Zaniedbana pamięć o bohaterach

Za kilka dni będziemy obchodzić Święto Wojska Polskiego. Zostało ono ustanowione na pamiątkę Bitwy Warszawskiej, stoczonej od 13 do 25 sierpnia 1920 roku, a której kulminacyjny moment przypadł na 15 sierpnia – uznawany za punkt zwrotny tej bitwy. Walki pod Warszawą doprowadziły do Bitwy Białostockiej, która miała miejsce 22 sierpnia 1920 r. Wydarzenia te upamiętnia pomnik przy ul. Zwycięstwa w Białymstoku poświęcony poległym żołnierzom 1 Pułku Piechoty Legionów. Jak to miejsce pielęgnują władze miasta? Na pewno nie z należną bohaterom czcią.
Bitwa Białostocka została stoczona 22 sierpnia 1920 r. pomiędzy oddziałami Wojska Polskiego, których trzonem był 1. Pułk Piechoty Legionów oraz cofającymi się spod Warszawy oddziałami bolszewickimi. Była to największa bitwa w dziejach miasta, a w kilkugodzinnych walkach na jego ulicach skutecznie powstrzymano odwrót na wschód znacznie liczniejszych wojsk przeciwnika. Zwycięstwo okupione zostało jednak ofiarą ponad 200 zabitych i rannych żołnierzy I Brygady Piechoty Legionów. Największe straty osobowe poniósł 1. p.p. Legionów.

Historia pomnika burzliwa jak sama bitwa

Jeszcze w latach dwudziestych ubiegłego wieku powstała inicjatywa upamiętnienia poległych w bitwie polskich żołnierzy. Plany zrealizowano 25 maja 1931 r. kiedy dokonano uroczystego odsłonięcia pomnika. W wydarzeniu tym uczestniczyli licznie przybyli białostoczanie różnych wyznań, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, liczne poczty sztandarowe.
Po wkroczeniu wojsk sowieckich do Białegostoku w październiku 1939 r. krzyże zostały zniszczone. Na ich miejsce po 1941 r. okoliczni mieszkańcy wystawili krzyż drewniany. Po wojnie w miejscu pomnika został postawiony krzyż z metalowych rurek i przymocowaną tabliczką z napisem, że są tu pochowani żołnierze z 1920 r.
Dopiero w roku 1980 - staraniami ówczesnych przewodniczących Solidarności w „Uchwytach” i „Biazecie” Stanisława Marczuka oraz Romana Wilka - przypomniano o poległych. Przy ul. Zwycięstwa, na fundamentach starego krzyża, stanął nowy krzyż, wykonany z rur. 11 listopada 1981 r. uroczyście obchodzono kolejną, 63. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. Podczas stanu wojennego, w styczniu 1982 r., nieznani sprawcy zbeszcześcili miejsce, obrywając metalowego Orła Białego w koronie, umieszczonego na ogrodzeniu, od ulicy Zwycięstwa.
W 2005 r. zdecydowano o odbudowie pomnika. Głównym inicjatorem był Stanisław Marczuk – przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Białymstoku w latach 1981 – 1990, a wspierał go Józef Mozolewski – obecny przewodniczący Regionu Podlaskiego NSZZ „Solidarność”. Przedsięwzięcie sfinansował w głównej mierze Zarząd Regionu Podlaskiego NSZZ „Solidarność”. W zbiórkę środków zaangażował się również historyczny przewodniczący Stanisław Marczuk, wspierali ją także Roman Wilk i Janusz Grzegorczyk. Najbliższe otoczenie pomnika zostało zagospodarowane przez Urząd Miejski w Białymstoku (ułożenie kamienia, zasadzenie zieleni i wykonanie oświetlenia).
W 2011 r., dzięki staraniom Stanisława Marczuka i Romana Wilka, za pomnikiem wzniesiono mur z inskrypcją „Chwała bohaterom” oraz 12 tablicami z nazwiskami 22 legionistów, poległych w bitwie białostockiej. Od 2011 r. wygląd muru uległ znaczącym zmianom. W 2015 roku na zlecenie S. Marczuka na murze umieszczono dwie odznaki 1.p.p. Legionów i popiersie kpt. J. Marjańskiego, tablice zamieniono na granitową literę V, a listę nazwisk wyrytych na literze V powiększono do 32. W 2016 r. nad murem ustawiono biało-czerwony łuk odcinkowy, a przed pomnikiem tablicę informacyjną. Wycięta została także brzoza, rosnąca obok pomnika.

Otoczenie pomnika należy uporządkować

W czerwcu br. przewodniczący Zarządu Regionu Józef Mozolewski zwrócił się z wnioskiem do Prezydenta Miasta Białegostoku Tadeusza Truskolaskiego o uporządkowanie otoczenia pomnika. Jak napisał Przewodniczący:
Obecny stan terenu, w szczególności przerośnięte tuje, sprawia wrażenie zaniedbania i zapomnienia, o miejscu, które powinno być objęte należytą troską i szacunkiem.
Wydawałoby się, że zadbanie o miejsca pamięci, aby prezentowało się ono w sposób godny nie będzie nastręczać żadnych problemów i zależeć na tym powinno każdemu. Nic bardziej mylnego.

Przerzucanie się odpowiedzialnością

Władze Miasta Białegostoku w dniu 29 lipca 2025 r. odpowiedziały negatywnie. Według Miasta odpowiedzialnym za utrzymanie pomnika jest Wojewoda Podlaski. Ma to wynikać z zapisów ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, a ponieważ częścią pomnika jest mogiła poległych w 1920 r. figuruje ona w ewidencji grobów i cmentarzy wojennych. Na tej podstawie Urząd Miejski zwracał się z wnioskami do Wojewody Podlaskiego o przyznanie środków finansowych, jednak środki nie zostały przyznane. Przyczyn braku przyznania środków nie wskazano. Sytuacja o tyle dziwna, że zarówno Prezydent Miasta Białegostoku jak i Wojewoda Podlaski wywodzą się z jednego ugrupowania politycznego, a tym samym załatwienie tak prozaicznej sprawy nie powinno być problemem. Jak widać priorytety są inne.
Miasto nie widzi potrzeby uporządkowania terenu wokół pomnika również z powodu… budowy ścieżki rowerowej. Ścieżka wzdłuż ul. Zwycięstwa ma ingerować w otoczenie pomnika więc do czasu realizacji prac związanych z jej budową nie planuje się prac zmiany zagospodarowania monumentu. Kiedy owe prace mają zostać przeprowadzone już nie wspomniano. Miasto pochwaliło się natomiast, że w ubiegłym roku przy mogile posadzono róże, których sadzonki nieodpłatnie przekazał Instytut Pamięci Narodowej.

Solidarność pamięta

15 sierpnia Prezydent Miasta Białegostoku oraz Wojewoda Podlaski, osobiście lub za pośrednictwem swoich przedstawicieli, będą składać kwiaty pod pomnikami upamiętniającymi polskich bohaterów. Szkoda, że na co dzień nie pamiętali, aby właściwie o nie zadbać. Solidarność pamięta, Przewodniczący ZR ponowił wniosek o niezwłoczne przeprowadzenie prac porządkowych wokół mogiły i pomnika oraz objęcie tego miejsca nadzorem służb miejskich.