Strajk a wypłata

czwartek, 21 Marzec, 2019

Zgodnie z Kodeksem pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 k.p.). Warunkiem prawa pracownika do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy spowodowany udziałem w strajku, jest istnienie przepisu ustanawiającego takie prawo. Jak wynika z art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych w okresie strajku zorganizowanego, zgodnie z przepisami ustawy pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, a jedynie prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy.

Udział w strajku a uprawnienia pracownicze

Udział pracownika w strajku zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy, czyli w sposób legalny, nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych.

W okresie strajku pracownik zachowuje:

prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. zasiłków chorobowych),
uprawnienia ze stosunku pracy.

Jedynym uprawnieniem, które pracownikowi nie przysługuje w okresie strajku, jest prawo do wynagrodzenia. Nie oznacza to jednak, że pracownik biorący udział w strajku będzie zawsze pozbawiony wynagrodzenia. Protestujący mogą liczyć na wsparcie finansowe wypłacone przez organizatora strajku z funduszy strajkowych, które tworzą ze składek członkowskich i wykorzystują organizacje związkowe. Może on być utworzony u każdego pracodawcy i nie podlega egzekucji. Pomoc z tego źródła pokrywa jednak tylko część utraconych zarobków pracowników należących do związku i obejmuje zazwyczaj zasiłki strajkowe wypłacane pracownikom – członkom związków zawodowych, którzy regularnie opłacają składki członkowskie.

Pomoc udzielana jest też zazwyczaj po spełnieniu określonych warunków (prawidłowo podjętej decyzji o rozpoczęciu strajku, po określonej liczbie dni strajku).

Pracodawca w porozumieniu kończącym strajk może przyznać pracownikom prawo do wynagrodzenia za okres strajku. Zależy to wyłącznie od dobrej woli pracodawcy.

Okres strajku wlicza się do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Nie jest więc przerwą w zatrudnieniu.

Pracownik zachowuje np.:

prawo do urlopu wypoczynkowego za okres strajku,
prawo do nagrody jubileuszowej.

Pracownicy niebiorący udziału w strajku zachowują prawo do wynagrodzenia, ponieważ byli gotowi do wykonywania pracy.

Obowiązek zwrotu wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi „z góry”

Z kodeksową zasadą określającą, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną wiąże się problem ewentualnego zwrotu wynagrodzenia wypłaconego „z góry” pracownikowi, który przystąpił do strajku. Konstrukcja wynagrodzenia „z góry” oznacza wypłatę wynagrodzenia pod warunkiem, że pracownik będzie świadczył pracę.

Nad powyższym zagadnieniem zastanawiał się również Sąd Najwyższy, który musiał udzielić odpowiedzi na pytanie: „czy pracownik przystępujący do akcji strajkowej w ramach sporu zbiorowego powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wcześniej otrzymanego wynagrodzenia?”.

Uchwała Sądu w tej sprawie została podjęta 8 grudnia 1994 r. i stanowi, że pracownik otrzymujący wypłatę wynagrodzenia „z góry” powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas z mocy przepisu szczególnego zachowuje do niego prawo (I PZP 49/94).

Pracownik, który otrzymał wynagrodzenie „z góry” w pełnej wysokości, a następnie nie świadczył pracy z powodu udziału w strajku, otrzymał kwotę, która mu się nie należy. Zwrot nienależnie pobranego wynagrodzenia następuje na podstawie art. 87 § 7 k.p., który daje pracodawcy prawo do odliczenia z wynagrodzenia za pracę w pełnej wysokości kwoty wypłaconej w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Przepis ten odnosi się do sytuacji, gdy pracownik otrzymał wypłatę wynagrodzenia „z góry”.

W przypadku nauczycieli

Nauczyciele otrzymują wynagrodzenie z góry na początku miesiąca pracy. Wypłata wynagrodzenia z góry polega na wypłacaniu wynagrodzenia przed wykonywaniem pracy, lecz pod warunkiem, że pracownik będzie świadczył pracę w okresie, za który otrzymał z góry wypłatę wynagrodzenia. Oznacza to, że przed spełnieniem świadczenia pracownik ma tylko prawo do wypłaty wynagrodzenia, a prawo do wynagrodzenia powstanie po wykonaniu pracy. Nastąpi to na koniec miesiąca, ale tylko wtedy, gdy okaże się, że nauczyciel świadczył pracę w odpowiednim wymiarze. W przeciwnym razie z wynagrodzenia za pracę odlicza się w pełnej wysokości kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

Zasada ta odnosi się do sytuacji, gdy pracownik otrzymał wypłatę wynagrodzenia z góry. Wówczas prawo pracownika do wynagrodzenia ocenia się na koniec miesiąca (lub innego okresu rozliczeniowego), odliczając z niego kwoty wypłacone mu z góry w poprzednim terminie płatności za okresy, za które nie nabył prawa do wynagrodzenia (np. za czas udziału w strajku). Pracownik, który otrzymuje wypłatę wynagrodzenia z góry, musi się liczyć z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy.

Podstawą do wypłacenia nauczycielom wynagrodzenia za okres strajku może być porozumienie zawarte między związkiem zawodowym a pracodawcą reprezentowanym przez dyrektora szkoły. Strajkujący nauczyciele otrzymali już pełne wynagrodzenie i jeżeli porozumieli się z dyrektorami swoich szkół, to pracodawca nie dokonuje potrącenia za dzień strajku z wynagrodzenia za następny miesiąc.

Polski system prawny nie określa w sposób szczególny procedury sporów zbiorowych dotyczących pracowników tzw. sfery budżetowej. Do nauczycieli zastosowanie mają ogólne unormowania zawarte w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Dlatego stronami sporu są pracodawca oraz pracownicy – nauczyciele reprezentowani przez związki zawodowe. Stroną sporu zbiorowego może stać się tylko konkretny pracodawca.

Zebrał Red.