Rokowania zbiorowe i płaca minimalna

W dniach 24-25 czerwca br. w Bratysławie zorganizowane zostały warsztaty poświęcone Dyrektywie UE w sprawie rokowań zbiorowych, formalnie znanej jako Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej, która ma na celu poprawę warunków pracy i życia pracowników w całej Unii. Jej celem jest promowanie rokowań zbiorowych jako narzędzia do zapewnienia godziwych wynagrodzeń minimalnych, a także zwiększenie zasięgu takich rokowań do 80% w państwach członkowskich. NSZZ „Solidarność” hołdujący zasadom dialogu społecznego, od dawna zabiegał o wypracowanie takich regulacji na poziomie Unii Europejskiej.

Organizatorem warsztatów była Europejska Federacja Budownictwa i Przemysłu Drzewnego, ang. The European Federation of Building and Woodworkers (EFBWW) przy wsparciu Fundacji Friedricha Eberta. W warsztatach uczestniczyli przedstawiciele związków zawodowych z krajów Europy Centralnej i Wschodniej (z Polski, Łotwy, Czech, Słowacji, Rumunii, Bułgarii, Chorwacji, Macedonii, Serbii). Polskę reprezentowali przedstawiciele Sekretariatu Budownictwa i Przemysłu Drzewnego NSZZ „Solidarność” (Eugeniusz Formejster, Roman Kołder, Sławomir Zabost) oraz ZZ „Budowlani”

W trakcie warsztatów wiele czasu poświęcono omówieniu założeń przedmiotowej dyrektywy oraz informacji z poszczególnych krajów o kształtowaniu płacy minimalnej i procesu branżowych rokowań zbiorowych, a także stanu implementacji dyrektywy UE do prawa krajowego. Polska okupuje jedno z ostatnich miejsc w zestawieniu krajów UE pod względem ilości ponadzakładowych (sektorowych) układów zbiorowych pracy. Tylko 10-15 % polskich pracowników jest objętych sektorowymi (branżowymi) układami zbiorowymi pracy.
W dyskusji podkreślano wagę rokowań zbiorowych w kształtowaniu warunków pracy i płacy pracowników zatrudnionych w poszczególnych branżach. W branżowych układach zbiorowych pracy powinny być określane m.in. minimalne warunki wynagradzania i zasad zatrudnienia, choć minimalne, to jednak korzystniejsze niż te wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy w danym kraju, odpowiednio dostosowane do specyfiki danej branży. Ustalenie zasad jest niezmiernie istotne z punktu widzenia uczciwych zasad konkurencji pomiędzy firmami z danej branży. Takie regulacje wypracowane w dialogu dla danej branży pozwalałyby na unikanie patologii w konkurowaniu pomiędzy firmami kwestiami kosztów pracy, gdzie dziś często wygrywają na danym rynku pracodawcy stosujący nieuczciwe, wręcz „bandyckie” zasady wynagradzania, czy warunki pracy pracowników.

Eugeniusz Formejster - Wiceprzewodniczący Rady Sekretariatu Budownictwa i Przemysłu Drzewnego NSZZ „Solidarność” podkreślał w dyskusji, że istotnym problemem jest jednolite, uczciwe podejście do kwestii kształtowania warunków pracy i płacy we wszystkich krajach UE. Tu jest ważna rola – jednolite stanowisko - organizacji związkowych z krajów tzw. „starej” UE, jak też z tych, które przystąpiły do UE po wyrwaniu się z sowieckiej dominacji na wschodzie Europy. Międzynarodowe koncerny stosują często różne zasady i warunki pracy w poszczególnych krajach UE, niestety te mniej korzystne, mniej uczciwe - w krajach centralnej i wschodniej Europy. Takie postępowanie nie zawsze spotyka się z odpowiednią reakcją związków zawodowych z krajów (przeważnie z Europy Zachodniej), w których taka firma ma swoją siedzibę. Podstawą do odpowiedzialnego kształtowania warunków pracy i płacy we wszystkich krajach powinno być dobro pracownika, obywatela – poszanowanie jego wolności i godności, poszanowanie jego prawa do godziwych warunków pracy i płacy oraz stabilności zatrudnienia, co przekłada się na możliwość utrzymania rodziny - a nie tak jak to bywa często dzisiaj - wyłącznie interes przedsiębiorców czy rządów. Konkludując zaznaczył, że przy powyższym założeniu, możliwość prowadzenia rokowań zbiorowych jest realna. Przy takim podejściu, wyłącznie od dobrej woli i kompetencji stron rokowań zależy ustalenie rozsądnych, korzystnych i bezpiecznych rozwiązań dla pracodawców i pracowników, a w konsekwencji dla całej gospodarki i społeczeństwa.

Zgodnie z przepisami prawa UE, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej , wdrożona do porządku prawnego danego państwa, nakłada na nie obowiązek podejmowania działań, które ułatwią i zachęcą do zawierania układów zbiorowych pracy. Po implementacji dyrektywy Polska, podobnie jak inne kraje UE, musi dostosować swoje prawo krajowe do postanowień dyrektywy, aby osiągnąć jej cele. W szczególności, chodzi o: promowanie rokowań zbiorowych, zwiększenie zasięgu rokowań, ochronę przedstawicieli pracowników, adekwatne wynagrodzenia minimalne ustalane w sektorowych rokowaniach zbiorowych.

 Niestety, z tak wielkim trudem wypracowana dyrektywa sprzyjająca podnoszeniu najniższych wynagrodzeń i zwiększająca rolę związków zawodowych może zniknąć z porządku prawnego Unii Europejskiej. Rządy Szwecji i Danii, które zaskarżyły ją do Trybunału Sprawiedliwości UE twierdzą, że ingeruje ona bezpośrednio w systemy krajowe i w efekcie narusza Traktat UE. Zdaniem prawników specjalizujących się w prawie europejskim, dopóki dyrektywa nie zostanie unieważniona, ma moc wiążącą, czyli należy ją implementować.

Rzecznik generalny TSUE, Cypryjczyk Nicolas Emiliou – opublikował niedawno opinię w tej kwestii (sygn. C-19/23), w której niestety, radzi sędziom, aby unieważnili dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej.

 Rozpatrując różne obawy związane z tym postępowaniem, należy oczekiwać, że TSUE okaże się dość pryncypialny i otwarty na obronę zasad sprawiedliwości społecznej, praw i wolności obywatelskich, o których przestrzeganie w Polsce w ostatnich latach tak bardzo się troszczył. Liczyć należy na uszanowanie, przez sędziów TSUE, jednej z podstawowych zasad wolności człowieka, a mianowicie jego prawa do godnego życia.

EFBWW jest Europejską Federacją Pracowników dla następujących sektorów: budownictwa, obróbki drewna, leśnictwa i pokrewnych branż i zawodów. EFBWW zrzesza 77 związków zawodowych (w tym z Polski: Sekretariat Budownictwa i Przemysłu Drzewnego NSZZ „Solidarność” i ZZ „Budowlani”) w 36 krajach i reprezentuje łącznie 1,5 miliona członków. EFBWW jest organizacją członkowską Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC) i ma swoją siedzibę w Brukseli.