Ochrona działaczy związkowych zatrudnionych na czas określony

Dnia 12 lipca 2010 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok o doniosłym znaczeniu z punktu widzenia pracowników – związkowców, podlegających ochronie na podstawie przepisów Ustawy o związkach zawodowych.

            Trybunał orzekł, iż art.  50 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy w zakresie, w jakim pomija prawo pracownika - znajdującego się pod ochroną przewidzianą w art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych do żądania przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach w wypadku wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o tej ochronie, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 59 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

            Przypadek, który rozważył Trybunał, dotyczył pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy na czas określony. Dnia 11 września 2009 roku w zakładzie założono organizację związkową, w której  pracownik objął stanowisko przewodniczącego komisji zakładowej. 14 września podjęto uchwałę o objęciu członków komisji ochroną związkową, o czym zawiadomiono pracodawcę. Ten z kolei dnia 15 września rozwiązał z pracownikiem umowę o pracę za 2-tygodniowym okresem wypowiedzenia. Pracownik skierował sprawę do sądu, domagając się uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub - w razie rozpoznania sprawy po upływie okresu wypowiedzenia - o przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Pracodawca wniósł o odrzucenie pozwu.

            Istotna dla sprawy jest dotychczasowa nierówność sytuacji pracowników podlegających ochronie związkowej w kontekście rodzajów umów, na podstawie których świadczą pracę. Zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy (art. 45 § 1), w wypadku niezgodnego z prawem lub nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę, pracownik zatrudniony na podstawie umowy na czas nieokreślony może ubiegać się o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub (w razie, gdy umowa już uległa rozwiązaniu)  o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie. W przypadku rozwiązania umów terminowych(art. 50 § 3 Kodeksu Pracy),  pracownik ubiegać się mógł jedynie o odszkodowanie.

            Efekty takiego stanu rzeczy były istotne z punktu widzenia pracowników podlegających ochronie związkowej, świadczących pracę na podstawie umowy o pracę na czas określony. Pracodawca mógł, nawet łamiąc przepisy Ustawy o związkach zawodowych, rozwiązywać umowę o pracę z takimi pracownikami (nawet np. przewodniczącymi komisji zakładowych) bez żadnego ryzyka ich powrotu do miejsca pracy. Nawet w przypadku wytoczenia przez pracownika powództwa przed sądem pracy i korzystnego dlań rozstrzygnięcia, mógł on liczyć ze strony pracodawcy jedynie na odszkodowanie. W tym stanie prawnym sytuacja pracodawców zatrudniających pracowników w całości lub większości na podstawie umów na czas określony, była niezwykle mocna. Mogli niewielkim kosztem (kwestia ewentualnych odszkodowań) likwidować nowopowstałe organizacje związkowe, czyniąc ochronę wynikającą z przepisów Ustawy o związkach zawodowych de facto niemal całkowitą fikcją.

            To właśnie faktyczne wyłączenie ochrony dla związkowców świadczących pracę na podstawie umowy na czas określony stało się przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał stwierdził w związku z tym naruszenia art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (tj. zasady sprawiedliwości społecznej) oraz art. 59 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (tj. swobody zrzeszania się).

            Skutkiem orzeczenia jest to, że przewidziana w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych szczególna ochrona trwałości stosunku pracy działacza związkowego znajduje zastosowanie do wszystkich stosunków pracy, bez względu na to czy zostały one nawiązane na czas określony czy nieokreślony. Stąd także ci związkowcy, którym wypowiedziano umowę na czas określony z naruszeniem przepisów o ochronie związkowej, mogą dochodzić przed sądem pracy przywrócenia do pracy.

            Trybunał podkreślił przy tym, iż ochrona trwałości stosunku pracy, poprzez przywrócenie do pracy, umożliwia działaczom prowadzenie działalności związkowej, a w konsekwencji realizację prawa do zrzeszania się w związki zawodowe.

            Wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest ostateczny.

Piotr Kaczałek

Aplikant radcowski