Społecznych inspektorów pracy wybierają pracownicy zakładu pracy, na okres 4 lat. Do zadań społecznego inspektora pracy należy przede wszystkim kontrola. Społeczny inspektor pracy ma prawo kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy. Oprócz kontroli maszyn i urządzeń inspektor może skontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy. W szczególności społecznego inspektora interesuje przestrzeganie postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

     Wypadki przy pracy są zdarzeniami nie pożądanymi w każdym zakładzie pracy. W związku z tym społeczny inspektor pracy został wyposażony w szereg uprawnień w zakresie zwalczania wypadków pracowników. Inspektor może brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, a także brać udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy. Społeczny inspektor może ponadto kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych i uczestniczyć w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy.

    W zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy do zadań społecznego inspektora pracy należy opiniowanie projektów planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej. Inspektor powinien także podejmować działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływać na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.