Dialog dwustronny

Dwustronne rokowania zbiorowe pomiędzy związkami zawodowymi i pracodawcami oraz ich organizacjami stanowią obecnie podstawę funkcjonowania demokratycznych systemów zbiorowych stosunków pracy.

Ich początki sięgają lat 70-tych XIX w., kiedy  związki zawodowe w USA oraz w krajach Europy Zachodniej osiągnęły potencjał umożliwiający im zorganizowany nacisk na pracodawców w celu skłonienia ich do uzgadniania  warunków pracy. Po II wojnie światowej rozwój dialogu dwustronnego w Europie umożliwił wypracowanie zasad Europejskiego modelu społecznego.

Popieranie rokowań zbiorowych jako kluczowego elementu regulowania stosunków pracy zostało zalecone w 1949 r. przez Konwencję nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy, doprecyzowaną następnie w 1981 r. przez Konwencję MOP nr 154.  

W Polsce dwustronne umowy zbiorowe o charakterze postrajkowym  stosowane były już od 1919 r. Dialog dwustronny uzyskał podstawy prawne w 1937 r. w wyniku przyjęcia ustawy o układach zbiorowych pracy. Mimo, ze formalnie obowiązywała ona aż do 1974 r. (a więc przyjęcia pierwszego polskiego Kodeksu pracy), z oczywistych względów w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej rokowania zbiorowe pozostawały instytucją fasadową, a ich rola ograniczona była w zasadzie do legitymizacji, narzucanych przez państwo, branżowych warunków płacowych.

W 1991 r. w ustawach o związkach zawodowych oraz o organizacjach pracodawców potwierdzone zostały uprawnienia do prowadzenia rokowań zbiorowych. Podstawy prawne do zawierania układów zbiorowych pracy stworzono w 1994 r. poprzez dokonanie całościowej nowelizacji działu XI Kodeksu pracy, gwarantującej swobodę rokowań i rzeczywistą autonomię stron. W 2001 r. zaś w ustawie o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych zapisano także prawo reprezentatywnych organizacji partnerów społecznych do zawierania porozumień określających wzajemne zobowiązania stron.

Dialog dwustronny w Polsce cechuje się daleko posuniętą decentralizacją. Prowadzony jest on przede wszystkim na poziomie przedsiębiorstwa, gdzie obok układów zbiorowych pracy, zawiera się także różne formy porozumień zbiorowych. Na pozostałych poziomach rozwija się on wciąż w stopniu niewystarczającym.