Podstawowe prawa na rynku pracy w krajach UE

Wszyscy pracownicy - obywatele krajów Unii Europejskiej - mają zagwarantowane równe traktowanie. Oznacza to, że warunki zatrudnienia i pracy muszą być takie same zarówno dla pracowników lokalnych, jak i przyjezdnych. Zasada ta obowiązuje zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym (np. uniwersytety, szpitale, służby publiczne, ośrodki badawcze).
Kraje członkowskie maja jednak prawo do zarezerwowania pewnych miejsc pracy wyłącznie dla własnych obywateli, szczególnie w sferach dotyczących administracji krajowej i lokalnej.
Prawo do swobodnego przemieszczania się i podejmowania pracy w UE nie oznacza, że nie istnieją żadne ograniczenia w tej materii. Niektóre państwa nie wymagają zezwolenia na pracę, ale mogą wymagać zezwolenia na pobyt.
Osoby poszukujące pracy mają prawo tymczasowego pobytu, zwykle 3 miesiące, ale zależy to również od tego, czy taka osoba nie obciąża finansowo lokalnego systemu socjalnego. Ponadto osoby mogące stanowić zagrożenie dla porządku publicznego, bezpieczeństwa czy zdrowia mogą nie zostać wpuszczone do kraju członkowskiego UE.
Ogólne przepisy UE nie uznają automatycznie związków nieformalnych (konkubinatu), pozostawiając to poszczególnym krajom członkowskim UE.
Prawo wykonywania zawodu również podlega ograniczeniom - np. kwalifikacje muszą odpowiadać wymogom danego kraju, gdzie praca ma być wykonywana, a nie wymogom kraju pochodzenia. Pracodawcy czasami w swoich ofertach pracy preferują pracowników lokalnych poprzez uprawnione wymogi biegłej znajomości języka lokalnego lub lokalnych realiów - i jest to legalne.

Co musi zawierać umowa o pracę?

Jeśli chodzi o warunki pracy, konieczne jest rozróżnienie dwóch grup pracowników:

• delegowanych do pracy za granicą
• szukających pracy niezależnie i samodzielnie w kraju pobytu.

Główne zasady warunków pracy za granicą obejmują obydwie grupy - a więc również pracowników zatrudnionych w kraju pochodzenia, a wykonujących pracę za granicą.
Zabroniona jest jakakolwiek dyskryminacja z powodu narodowości w zakresie zatrudnienia, warunków pracy i wynagrodzenia. Pracodawca ma jednak prawo wymagać np. zadowalającej znajomości języka lokalnego.
Pracodawca ma obowiązek pisemnego poinformowania pracownika o najistotniejszych warunkach zatrudnienia - czy to w samej umowie o pracę, czy w odrębnym dokumencie. Dotyczy to każdego pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Z tego zapisu w niektórych krajach mogą być wyłączone osoby, których praca nie przekroczy 1 miesiąca, których tydzień pracy nie przekroczy 8 godzin lub których praca obiektywnie jest pracą dorywczą.

Każda umowa o pracę powinna zawierać co najmniej dziesięć elementów:

1. określenie stron umowy - kto jest pracodawcą, a kto pracownikiem
2. miejsce pracy
3. kategorię lub nazwę stanowiska pracy, charakter pracy
4. datę rozpoczęcia pracy, jej czas trwania
5. odpowiedni układ zbiorowy obejmujący pracownika
6. czas płatnego urlopu
7. okres wypowiedzenia
8. podstawową kwotę wynagrodzenia oraz jego składniki
9. częstotliwość wypłat
10. obowiązkowy czas pracy

Warunki te muszą być przedstawione pracownikowi nie później niż na 2 miesiące po rozpoczęciu stosunku pracy.

Klauzule dodatkowe dla pracowników delegowanych

• okres trwania pracy za granicą
• waluta, w jakiej ma być wypłacane wynagrodzenie
• dodatki w gotówce, które mają być wypłacane w czasie pobytu za granicą
• warunki dotyczące powrotu pracownika z delegacji

Pracownik delegowany musi znać te informacje przed wyjazdem do pracy. Ponadto pracownik delegowany musi otrzymać informacje o czasie swojego zatrudnienia za granicą, walucie w jakiej będzie otrzymywał wynagrodzenie, dodatkach z tytułu pracy za granicą i warunkach powrotu do domu.

Uznanie kwalifikacji

W wielu krajach UE nie tylko kwalifikacje umożliwiają podjęcie konkretnej pracy, ale też określona edukacja formalna - stąd posiadanie dyplomów i świadectw może być niezwykle istotne zarówno dla podjęcia pracy, jak też ostatecznych warunków umowy. Starając się o zatrudnienie w krajach UE należy pamiętać o częstej konieczności formalnego uznania dyplomów uzyskanych za granicą. Trudności takie najczęściej nie dotyczą pracowników delegowanych do pracy za granicą.
Wiele szczegółowych informacji dotyczących uznania kwalifikacji w konkretnych zawodach oraz koniecznych procedur można znaleźć na stronie ec.europa.eu/europedirect/index_pl.htm  

Ubezpieczenie społeczne

Zakres świadczeń objętych ubezpieczeniem społecznym jest zróżnicowany w poszczególnych krajach członkowskich UE - niemniej ogólne unijne zasady obejmują:

• opiekę zdrowotną - zarówno w naturze (szpitale, lekarstwa) jak i w pieniądzu (zasiłki chorobowe) - zależnie od prawa obowiązującego w danym kraju,
• zasiłki z ubezpieczenia społecznego, których wysokość uzależniona jest od wkładu, jaki został wniesiony do lokalnego funduszu ubezpieczeniowego,
• pomoc socjalną - przyznawaną w razie szczególnych potrzeb gdy ubezpieczenie społeczne jest niewystarczające. Zasady przyznawania najczęściej są określone przepisami w miejscu pobytu,
• emeryturę, zwykle wypłacaną z funduszy państwowych agencji, często w powiązaniu z innymi funduszami emerytalnymi, zależnie od systemu kraju pobytu.

Składki na ubezpieczenie społeczne powinny być odprowadzane w kraju, w którym praca jest wykonywana. Wyjątek stanowi zatrudnienie za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej, która będzie płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne.

Ubezpieczenie zdrowotne

Przed wyjazdem warto zaopatrzyć się w Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ), z której można korzystać do czasu podjęcia pracy lub działalności gospodarczej poza granicami Polski.
Aby otrzymać Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego należy złożyć wniosek w Oddziale Wojewódzkim lub Delegaturze Narodowego Funduszu Zdrowia właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Wniosek można otrzymać w Oddziale lub Delegaturze albo pobrać na stronie internetowej NFZ (www.nfz.gov.pl) Wypełniony wniosek wraz z załącznikami należy złożyć w Oddziale osobiście, pocztą lub faksem.
Szczegółowe informacje o procedurach i wymaganych dokumentach związanych z opieką zdrowotną w krajach UE znaleźć można pod adresem: www.nfz.gov.pl/ue/index.php?katnr=5&dzialnr=0&artnr=0

Opodatkowanie

Przepisy dotyczące opodatkowania nie zostały ujednolicone na poziomie unijnym i podlegają wyłącznie decyzjom wewnętrznym państw członkowskich. Pomiędzy krajami członkowskimi są zawierane umowy dwustronne określające w którym kraju ma być opłacony podatek - zależnie od zasady opłacania podatków w kraju pochodzenia lub w kraju pobytu. Szczegółowych informacji co do warunków podatkowych udzielają polskie urzędy skarbowe, można też znaleźć informacje na stronach Ministerstwa Finansów www.mf.gov.pl/index.php?const=3&dzial=150&wysw=2&sub=sub1

Powrót do Polski

Zanim wrócisz do Polski po dłuższym pobycie stałym:

• poinformuj lokalny system ewidencji ludności
• sprawdź, czy potrzebujesz zaświadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych
• zorientuj się w sytuacji na rynku pracy w miejscu, do którego wracasz
• weź wszelkie dokumenty i zaświadczenia z lokalnego systemu ubezpieczeń emerytalnych
• weź świadectwo pracy i inne wszelkie certyfikaty i listy polecające związane z karierą zawodową za granicą
• odbierz od lekarza swoją kartę zdrowia
• weź wszelkie zaświadczenia o opłaconych podatkach