Grudzień 1970. Kalendarium

11 XII 1970 r. (piątek)

13:30 – Szczecin: komendant wojewódzki MO, przy udziale kierownika administracyjnego KW PZPR, prowadzi odprawę naczelników wydziałów KW MO w sprawie zabezpieczenia akcji „Jesień-70”. Akcja ta miała przeciwdziałać spodziewanym niepokojom społecznym po ogłoszeniu podwyżek.

17:00 – Szczecin: w Prezydium WRN odbywa się odprawa komendantów powiatowych MO i jednostek z terenu miasta. Przekazana zostaje dokumentacja związana z akcją „Jesień-70”. Zostaje uruchomiony węzeł łączności w sztabie KW MO

 

12 XII 1970 r. (sobota)

12:00 – Gdańsk: zebrania partyjne w zakładach pracy, robotnicy powszechnie krytykują podwyżki, w „Hydrosterze” zebranie przerwano z powodu chaosu. Funkcjonariusze partyjni otrzymali informację o podwyżce cen w trakcie sobotnich zebrań Podstawowych Organizacji Partyjnych.

16:00 – Gdańsk: zebranie w wydziale W-3 z udziałem wicepremiera Stanisława Kociołka.

 

13 XII 1970 r. (niedziela)

Warszawa: w „Trybunie Ludu” opublikowane zostają tasiemcowe spisy towarów, które od tego dnia (tzw. niedziela handlowa) mają być droższe, m.in. smalec (33 proc.), mięso (17–19 proc.), dżemy i marmolady (37 proc.), kawa zbożowa (92 proc.), telewizory (13 proc.), radia turystyczne i samochodowe (19 proc.), pralki (17 proc.), lodówki (16 proc.).

 

14 XII 1970 r. (poniedziałek)

05:00 – Gdańsk: w Stoczni Gdańskiej im. Lenina odbywa się narada aktywu partyjnego, zostaje omówiona sytuacja i wydane zalecenia dla aktywu partyjnego – podjęcie rozmów z załogą w celu rozładowania napięć.

09:45 – Gdańsk: pod dyrekcją Stoczni Gdańskiej im. Lenina gromadzi się tłum liczący ponad 3 tys. osób. Demonstranci żądają cofnięcia podwyżki cen, regulacji systemu płac (zwłaszcza premii), odsunięcia rządzącej ekipy od władzy. Demonstranci żądają rozmów z I sekretarzem KW PZPR – Alojzym Karkoszką.

11:05 – Gdańsk: z bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina wychodzi pochód ok. tysiąca stoczniowców, zatrzymuje się przed gmachem KW PZPR przy ul. Wały Jagiellońskie. Demonstranci opanowują stojący przy nich radiowóz i przez megafony ogłaszają strajk powszechny na jutro oraz wiec przed KW PZPR na godz. 16:00.

13:00 – Gdańsk: do Stoczni Gdańskiej im. Lenina przybywają: minister przemysłu ciężkiego Franciszek Kaim, I sekretarz KZ PZPR w stoczni Jerzy Pieńkowski. W dyrekcji odbywa się narada.

15:55 – Gdańsk: na wiadukcie Błędnik pierwsze starcie z MO. Tyraliera ZOMO pod naciskiem tłumu wycofuje się. Demonstranci zbierają kamienie z torowiska. Tłum dzieli się na dwie grupy: jedna udaje się pod KW PZPR, druga pod Dom Prasy na Targu Drzewnym.

16:30 – Gdańsk: demonstranci docierają na Targ Drzewny pod Dom Prasy, wznoszą okrzyki: „chleba”, „prasa kłamie”. W budynku Domu Prasy, Teatru „Wybrzeże”, bankach wybijane są szyby.

17:20 – Gdańsk: pod KW PZPR zgromadzony jest tłum liczący 10 tys. osób. Delegacje demonstrantów wchodzą do budynku na rozmowy z I sekretarzem KW PZPR Alojzym Karkoszką.

18:15 – Gdańsk: demonstranci atakują KW PZPR, próbują podpalić budynek, zostaje spalona drukarnia w suterenie. Do obrony KW PZPR zostają skierowane dodatkowe oddziały milicji i wojska. Tłum zostaje wyparty w rejon skrzyżowania ulic Wały Piastowskie i Podwale Grodzkie.

przed 19:00 – Warszawa: odbywa się „robocza” narada ponad dwudziestu najważniejszych i najbardziej wpływowych ludzi w państwie,  podczas której omawia się kwestię rozruchów i dyskutuje o wprowadzeniu w życie, prewencyjnego rozkazu o koordynacji dwu ministerstw „siłowych” – obrony narodowej i spraw wewnętrznych (współdziałanie milicji, Służby Bezpieczeństwa, Wojska Polskiego i Wojskowych Służb Wewnętrznych w całym kraju).

15 XII 1970 r. (wtorek)

05:00 – Gdańsk: na teren kluczowych zakładów pracy udają się grupy operacyjne Służby Bezpieczeństwa.

06:30 – Gdynia: w Stoczni im. Komuny Paryskiej 60 proc. załogi nie podejmuje pracy.

06:45 – Gdańsk: w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego formuje się pochód tysiąca osób i opuszcza zakład, kierując się do Śródmieścia. Przed dyrekcją Stoczni Gdańskiej im. Lenina gromadzi się 1,5 tys. osób. Do zebranych próbuje przemawiać I sekretarz KZ PZPR Jerzy Pieńkowski, zostaje wygwizdany. W Gdańskiej Stoczni Remontowej załoga gromadzi się pod dyrekcją.

06:50 – Gdańsk: w Stoczni Północnej grupa robotników agituje za strajkiem powszechnym. W Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego i Zakładzie nr 1 „Hydrosteru” odbywają się wiece załogi.

07:00 – Gdańsk: 4 tys. robotników Stoczni Gdańskiej im. Lenina opuszcza zakład i kieruje się pod KW PZPR. W Fabryce Mebli we Wrzeszczu odbywa się wiec 500 pracowników, którzy zapowiadają marsz do Śródmieścia. 100 pracowników Zakładów Futrzarskich na Dolnym Mieście opuszcza zakład i kieruje się pod KW PZPR. 700 pracowników „Blaszanki” opuszcza zakład i ul. Elbląską udaje się do Śródmieścia. Zakłady Okrętowych Urządzeń Elektrycznych „Elmor”, „Unimor”, Zakłady Mięsne, Stocznia „Wisła”, Fabryka Uszczelek „Morpak”, „ZREMB”, Zakłady Futrzarskie, Zakłady Drzewne w Gdańsku-Wrzeszczu przerywają pracę – część organizuje wiece, część wychodzi na ulicę.

09:00 – Warszawa: najwyżsi partyjni i państwowi decydenci spotykają się z I sekretarzem PZPR Władysławem Gomułką. Omawiane są plany użycia wojska i milicji w poszczególnych miastach. Na Wybrzeżu wprowadzony zostaje stan wojenny, a w Gdańsku godzina milicyjna.

09:20 – Gdańsk: podpalony zostaje budynek NOT.

09:50 – Gdańsk: demonstranci podpalają KW PZPR. Tłum nie dopuszcza straży pożarnej, jeden wóz strażacki zostaje spalony.

14:00 – Gdańsk: spotkanie dyrekcji Stoczni Gdańskiej im. Lenina z delegatami wydziałów. Zostaje wyłoniony dwudziestoosobowy zespół do opracowania postulatów załogi.

15:00 – Gdańsk: pracownicy Stoczni Gdańskiej im. Lenina, Stoczni Północnej oraz Gdańskiej Stoczni Remontowej wracają do swoich zakładów i ogłaszają strajk okupacyjny.

15:40 – Gdańsk: jednostki MO otrzymują zarządzenie nr 0108 ministra spraw wewnętrznych określające warunki użycia broni.

16:00 – Gdynia: ok. 300 osób zbiera się w Zakładowym Domu Kultury przy ul. Polskiej. Zostaje wyłoniony Główny Komitet Strajkowy dla Miasta Gdyni.

18:00 – Gdańsk: Prezydium WRN ogłasza wprowadzenie godziny milicyjnej w Trójmieście od godz. 18:00 do godz. 5:00.

23:35 – Gdynia: Komitet Strajkowy Miasta Gdyni zostaje aresztowany i wywieziony do więzienia w Wejherowie.

 

16 XII 1970 r. (środa)

04:00 – Gdańsk: do miasta wkraczają oddziały pancerne, które obsadzają obiekty użyteczności publicznej. Redę gdańską blokują cztery okręty Marynarki Wojennej.

05:00 – Gdańsk: na teren kluczowych zakładów pracy udają się grupy operacyjne Służby Bezpieczeństwa.

05:00 – Gdańsk: Stocznia Gdańska im. Lenina, Gdańska Stocznia Remontowa i Stocznia Północna ogłaszają strajk okupacyjny. Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, „Unimor” i port gdański ogłaszają strajk solidarnościowy.

05:00 – Gdynia: załogi Stoczni im. Komuny Paryskiej, portu gdyńskiego i „Dalmoru” ogłaszają strajk solidarnościowy z Gdańskiem.

08:00 – Gdańsk: grupa stoczniowców przekracza bramę nr 2. Wojsko oddaje salwy ostrzegawcze w powietrze i bruk, zabici zostają dwaj stoczniowcy, jedenastu zostaje rannych. Demonstranci wycofują się do stoczni.

08:20 – Gdańsk: pracownicy portu gdańskiego nie podejmują pracy. Żądają 30 proc. podwyżki i uregulowania spraw mieszkaniowych.

10:00 - Gdańsk: w Stoczni Gdańskiej im. Lenina zostaje wybrany Komitet Strajkowy. Powołano trójki porządkowe chroniące mienie i utrzymujące porządek. Stoczniowcy wywieszają flagę owiniętą krepą.

11:00 – Gdańsk: wiece w „Unimorze” i Stoczni Północnej. Załogi żądają uwolnienia zatrzymanych. W porcie gdańskim opracowywane są rezolucje, żądania podwyżki płac, obniżki cen artykułów spożywczych, wycofania wojsk z miasta.

11:00 – Gdynia: wiec pod wydziałem K-4 Stoczni im. Komuny Paryskiej. Uczestnicy żądają usunięcia wojska spod stoczni i uwolnienia Komitetu Strajkowego.

12:35 – Gdynia: delegacja czterech robotników Stoczni im. Komuny Paryskiej i I sekretarza KZ PZPR Władysława Porzyckiego udaje się do Dowództwa Marynarki Wojennej, gdzie przebywa I sekretarz KM PZPR, w celu przedstawienia żądań załogi.

14:30 – Gdańsk: w Gdańskiej Stoczni Remontowej zostaje wybrany Komitet Robotniczy. Ogłoszony zostaje 24-godzinny strajk okupacyjny. Wysunięto postulaty zabezpieczenia zakładu przed dewastacją, ukarania winnych za stan gospodarki kraju, podwyższenia płac i ustabilizowania cen, usunięcia wojska z miasta.

15:15 – Gdańsk: w Stoczni Północnej odbywa się narada delegatów wydziałów. Opracowana zostaje pięciopunktowa petycja, w której żąda się uwolnienia wszystkich aresztowanych, utworzenia nowych związków zawodowych, poszanowania konstytucji, normalizacji wszystkich norm.

15:30 – Gdańsk: Rada Delegatów Stoczni Gdańskiej im. Lenina ogłasza strajk okupacyjny.

20:40 – Gdańsk: spotkanie Rady Delegatów Stoczni Gdańskiej im. Lenina z dyrektorem Stanisławem Żaczkiem. Dyrektor ostrzega o planowanej interwencji wojska i wzywa do zakończenia strajku. Rada

22:30 – Gdynia: na murze Kliniki Dziecięcej przy ul. Czerwonych Kosynierów pojawia się napis: „Strajk powszechny”.

23:00 – Gdańsk: w Stoczni Północnej i Gdańskiej Stoczni Remontowej toczą się rozmowy o warunkach opuszczenia zakładów przez strajkujących.

 

17 XII 1970 r. (czwartek)

02:00 – Szczecin: na terenie Stoczni Szczecińskiej im Warskiego pojawiają się hasła wzywające do strajku.

02:30 – Gdańsk: Rada Delegatów Stoczni Gdańskiej im. Lenina ogłasza zakończenie strajku okupacyjnego.

05:15 – Gdynia: na skrzyżowaniu ulic Polskiej, Czechosłowackiej i Marchlewskiego wojskowy gigantofon nadaje komunikat o zawieszeniu pracy w Stoczni im. Komuny Paryskiej do odwołania. Dowódca ochrony stoczni i portu apeluje o powrót do domów. Pociągi SKM ciągle przywożą nowe grupy.

05:30 – Gdynia: na stacji SKM Gdynia Stocznia gromadzi się już 3 tys. osób. Pociągi SKM dojeżdżają już tylko do dworca Gdynia Główna.

05:45 – Gdańsk: zostaje nadany komunikat: „Zjednoczenie Stoczni Morskich działając na zasadzie art. 7 ust. 10 statutu zawiesza pracę w Stoczni Gdańskiej im. Lenina od dnia 16 XII 1970 r. aż do odwołania. O terminie i miejscu podjęcia pracy prac[ownicy] Stoczni zostaną powiadomieni w odrębnym trybie przez dyrekcję stoczni”. Komunikat dotyczy też Stoczni Północnej. Gdańska Stocznia Remontowa wpuszcza robotników do pracy.

06:00 – Szczecin: nadany zostaje szyfrogram do dyżurnego gabinetu ministra spraw wewnętrznych z terenu województwa szczecińskiego, dotyczący akcji „Jesień-70”, w którym ponownie informuje się o ogólnym spokoju.

06:00 – Gdynia: przy stacji SKM Gdynia Stocznia tłum napiera na pojazdy wojskowe. Pada strzał armatni z czołgu. Oddziały milicji i wojska otwierają ogień. Według ustaleń prokuratury śmierć poniosło 10 osób.

09:25 – Gdynia: od strony ulic Marchlewskiego i Polskiej, w rejon stacji SKM Gdynia Stocznia, nadciąga 3 tys. osób. Tłum naciera na oddziały wojska i milicji, które używają broni. Według ustaleń prokuratury giną 3 osoby.

10:00 – Szczecin: wiec na terenie Stoczni Szczecińskiej im Warskiego

10:45 – Szczecin: kierownik sztabu płk Szymon Karpik wydaje ppłk. Lucjanowi Ligenzie polecenie o użyciu sił ZOMO i zatrzymaniu grupy osób, która wyruszyła ze Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego.

11:00 – Gdynia: żołnierze Marynarki Wojennej zabierają ciało Zbigniewa Godlewskiego sprzed Prezydium MRN.

12:00 – Gdańsk: zostają zawieszone zajęcia na wszystkich uczelniach. 70 proc. studentów opuszcza Trójmiasto.

12:05 – Szczecin: przed bramą Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego gromadzi się ok. 100 osób, a na zewnątrz bramy – ok. 2 tys. osób. Samochody przed stocznią i tramwaje są zatrzymywane, wykonywane są na nich białą kredą napisy o treści: „Strajk”, po czym zostają puszczone dalej.

14:45 – Elbląg: 2,5 tys. osób szturmuje KMiP PZPR.

ok. 18:00 – Warszawa: Władysław Gomułka przestrzega współtowarzyszy, że jeśli „wejdą wojska radzieckie”, wówczas rząd i PZPR „nie będą miały żadnego autorytetu”, „wówczas nic nie będziemy warci”. Wśród najwyższych funkcjonariuszy KC panuje nastrój rezygnacji, niepewności, a nawet strachu.

21:10 – Szczecin: ppłk Bernard Wojciechowski melduje, że do godz. 21:10 aresztowano 110 osób. W KM MO znajduje się 63 mężczyzn i 12 kobiet.

Wieczór – Gdańsk: grupa studentów Politechniki Gdańskiej z Domu Studenckiego nr 16 zawiesza czarną flagę na Domu Studenckim nr 10. Po interwencji władz uczelni flaga zostaje zdjęta.

 

18 XII 1970 r. (piątek)

7:00 – Gdańsk: Komitet Obrony Kraju zarządza zmilitaryzowanie wszystkich portów morskich.

7:15 – Szczecin: załogi Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego, Stoczni Remontowej „Gryfia”, „Famabudu” i FMS „Polmo” nie przystępują do pracy.

7:50 – Szczecin: ze Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego, mimo blokady, wychodzi ok. tysiąca osób.

7:55 – Szczecin: zostaje wydany rozkaz dla dowódcy ZOMO, aby w sile ok. 200 funkcjonariuszy udać się na spotkanie z grupą, która wyszła ze stoczni.

8:00 – Elbląg: strajkują Elbląskie Zakłady Samochodowe.

8:15 – Szczecin: w stronę Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego skierowane zostają I, II i III kompania ZOMO. Słychać strzały. Fabryka Sprzętu Elektrycznego przy ul. Kwiatowej przestaje pracować.

11:20 – Szczecin: stoczniowcy domagają się zdjęcia ze stanowisk rządowych osób odpowiedzialnych za zaistniałą sytuację, przejęcia władzy przez wojsko do chwili utworzenia nowego rządu, przywrócenia cen z 1967 r., zapłaty za zmarnowane dniówki w stoczni, przyznania się do błędnych posunięć. Grożą spaleniem stoczni.

13:35 – Szczecin: ppłk Stefan Chaciński informuje, że od początku zajść (17–18 XII 1970 r.) do godz. 13:00 zatrzymano 270 osób dorosłych i 15 nieletnich, które przebywają w aresztach.

ok. 14:00 – Szczecin: robotnicy w Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego wybierają dziesięcioosobowy komitet strajkowy. Proklamowany jest strajk okupacyjny.

19:30 – Gdańsk: Zjednoczenie Przemysłu Okrętowego ogłasza komunikat o zawieszeniu produkcji w Stoczni Gdańskiej im. Lenina i Stoczni Północnej do 21 XII 1970 r.

23:00 – Warszawa: w Urzędzie Rady Ministrów ambasador odczytuje składający się z pięciu kilkuzdaniowych akapitów list Józefowi Cyrankiewiczowi. Nadzorcy z Kremla ponownie zwracają uwagę na konieczność szybkiego politycznego i ekonomicznego rozwiązania kryzysu w Polsce.

    

19 XII 1970 r. (sobota)

02:35 – Szczecin: zostaje wydane zalecenie, aby ludziom udającym się do stoczni nie przeszkadzać i nie blokować wejść. Nie podlegają blokadzie statki białej floty, które przewożą ludzi do pracy w Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego i Stoczni Remontowej „Gryfia”.

08:30 – Szczecin: pojawiają się kolejne hasła w Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego: „dobro PRL najświętrzym naszym obowiązkiem”, „krew przelana przez robotników nie pójdzie na marne”, „popieramy klasę robotniczą wybrzeża”, „głodny robotnik to nie chuligan”.

po 8:30 – Warszawa: Władysław Gomułka czyta w swoim gabinecie list z Moskwy. Złości go treść kremlowskiej przesyłki, nerwowo wypytuje: „Co to znaczy »polityczne rozwiązanie«?”.

09:00–10:00: Józef Tejchma w rozmowie z Władysławem Gomułką mówi: „Powinniście podjąć ostatnią w swoim życiu wielką decyzję i odejść [...] Bez tego - kryzysu w kraju nie rozwiążemy [...]

09:10 – Szczecin: w PPDiUR „Gryf” pracownicy wpuszczani są do zakładu, natomiast nie pozwala się im wyjść. Pojawia się tam hasło: „Chcemy podwyżki 30 procent”, w „Instalu” – „popieramy żądania stoczni”, w porcie: „Wolności i chleba”. Na samochodach MPK widnieją hasła: „Wojsko do koszar”, „Wojsko nie strzelać”, „Wojsko z ludem”.

14:10 – Police: w ZCh „Police” zostaje powołany czteroosobowy komitet strajkowy, który wysuwa żądania: podwyżka płac o 30 proc., obniżka cen do stanu poprzedniego, nie wprowadzać do zakład wojska i milicji.

18:00 – Elbląg: z miasta zostają wycofane czołgi.

19:35 – Szczecin: płk Kubicki na polecenie sekretarza KW PZPR Antoniego Walaszka przewozi autokarem i wozem wojskowym komitet strajkowy ze Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego.

 

20 XII 1970 r. (niedziela)

13:15 – Szczecin: delegacja ze Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego przybywa do Prezydium WRN.

14:00 – Warszawa: obraduje Biuro Polityczne. Gierek wymienia nazwiska ludzi, z którymi nie wyobraża sobie współpracy (Kliszko, Strzelecki, Spychalski, Jaszczuk).

15:00 – Gdańsk: zostaje zniesiona militaryzacja portu gdańskiego.

16:00 – Warszawa: rozpoczyna się VII Plenum KC prowadzone przez Józefa Cyrankiewicza. Kandydatura Edwarda Gierka na szefa PZPR zostaje przyjęta w praktyce bez dyskusji.

18:00 – Szczecin: pojawia się informacja o opracowaniu komunikatu porozumiewawczego komitetu strajkowego z miejscowymi władzami, zawierającym 16 punktów, w którym zostały wysunięte postulaty wymagające decyzji władz centralnych. Odpowiedź zostanie podana do wiadomości w ciągu 3–4 dni. Strajk zostaje zakończony.

19:00 – Szczecin: radiowęzeł Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego podaje komunikat, że stoczniowcy nadal strajkują i wystawili nowe pikiety.

    

21 XII 1970 r. (poniedziałek)

06:00 – Elbląg: grupa robotników „Zamechu” wywiesza czarną flagę ku czci zabitych.

09:25 – Szczecin: Stocznia Szczecińska im. Warskiego ponownie wystawia pikiety. Na przejeżdżających tramwajach wypisywane są hasła: „Obywatele Szczecina strajk trwa nadal popierajcie nasze żądania”.

14:50 – Stargard Szczeciński: strajk w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. Wystawione zostają pikiety z biało-czerwonymi opaskami i plakaty o treści: „30 procent podwyżki płac, obniżka cen, rzetelnej informacji bieżącej, ochrona pracujących kobiet”.

19:00 – Elbląg: 129 pracowników wydziału formierni staliwa „Zamechu” składa petycję, w której domaga się podwyższenia zarobków o 20 proc., wprowadzenia trzyzmianowego systemu pracy, zniesienia godziny milicyjnej, zwolnienia przypadkowo aresztowanych.

22:55 – Szczecin: dowódcy ZOMO zostaje wydane polecenie w zakresie demonstrowania sił w rejonie Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego.

 

22 XII 1970 r. (wtorek)

00:30 – Szczecin: dyżurny portu informuje, że strajk został odwołany. Hasła mają zostać zdjęte, a teren uporządkowany. KZ PZPR wydaje ostatnie zalecenia.

08:10 – Szczecin: spod Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego i „Famabudu” wycofanych zostaje ok. 700 osób.

08:37 – Szczecin: funkcjonariusze z grupy interwencyjnej rozmawiają z pikietami wystawionymi w Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego.

09:45 – Szczecin: helikoptery zrzucają ulotki na miasto wzywające do przerwania strajku.

10:00 – Szczecin: pracownicy masowo opuszczają teren Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego. Straż przemysłowa obejmuje kontrolę. Strajk kończy się.

17:20 – Szczecin: ppłk Jerzy Kaszarek informuje, że zakończyły się rozmowy między przedstawicielami komitetu strajkowego, a kierownikami zakładów i przedstawicielami KW PZPR. Załogi powiadamiane są o wynikach rozmów.

Program obchodów uroczystości rocznicowych z udziałem prezydenta Andrzeja Dudy w Gdyni i Gdańsku TUTAJ, w Szczecinie TUTAJ.