Prawa człowieka i związkowe a COVID-19

ETUC gromadzi (i dzieli się) informacjami na temat sytuacji, inicjatyw i zmian w różnych państwach członkowskich w odniesieniu do praw i warunków pracowników w świetle kryzysu Covid-19. Informacje w języku angielskim można znaleźć na stronach EKZZ. Poniżej zamieszczamy fragmenty notatki informacyjnej dotyczącej praw człowieka w dobie pandemii.

W związku z wybuchem epidemii Covid-19 w Unii Europejskiej i poszczególnych jej krajach podejmuje się szereg działań w różnych dziedzinach w celu ochrony zdrowia publicznego, gospodarki, ale przede wszystkim pracowników i ich miejsc pracy oraz dochodów.

Wydaje się jednak, że wprowadzone przez rządy ograniczenia praw człowieka rozprzestrzeniają się na całym świecie i w Europie niemal tak szybko, jak sam wirus i już teraz różnorodne znaki sygnalizują, że niektóre rządy wykorzystują kryzys Covid-19, tak jak miało to miejsce w ramach kryzysu gospodarczego w 2008 r., do "tymczasowego" podważania i ograniczania praw człowieka w ogóle, a praw pracowników i związków zawodowych w szczególności.

Natomiast, prawa człowieka, w tym prawa związkowe i prawa pracowników, powinny być punktem odniesienia dla UE i państw członkowskich, w szczególności w czasie kryzysu Covid-19.

Pandemia COVID-19 w uzasadniony sposób może skłonić państwa członkowskie do przyjmowania radykalnych środków w celu ochrony zdrowia publicznego, gospodarki oraz miejsc pracy i dochodów pracowników. Środki te mogą jednak ograniczać prawa i wolności jednostki, które są umocowane w konstytucjach państw członkowskich oraz w międzynarodowych i europejskich instrumentach praw człowieka, takich jak Międzynarodowe pakty praw obywatelskich i politycznych oraz praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych ONZ, konwencje MOP i Europejska Karta Społeczna Rady Europy.

Wszystkie reakcje na kryzys muszą być zgodne z prawami człowieka i gwarantować poszanowanie wszystkich praw człowieka i rządów prawa, w tym poszanowanie podstawowych zasad i praw w miejscu pracy oraz międzynarodowych standardów pracy.

Przedstawiciele wysokiego szczebla i organy ONZ, MOP i Rady Europy przypominają, że kryzys Covid-19 nie powinien być wykorzystywany, nawet tymczasowo, do demontowania praw człowieka i praw socjalnych, w szczególności praw związkowych. Takie działania mogą być również sprzeczne z prawami podstawowymi UE i postanowieniami traktatów.

Ponadto wszelkie odstępstwa od praw człowieka lub ich ograniczenia są ściśle regulowane. Powinny one respektować samą istotę zasad demokracji i praworządności i mogą być ustanawiane jedynie na bardzo jasnych i ścisłych warunkach oraz w ograniczonych okolicznościach.

Odstępstwa od praw człowieka lub ich ograniczenia są ściśle regulowane i mogą być jedynie:

• wprowadzane tylko w czasie wojny lub innego stanu zagrożenia dla życia narodu, • ustanawiane wyłącznie w celu wspierania ogólnego dobrobytu w społeczeństwie demokratycznym,

powinny być:

• zgodne z innymi zobowiązaniami państwa wynikającymi z prawa międzynarodowego, • podejmowane z pełnym poszanowaniem zasad demokracji i państwa prawa, • wyłącznie przyjęte/wdrożone w razie potrzeby, • stosowane w sposób niedyskryminacyjny, • proporcjonalne do szacowanego ryzyka, • skoncentrowane na właściwych kwestiach, • tymczasowo i regularnie nadzorowane/monitorowane, • stosowane z jak najmniej inwazyjnym podejściem, oraz • powinny zostać wypracowane i wdrożone po przeprowadzeniu stałego i intensywnego dialogu z najbardziej reprezentatywną organizacją pracowników i pracodawców.

Wytyczne ONZ dotyczące "Covid-19 i praw człowieka" są bardzo jasne, ponieważ "poszanowanie praw człowieka w całym spektrum, w tym praw gospodarczych i społecznych oraz praw obywatelskich i politycznych, będzie miało zasadnicze znaczenie dla powodzenia działań w zakresie zdrowia publicznego".

Jeśli chodzi o wprowadzenie stanu wyjątkowego, to w zakresie zdrowia publicznego nadzwyczajne uprawnienia muszą być wykorzystywane do uzasadnionych celów, a nie jako podstawa do tłumienia sprzeciwu lub uciszania obrońców praw człowieka i związków zawodowych lub dziennikarzy. 14 kwietnia ekspert ONZ ds. prawa do wolności pokojowych zgromadzeń i zrzeszania się, Clément Voule, wezwał rządy do tego, aby "państwa w reakcji na zagrożenie Covid 19 nie zawieszały prawa do wolności zgromadzeń i zrzeszania się".

Komitet Wolności Związkowej MOP, trójstronny organ, któremu powierzono badanie skarg dotyczących naruszeń zasad wolności związkowej, stwierdza, iż fundamentalne zasady wymagają, aby wszelkie ograniczenia wprowadzane w czasie kryzysu "były wprowadzane jako środek wyjątkowy i tylko w niezbędnym zakresie, bez przekraczania rozsądnego okresu, a także aby towarzyszyły temu odpowiednie zabezpieczenia w celu ochrony poziomu życia pracowników". Komitet przypomniał również, że środki, które można wprowadzić w obliczu wyjątkowych okoliczności, powinny mieć charakter tymczasowy, mając na uwadze poważne konsekwencje dla warunków pracy i zatrudnienia pracowników oraz ich szczególny wpływ na pracowników znajdujących się w trudnej sytuacji. KWZ, w kontekście kryzysu gospodarczego, podkreślił również znaczenie "utrzymania stałego i intensywnego dialogu z najbardziej reprezentatywnymi organizacjami pracowników i pracodawców", w szczególności w procesie przyjmowania przepisów, które mogą mieć wpływ na prawa pracowników, w tym na przepisy, które mają na celu złagodzenie poważnej sytuacji kryzysowej.

Również Komitet Ekspertów ds. Stosowania Konwencji i Zaleceń (MOP) w czasie światowego kryzysu finansowego w 2008 r. podkreślił znaczenie roli międzynarodowych standardów pracy w radzeniu sobie z kryzysem i podkreślił, że kryzys nie może być wykorzystywany jako pretekst do obniżania standardów pracy. Ponadto wskazał na potrzebę unikania ryzyka regresji społecznej. Komitet Ekspertów stwierdził również, że w tak bezprecedensowych okolicznościach rządy muszą zarządzać niebotycznym deficytem budżetowym w sposób, który nie będzie zagrażał gwarancjom socjalnym. Ponadto dodał, że środki zastosowane przez rządy w celu ratowania prywatnych dostawców nie mogą być podejmowane kosztem cięć publicznych systemów zabezpieczenia społecznego.

Należy również przypomnieć, że już w 2009 r., mając na uwadze wychodzenie z kryzysu, MOP przyjęła Globalny pakt na rzecz zatrudnienia, w którym proponuje wyważony i zintegrowany zestaw środków politycznych, które państwa mogą przyjąć zarówno w sferze polityki gospodarczej, jak i społecznej w celu zaradzenia kryzysowi. Wiele z zapisów Paktu nadal ma lub będzie miało jeszcze większe znaczenie dla zwalczania (następstw) kryzysu Covid-19.

Również partnerzy społeczni w ramach MOP – Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych (MKZZ) i Międzynarodowa Organizacja Pracodawców

(IOE) – wydali wspólne oświadczenie, wzywając do podjęcia pilnych działań, między innymi w następujących kluczowych obszarach:

• zapewnienie ciągłości działalności gospodarczej, bezpieczeństwa dochodów i solidarności w celu zapobieżenia rozprzestrzeniania się wirusa, ochrony życia i środków do życia oraz budowania odpornych gospodarek i społeczeństw; • istotna rola dialogu społecznego i partnerów społecznych w zwalczaniu wirusa w miejscu pracy i poza nim, ale także w unikaniu masowej utraty miejsc pracy w perspektywie krótko- i średnioterminowej; • zapewnienie koordynacji i spójności polityki, przy czym należy uwzględnić potrzebę ochrony zatrudnienia i dochodów poprzez wzmocnienie środków ochrony socjalnej, zarówno przy rozwiązywaniu pandemii, jak i przy tworzeniu podstaw dla zatrudnienia i warunków ożywienia gospodarczego • zapewnienie silnych i dobrze funkcjonujących systemów opieki zdrowotnej oraz uruchomienie przez rządy wszelkich możliwych środków z tym związanych.

Tutaj pełny tekst

aw