1 października 2002 (194-195/2002)

Stanowisko Prezydium KK nr 194/02 ws. złamania trybu konsultowania projektów ustawy budżetowej oraz pakietu ustaw okołobudżetowych

Rada Ministrów, przyjmując w dniu 28.09.2002 r. projekt ustawy budżetowej i kierując go do Sejmu RP w dniu 30.09.2002 r.,  naruszyła zawarte w ustawie o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych prawo partnerów społecznych do wyrażenia stanowiska odnośnie tego projektu. Prezydium KK stwierdza, że termin na przedstawienie opinii mija w dniu 2.10.2002 r. Wyrażając sprzeciw wobec naruszenia przez rząd RP trybu przyjmowania ustawy budżetowej na rok 2003, NSZZ „Solidarność” przedstawi opinii publicznej i parlamentowi swoje merytoryczne stanowisko wobec projektu tej ustawy.
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” stwierdza, że kolejny raz naruszono konstytucyjny tryb uchwalania ustaw okołobudżetowych, bowiem w dniu 30 września 2002 r. na ręce Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” został skierowany drogą elektroniczną pakiet projektów ustaw okołobudżetowych z informacją, iż w dniu 28 września 2002 r. projekty te zostały przekazane do Sejmu RP. Doszło w ten sposób do rażącego złamania art. 19 ustawy o związkach zawodowych, gwarantującego ogólnokrajowym organizacjom związkowym prawo wyrażania stanowiska przed ich skierowaniem na drogę legislacyjną odnośnie projektów ustaw dotyczących spraw ważnych dla pracowników i innych grup społecznych. Uniemożliwiono w ten sposób wyrażenie stanowiska przez NSZZ „Solidarność”.

Decyzja Prezydium KK nr 195/02 ws. opinii o projekcie budżetu państwa na 2003 r.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” negatywnie ocenia przedstawiony przez rząd projekt budżetu państwa na rok 2003. Analiza  przyszłorocznego budżetu musi być powiązana z oceną projektów ustaw okołobudżetowych, które NSZZ „Solidarność” otrzymała dopiero w dniu wczorajszym.  Narzucone przez stronę rządową bezprawnie zbyt krótkie terminy konsultacji  zostały skrytykowane przez NSZZ „Solidarność” na forum Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych.
Projekt budżetu nie zakłada reformy sektora  finansów publicznych oraz  nie przewiduje reformy funduszy celowych (KRUS),  łamie zapisaną w ustawie  zasadę obniżania podatku dochodowego od osób prawnych. Jest więc projektem zachowawczym, a nie rozwojowym.
NSZZ „Solidarność” uważa, że zakładana dynamika wzrostu Produktu Krajowego Brutto na poziomie 3,5% oparta jest  na zbyt optymistycznych, nieudokumentowanych założeniach, takich jak:  ożywienie gospodarki światowej, wzrost inwestycji zagranicznych, wzrost popytu wewnętrznego i eksportu. Prognozy  rozwoju czynników zewnętrznych wpływających na wzrost gospodarczy i inflację w 2003 r. mogą być obarczone dużym błędem.
Niepokojące jest planowanie dochodów w określonej wysokości w oparciu 
o niepewne źródła, takie jak: abolicja podatkowa, opłata restrukturyzacyjna, wyższa ściągalność podatków. 
Wzrost zadłużenia Skarbu Państwa związany z emisjami skarbowych papierów wartościowych  i  w konsekwencji spłatą przyszłych zobowiązań wynikających z ich emisji naraża przyszłe budżety na zwiększenie  obciążeń sztywnych. Nadal utrzymana jest  krytykowana od wielu lat zasada tworzenia dużych rezerw  celowych,  co oznacza, że duży procent  wydatków jest poza kontrolą parlamentu. 
Zbyt optymistyczne jest - naszym zdaniem - określenie stopy bezrobocia na poziomie 17,7-18,3%. Wątpliwa wydaje się realizacja  założenia, że przyrost miejsc pracy w sektorze usług będzie na tyle wystarczający, aby systematycznie wchłaniać osoby zwalniane z przedsiębiorstw, tym bardziej, że planuje się spadek nakładów na turystykę, która wpływa w sposób znaczący na rozwój sektora usług. Ponadto projektodawca sam zauważa, że rok 2003 jest kolejnym w okresie wyżu demograficznego. 
Brak jest nadal wystarczających bodźców zachęcających osoby fizyczne do rozpoczynania działalności gospodarczej.  Brak reformy podatkowej  stanowi przeszkodę dla inwestycji i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, które powinny generować miejsca pracy. Niedotrzymanie zapisanej ustawowo obniżki podatku dochodowego od osób prawnych do 24% jest niepokojącym sygnałem dla inwestorów i przedsiębiorców zagranicznych o  braku stabilizacji systemu prawno-podatkowego.  
Nie można zgodzić się z twierdzeniem projektodawcy, że wielkość dochodów budżetu państwa prognozowana na 2003 rok będzie realizowana bez podwyższania obciążeń podatkowych. Projektowany wzrost akcyzy na paliwa silnikowe spowoduje  wzrost cen w całej gospodarce, również nieujęte w projekcie zapowiedziane  opłaty winietowe są obciążeniem typu podatkowego. 
Wbrew licznym zapowiedziom przedwyborczym, rosną wydatki administracji rządowej, między innymi budżet Kancelarii Prezesa Rady Ministrów wzrasta o ponad 38%, a Kancelarii Senatu o 77%. Ponadto zastanawia brak budżetu dla Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych połączonej z Państwową Agencją Informacyjną, informacji, w jakim  stopniu zostaną pokryte zobowiązania FUS wobec OFE oraz zaniżenie dotacji na Fundusz Rezerwy Demograficznej.  Jako mało realną należy uznać spłatę pożyczki 410  mln zł zaciągniętej przez kasy chorych, szczególnie w sytuacji planowanych zmian systemowych w ochronie zdrowia  (Krajowy Fundusz Zdrowia). 
Sprzeciw NSZZ „Solidarność” od wielu lat budzi wysokość waloryzacji rent i emerytur  byłych pracowników służb bezpieczeństwa i funkcjonariuszy byłego PZPR, która nie ulega zmianie  i jest finansowaną z budżetu państwa.

Bulwersujący jest wzrost wynagrodzeń w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (o 309 %) w porównaniu z 7%  wzrostem  wydatków na podnoszenie i zmianę kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi.

RYNEK PRACY
Sytuacja gospodarcza nadal nie sprzyja skutecznemu przeciwdziałaniu bezrobociu ze względu na trudną sytuację przedsiębiorstw. Wzrost liczby przedsiębiorstw upadających oraz likwidowanych  powoduje, że coraz więcej osób  bezskutecznie poszukuje pracy i wydłuża się okres pozostawania bez  stałego, a nawet czasowego zatrudnienia. 
Fundusz Pracy nadal jest funduszem pasywnym, nierealizującym celów, takich jak: ochrona miejsc pracy i zwalczanie bezrobocia (co zapisano we wstępie projektu budżetu państwa na rok 2003). Mimo że od wielu lat Związek wskazywał na potrzebę zmian w funduszu, tak aby nie łączyć świadczeń socjalnych ze środkami na aktywizację rynku pracy, nie przewidziano żadnych zmian na rok 2003. Przy planowanym wzroście bezrobocia do poziomu 3,3 mln osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, stopy bezrobocia do 18,3% 
i liczby zasiłkobiorców do wielkości 1.132,0 mln osób nadal bardzo niskie będą wydatki na aktywne programy rynku pracy mierzone zarówno w relacji procentowej, jak i kwotowej na jednego bezrobotnego. 
Nadal też wydatki Funduszu Pracy są niskie w relacji do PKB (ok. 1%), podczas gdy w Unii Europejskiej oscylują między 2 - 3% PKB. W rezultacie obowiązek konstytucyjny i ustawowy prowadzenia działań aktywizujących, szczególnie przez subsydiowane programy rynku pracy, staje się zapisem martwym, z którego nie będzie można się wywiązać. 
Brak jest informacji o środkach na realizację uchwały Sejmu RP z dnia 17 grudnia 2001 r. ws. działań na rzecz osób w wieku przedemerytalnym. 
NSZZ „Solidarność” wnosi o podwyższenie obowiązkowej składki pracodawców na Fundusz Pracy do poziomu 0,3% w celu zwiększenia środków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu i na przywrócenie zasiłków przedemerytalnych na warunkach sprzed 1 stycznia 2002 r.
NSZZ „Solidarność” wnioskuje również o zwiększenie dotacji z budżetu państwa, tak aby zlikwidować kredytowanie Funduszu Pracy, które stanowi duże utrudnienie w obsłudze funduszu i jest nieopłacalne dla budżetu państwa i pracodawców. 
W sprawie działalności Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych złamano dotychczasową praktykę informowania o miesięcznych wpływach i wydatkach. Nieznane jest również stanowisko Naczelnej Rady Zatrudnienia. Bez podstawowych danych niemożliwe jest rzetelne zaopiniowania planu FGŚP na rok 2003. Zważywszy na stały wzrost liczby upadłości pracodawców i powszechną ich niewypłacalność można założyć, że plan FGŚP jest tak samo nierealny, jak w latach 2001 i 2002. Tak jak w latach ubiegłych, Związek przypomina o konieczności podwyższenia składki pracodawców i udzielenia dotacji z budżetu państwa, aby zaprzestać kredytowania funduszu, a jednocześnie zlikwidować 1,5 mln zł zobowiązań oraz skrócić oczekiwanie na wypłaty pracownicze.
Zastrzeżenia Związku budzi obcięcie kolejny  już raz dotacji na inwestycje infrastrukturalne w powiatach (gminach) zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym do poziomu 16.000 tys. zł (w roku 2002 było 30.000 tys.). Samorządom terytorialnym nadal brakuje środków własnych na prowadzenie polityki regionalnej, co widać najlepiej po wciąż wzrastającej stopie bezrobocia w ww. gminach i powiatach.
W projekcie budżetu brak odpowiednich środków na lokalne pakiety socjalne i alternatywne miejsca pracy w restrukturyzowanych sektorach budownictwa okrętowego, hutnictwa i przemysłu wydobywczego, a także dla pracowników PKP.
Ponieważ plany finansowe funduszy celowych rynku pracy w roku 2003 nie umożliwiają zwiększenia zatrudnienia, ani też nie przyczynią się do zmniejszenia różnic między powiatami, a także nie gwarantują osłon dla pozbawionych pracy, projekt budżetu w części rynku pracy należy ocenić negatywnie.

POMOC SPOŁECZNA
W projekcie budżetu na 2003 r. środki na realizację zadań pomocy społecznej są rozdzielone na budżet centralny i budżety wojewodów. Zaplanowano również (w części 83 – rezerwy celowe) dodatkowe środki, które przeznaczone będą  na pokrycie braków finansowych zaistniałych w toku realizacji zadań z pomocy społecznej.
Przy konstruowaniu budżetu pomocy społecznej środki finansowe na rok 2003 odnoszono do przewidywanego wykonania środków w 2002 roku. Przy takich założeniach łączna wysokość nakładów na pomoc społeczną  (część 85) po uwzględnieniu rezerw celowych stanowi 103,8% nakładów planowanych w ubiegłym roku.
Prezydium KK negatywnie ocenia planowany na 2003 r. budżet pomocy społecznej w następujących pozycjach:
1) Zasiłki i pomoc w naturze.
 Projekt zakłada wzrost nominalny środków finansowych (po uwzględnieniu rezerw celowych) zaledwie o 1,6% w stosunku do roku 2002. Realna obniżka nakładów odbije się głównie na świadczeniach fakultatywnych, a przecież zasiłki okresowe są główną formą pomocy dla osób i rodzin żyjących w ubóstwie ze względu na bezrobocie, długotrwałą chorobę lub niepełnosprawność (ponad 82% bezrobotnych nie ma prawa do zasiłku dla bezrobotnych). Zasiłki okresowe obecnie przyznaje się w wysokościach symbolicznych, a coraz częściej są one niewypłacane.  W trakcie dyskusji w komisjach sejmowych niedobory w środkach finansowych na zasiłki i pomoc w naturze szacowano na ok. 400 mln zł.
2) Domy pomocy społecznej. 
 Projekt ustawy budżetowej zakłada wzrost środków finansowych na poziomie 103,3%. Zachodzi więc obawa, że wydatki pozapłacowe praktycznie nie ulegną zwiększeniu, ponieważ  wynagrodzenia wzrosną o 4%, a fundusz wynagrodzeń stanowi ok. 70% nakładów w domach pomocy społecznej. 
3)  Rodziny zastępcze.
 Zakłada się wzrost środków finansowych w stosunku do 2002 r. o 4,3%, ale przy obliczaniu wskaźnika wzrostu nie uwzględniono zgłaszanych w 2002 r. niedoborów środków finansowych w wysokości ok. 50 mln zł. Po uwzględnieniu niedoborów wskaźnik osiągnie ujemną wartość – 6,9 %. Obniżenie nakładów oznacza praktycznie zablokowanie możliwości tworzenia nowych rodzin zastępczych oraz kłopoty z wywiązaniem się ze zobowiązań finansowych dla  rodzin już istniejących.
4) Placówki opiekuńczo-wychowawcze.
 Zakłada się wzrost środków finansowych o 6,3%, ale nie uwzględnia się braku środków sygnalizowanych przez wojewodów (ok. 30 mln zł) w 2002 r., co powoduje, że wysokość środków praktycznie nie wzrośnie (zerowy wskaźnik wzrostu).
5) Dodatki mieszkaniowe. 
 Środki przeznaczone na dodatki mieszkaniowe (dofinansowanie gmin) ulegają radykalnemu obniżeniu z 360 mln zł w 2002 r. do 50 mln zł w 2003 r. Spowoduje to, naszym zdaniem, pogorszenie sytuacji podopiecznych pomocy społecznej, ponieważ gminy, zmuszone do wypłacania dodatków, obniżą środki przeznaczone na pomoc społeczną (zasiłki celowe).

POLITYKA GOSPODARCZA I RESTRUKTURYZACJA BRANŻ
NSZZ „Solidarność” przeciwstawia się rządowej polityce, która zakłada ograniczenie środków budżetowych na kontynuowanie i tworzenie programów restrukturyzacyjnych, co pokazuje projekt budżetu poprzez zmniejszenie środków na finansowanie strategii dla przemysłu lekkiego, chemicznego, restrukturyzację zatrudnienia w hutnictwie żelaza i stali oraz w górnictwie węgla kamiennego, w którym niedoszacowanie środków na kontynuowanie zobowiązań wynikających z obowiązującej ustawy wynosi ok. 600 mln zł.
Inne branże, przykładowo  przemysł stoczniowy, chemiczny i metalowy pozbawione są rozwiązań prawnych dotyczących restrukturyzacji, a tegoroczne szacowane wpływy z prywatyzacji są tak małe w stosunku do założeń, że zakładane w budżecie prowadzenie procesów restrukturyzacji polskiej gospodarki przy wykorzystaniu środków pochodzących z prywatyzacji nie rokuje powodzenia. 
NSZZ „Solidarność” postuluje zmianę polityki transportowej państwa, poprzez zwiększenie dotacji do przewozów regionalnych i nakładów na  infrastrukturę kolejową, poprawę stanu linii kolejowych ze względu na bezpieczeństwo podróżnych, pracowników i użytkowników kolei oraz przewożonych towarów.

OCHRONA ZDROWIA
Projekt ustawy budżetowej w przedstawionym kształcie nie stwarza realnych podstaw do uzyskania poprawy stanu opieki zdrowotnej. Wydatki w dziale ochrony zdrowia, bez składek na ubezpieczenie zdrowotne wyniosą 3.054.888 tys., co oznacza nominalny spadek o 1,1% w porównaniu z 2002 r. Brak jest  wystarczających środków na wdrażanie ustawy o państwowym ratownictwie medycznym. Obniżono w znaczny sposób wydatki na szpitale ogólne o 209.100 tys. zł,  czyli o 75%, przy jednoczesnym zwiększeniu wydatków na szpitale kliniczne o 17.249 tys. zł, tj. o 110,7%.  W ramach ogólnego obniżenia środków zredukowano nakłady, m.in. na publiczną służbę krwi, zapobieganie i zwalczanie AIDS, programy przeciwdziałania alkoholizmowi.  
W żadnej pozycji budżetowej nie przewidziano środków na działania osłonowe i restrukturyzacyjne w ochronie zdrowia oraz na koszty zapowiadanej likwidacji obecnego systemu kas chorych i utworzenie Narodowego Funduszu Zdrowia.

OŚWIATA i WYCHOWANIE
Udział wydatków ogółem na oświatę i wychowanie w stosunku do PKB będzie zbliżony do poziomu z 2001 r., tj. 3,32% PKB. NSZZ „Solidarność” podtrzymuje, że udział ten powinien wynosić dla naszego kraju - zgodnie z normami światowymi - około 5%.
Wzrost nakładów na oświatę i wychowanie w subwencji oświatowej oraz w pozostałych działach ukształtuje się na poziomie 105,75% wobec roku 2002 i wyniesie ogółem 25,994 mld złotych.
Konsekwencją wprowadzenia od 1 października br. III etapu podwyżki wynagrodzeń dla nauczycieli, planowanej inflacji (103%), inflacyjnego wzrostu płac (104%)  oraz planowanego od 1 września 2003 r. obowiązku szkolnego dla sześciolatków powinien być wzrost wydatków na cele oświatowe i wychowawcze - skromnie licząc – do około 27,5 mld złotych, tj. do 111,88% wobec roku 2002. Wynika stąd, że przeszło 1,5 mld wydatków zostanie przerzuconych na jednostki samorządu terytorialnego, a wydatki pozapłacowe spadną zdecydowanie poniżej 100% wobec dramatycznie skromnego roku 2002.

SZKOLNICTWO WYŻSZE I NAUKA
Budżet nauki na rok 2003 nie pozwala na jej efektywne włączenie się do programów naukowych Unii Europejskiej. Bardzo trudną sytuację polskich placówek badawczych pogłębia brak mechanizmów powiązania nauki z gospodarką. Niewielkie wzrosty wydatków przewidziane w kilku pozycjach budżetu nie rekompensują znacznych spadków, jakie miały miejsce w roku bieżącym. NSZZ „Solidarność” domaga się przyspieszenia realizacji II etapu poprawy wynagrodzeń pracowników szkolnictwa wyższego, waloryzacji wynagrodzeń od stycznia 2003 r., zwiększenia środków na wydatki rzeczowe uczelni oraz zwiększenia środków na pomoc materialną dla studentów.