W Gdańsku w dniach 24-25 maja 2016 roku odbyła się pierwsza międzynarodowa Regionalna Konferencja pt.„TRENDY - Przewidywane wpływy zmian w transporcie na zatrudnienie, warunki pracy, zawody i umiejętności” pod przewodnictwem ETF i EVA Akademie (European Transport  Federation – Europejska Federacja Pracowników Transportu, EVA – Europejska Akademia Komunikacji Sprzyjającej Środowisku).
Konferencja była kierowana do związków zawodowych z Europy centralnej i wschodniej oraz krajów bałtyckich. Na konferencji obecni byli przedstawiciele z Ukrainy, Łotwy, Litwy, Czech, Niemiec, Belgii oraz Polski i reprezentowali prawie wszystkie sektory transportu tj. transport kolejowy, lotniczy, marynarzy i rybaków, transport publiczny miejski oraz transport drogowy rzeczy, zabrakło jedynie transportu śródlądowego.

W trakcie dwudniowych obrad skupiono się na problematyce i zjawiskach jakie będą powiązane z najbliższymi średniookresowymi trendami – zmianami przewidywanymi w okresie najbliższej dekady. Tematy dotyczyły głównie czterech obszarów: globalizacji gospodarki, rozwoju technologii, zmian demograficznych, zmian klimatycznych.
Globalizacja Gospodarki:
Prezentacja i debata krążyła wokół takich tematów jak: zatrudnianie na podstawie „dziwnych” umów o pracę pracowników z krajów biedniejszych płacąc im stawki niższe niż w krajach bardziej rozwiniętych. Główny przykład to firmy typu „Letter box” = skrzynki pocztowe, firmy rejestrowane  w krajach o niższych kosztach pracy, zatrudniające pracowników na niskich płacach wykonujących swoje codzienne obowiązki w krajach o wyższych standardach płacowych i socjalnych …
„Tanie bandery” – problem dotyczący marynarzy, rejestrowanie statków pod tanimi banderami aby móc zatrudniać pracowników z egzotycznych krajów np. Filipiny, Malezja itp.   ZDJĘCIA

Ważnym punktem debaty było zwrócenie uwagi na korporacje międzynarodowe, które dzięki niewyobrażalnym zasobom finansowym wpływają na kształt przepisów. Działania takie ułatwiają funkcjonowanie na rynku wielkim graczom. W dłuższej perspektywie może to doprowadzić do ogólnego zaniku państwowości na korzyść wielkich międzynarodowych korporacji kierowanych przez kilkuosobowe grupy cwaniaków.
Globalizacja wiąże się także z postępem technologicznym oraz idącymi wraz z nim rozwiązaniami informatycznymi i w ten sposób mamy do czynienia z kilkunastoma aplikacjami dostępnymi na różnych platformach sprzętowych np. Uber – aplikacja o charakterze transportowym – łączy ze sobą osoby, które w normalnych warunkach powinny korzystać z taksówek, a za pomocą Uber’a mają dostęp do prywatnych kierowców wraz z samochodami mogącymi ich przewieźć w konkretne miejsce.
W teorii wszystko wygląda ok, pamiętajmy jednak, że aby wykonywać działalność gospodarczą- taksówkarską, należy zarejestrować działalność, posiadać stosowną licencję oraz ubezpieczenia.
Uber korzysta z osób prywatnych, więc de facto jest to szary rynek. Dalszy komentarz wydaje się być zbędny.
Obserwowany od lat trend wskazuje, że pracownik to koszt.  Związki zawodowe wielokrotnie składały zapytania do władz, dlaczego pracownicy nie są traktowani jako wartość dodana przedsiębiorstwa a jedynie jako koszt, który pracodawcy muszą ponosić. W sektorze transportu drogowego od dłuższego czasu brakuje kierowców zawodowych, młodzi nie garną się do zawód. Skoro w Unii Europejskiej działa wolny rynek, to dlaczego nie obserwujemy sytuacji podnoszenia wynagrodzeń kierowcom zawodowym a wręcz przeciwnie jesteśmy świadkami zanikania zawodu, powrotu do niewolnictwa oraz stosowania  dumpingu socjalnego.
Ostatni punkt związany z globalizacją, to poprzez nowe i dziwne formy zatrudniania osłabiany jest ruch pracowniczy, a nie od dzisiaj wiadomo, że w pojedynkę można tylko pięknie przegrać, siła wynika ze zbiorowości. Związek zawodowy to organizacja zrzeszająca pracowników – im większa tym lepsza pozycja negocjacyjna, co za tym idzie lepsze warunki pracy i płacy. Nowoczesne formy stawiają na „indywidualność” co przełoży się w krótkim okresie czasu na obniżenie standardów socjalnych i warunków płacowych.
W obszarze rozwoju technologii warto zwrócić uwagę na postęp, który zamiast ułatwiać, skracać codzienną pracę nastawiony jest często na zastępowanie pracowników automatami i robotami.
Uczestnikom konferencji zaprezentowano film promujący systemu „wolnych rąk” – cyber okulary, które dzięki zaawansowanej technologii „ułatwiają” pracę magazynierom a w rzeczywistości czynią z nich organiczne roboty (link: http://www.sap.com/bin/sapcom/da_dk/downloadasset.2014-09-sep-19-16.transform-warehouse-operations-with-augmented-reality-software-and-smart-glasses-pdf.html).
Bardzo medialny temat to autonomiczny system prowadzenia pojazdów samochodowych, w tym także ciężarowych. Rodzi to kontrowersje, budzi wątpliwości, lecz w tym miejscu warto zwrócić uwagę na już istniejący stopień zaawansowania technologicznego w najnowszych pojazdach.
W zasadzie standardem już staje się aktywny tempomat  - samodzielnie regulujący prędkość poruszania się do warunków panujących na drodze oraz ukształtowania terenu, oprócz tego często występujące sensory rozpoznające zmiany prędkości pojazdów przed „nami” i hamujące nasz pojazd w sposób automatyczny. Te wszystkie systemy w dłuższej perspektywie mają służyć kierowcom, mają sprawić że codzienna praca będzie bezpieczniejsza i przyjemniejsza, póki co nie widać możliwości zastąpienia kierowcy autopilotem. Jednak w transporcie morskim w ostatnich 20 – tu latach obserwujemy tendencję do maksymalnej redukcji ilości załóg. Ma to związek z nowymi technologiami, ale także postępującą globalizacją dążącą do niskich kosztów pracy.
Zmiany demograficzne, które obserwujemy we wszystkich branżach dotykają także transportu.
Nie jest nadzwyczajnym odkryciem, że młodzi ludzie – pracownicy, którzy właśnie wchodzą na rynek pracy nie szukają pracy w sektorach wymagających pracy fizycznej np. jako kierowcy, marynarze lub operatorzy urządzeń takich jak żurawie i wózki widłowe. Przez taki trend powstają patologie związane z niskimi kwalifikacjami i jakością świadczenia usług, zanikaniem zawodu. Przykładem może być sektor transportu drogowego rzeczy – w Polsce tzw. TIR-ami, przewozy tzw. Busami,  który walczy z szarą strefą oraz z konkurencyjnymi przewozami pojazdami o masie całkowitej do 3,5 tony. Powodów tak dynamicznego rozwoju tej wąskiej gałęzi transportu jest wiele, pierwszym z nich można uznać brak zasadniczej służby wojskowej – gdzie można było otrzymać uprawnienia kierowania pojazdami kat. C, a nawet CE. Drugi problem to aktualnie bardzo wysokie koszty oraz długi czas kursów aby uzyskać kwalifikacje CE przez młodych ludzi. Trzeci już całkiem naturalny problem to dostęp do kategorii B jako prawa do poruszania się samochodem, wiemy, że w zdecydowanej większości ta kategoria prawa jazdy jest sponsorowana przez rodziców tych młodych ludzi.
Transport autami do 3,5 tony jest szczególnie narażony na wypadki drogowe, w blisko 100 % aut przewożone towary ważą więcej niż to wynika z dowodów rejestracyjnych, kierowcy bardzo często pokonują trasy na tzw. „strzał”  czyli 1000-2000 km bez przerw na odpoczynek.  Dalej idąc tym tropem dojdziemy do gigantycznych nadużyć w postaci przepracowanych i nie opłaconych nadgodzin, znany i ogólnie przyjęty system wynagradzania to : najniższa krajowa + świadczenia kompensacyjne (diety, ryczałty za nocleg). W rzeczywistości kierowcy mają płacone z kilometra lub procent od frachtu. Już dzisiaj mamy do czynienia z wyzyskiem, żeby nie powiedzieć niewolnictwem ekonomicznym.
Ostatni obszar dotyczył zmian ekologicznych, być może w jakimś stopniu kluczowy dla partnera konferencji EVA Akademie niemniej jednak przez uczestników konferencji lekko pominięty, zmarginalizowany w zasadzie do nowych źródeł energii takich jak gaz i prąd. Od dwóch lat coraz częściej można spotkać ciężarówki i autobusy zasilane gazem ziemnym, głównie w lokalnej dystrybucji towarów i komunikacji.
Podsumowując konferencję raz jeszcze zwrócę uwagę na kluczowe tematy dla transportu drogowego:
•    odpływ kierowców do krajów bardziej rozwiniętych,
•    napływ do Polski kierowców ze wschodniej Europy (Białoruś, Ukraina),
•    niechęć młodych ludzi uzyskania kwalifikacji niezbędnych do wykonywania transportu „ciężkiego”,
•    rozwój transportu „lekkiego” zaniżającego standardy i ceny,
•    rozwój automatyzacji, w tym autonomicznych ciężarówek,
•    nowe źródła zasilania pojazdów – gaz, prąd.
W ciągu najbliższych kilku miesięcy odbędą się podobne konferencje w pozostałych częściach Europy, łącznie z tą która się odbyła będzie ich 4. Zebrane zostaną doświadczenia, wiedza oraz oczekiwania co do działań ETF aby zachować gwarancję zatrudnienia pracowników transportu. W przyszłym roku zostanie opublikowany raport podsumowujący wszystkie 4 konferencje.
Tekst przygotował:
Tomasz Michalak
Zastępca przewodniczącego
KSTD NSZZ „Solidarność”