W dniach 25-27 stycznia 2007 r. w Warszawie w Wilanowie odbyło się drugie spotkanie przedstawicieli związków zawodowych sektora bankowego z Polski, Włoch i Węgier. Spotkanie było kontynuacją programu zatytułowanego: „Odpowiedzialność społeczna w biznesie – Związki Zawodowe drogą do europejskiej gospodarki i socjalnej integracji w sektorze finansowym” przygotowanego w ramach projektu Unii Europejskiej , przez związki zawodowe CISL FIBA, „Solidarność”, BBDSz, dla związkowców z sektora bankowego Włoch, Polski i Węgier. Pierwsze seminarium tego programu odbyło się w dniach 11-13 stycznia br. w Budapeszcie.
Czternastoosobowej grupie specjalistów z Włoch przewodniczył p. Luca Scatena. Gospodarzem ze strony polskiej był p. Dariusz Kiziakiewicz, Przewodniczący NSZZ Solidarność w Banku BPH S.A.. Ponadto udział wzięli: Przewodniczący Sekretariatu Banków Handlu i Ubezpieczeń p. Alfred Bujara, Przewodniczący Sekcji Krajowej Bankowców p. Andrzej Olejnik, Przedstawiciele OPZZ: p. Danuta Dyrbuś z Pekao SA oraz p. Adam Kolarz z Banku BPH, a także kilkuosobowa grupa członków NSZZ Solidarność Banku z BPH.
Celem seminarium było przedstawienie naszym gościom, a nam przypomnienie problemów społeczno-gospodarczych Polski na tle wydarzeń politycznych ostatniego ćwierćwiecza oraz wpływu wejścia Polski do Unii Europejskiej na rozwój polskiej gospodarki, w tym inwestycji, konkurencji, eksportu a także dialogu społecznego w polskim sektorze bankowym.
Pierwszym prelegentem był p. Marcin Mrowiec, starszy ekonomista w Banku BPH, który omówił sytuację gospodarczą w Polsce w latach 2005-2006. oraz prognozę na rok 2007. W okresie tym obserwujemy znaczny wzrost PKB, a także, w wyniku spadku stóp procentowych, wzrost konsumpcji, inwestycji i eksportu. Następuje wzrost popytu na nieruchomości i kredyty budowlane. Po stronie podaży obserwowany jest wzrost obrotów w handlu i usługach. Mimo wysokiego kursu złotego rośnie eksport głównie do krajów Unii i na Ukrainę. 64 % polskiego eksportu stanowią towary przemysłowe w tym 40% środki transportu i maszyny.
Inflacja w ostatnich latach wynosi 2-3 %, ale szybciej rosną płace, bo o około 4-5 % rocznie.
Obecnie średnia płaca krajowa brutto wynosi 2520 PLN miesięcznie (640EURO), a w sektorze bankowym 3800- 4000 PLN (964 Euro) i jest porównywalna do średniej płacy w górnictwie. Wiele działów gospodarki zaczyna odczuwać niedobór pracowników wykwalifikowanych, głównie fachowców z doświadczeniem technicznym, gdyż już ponad 1 mln obywateli polskich pracuje za granicą.
Kolejny problem demograficzny Polski stanowi duże grupa emerytów i największa procentowo grupa rencistów w Europie. Najniższy jest również wskaźnik aktywności zawodowej, wynoszący 50 %.
Drugi prelegent, p. Marian Krzaklewski omówił historię dialogu społecznego w Polsce. Pierwsze porozumienia branżowe podpisano już przed wojną, a ich inicjatorem był późniejszy Prymas Polski Ks. Stefan Wyszyński. Dopiero w sierpniu 1980 r. podpisano kolejną umowę społeczną, jaką były Porozumienia Gdańskie, zawierające między innymi zapis o utworzeniu pierwszych w Europie Środkowej i Wschodniej wolnych związków zawodowych. W roku 1991 Sejm RP uchwalił ustawę o związkach zawodowych i rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Kolejnym etapem rozwoju dialogu społecznego w Polsce było Porozumienie o Komisji Trójstronnej oraz Pakt o prywatyzacji, na mocy którego pracownicy przedsiębiorstw sprzedawanych przy udziale tzw. inwestora strategicznego otrzymywali 15 % akcji. W 1994 roku powołano Komisję Trójstronną, w skład której wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców oraz związków zawodowych.
Następnym krokiem rozwoju dialogu społecznego było uchwalenie w 2001 r. ustawy o Komisji Trójstronnej oraz o utworzeniu wojewódzkich komisji dialogu społecznego.
Zgodnie z zapisem w Konstytucji RP do negocjowania i podpisywania porozumień uprawnione są tylko związki zawodowe i związki pracodawców. Natomiast stroną w konsultowaniu i informowaniu załogi są rady pracowników i europejskie rady zakładowe, działające w przedsiębiorstwach z kapitałem zagranicznym.
Do tej pory w Polsce podpisano około 12 tys. zakładowych układów zbiorowych. Niestety nieliczne i słabo funkcjonujące są porozumienia o zasięgu ponad zakładowym.
Na poziomie przedsiębiorstw związki zawodowe w imieniu całej załogi negocjują:
- układ zbiorowy,
- zwolnienia grupowe,
- regulaminy pracy, wynagradzania oraz regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
- pakiety przedprywatyzacyjne,
- pakiety socjalne restrukturyzacyjne.
Pakiety socjalne przedprywatyzacyjne podpisywane przez związki zawodowe z przyszłym właścicielem były dotąd tzw. prawem zwyczajowym, ale zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego są one źródłem prawa, więc do ich przestrzegania właściciel jest zobowiązany.
Żadna ze stron dialogu, zgodnie z Dyrektywą, nie może odmówić drugiej stronie negocjacji. Przedsiębiorcy uchylający się od prowadzenia dialogu społecznego, uchylają się od odpowiedzialności społecznej i w wielu krajach rozwiniętych gospodarczo takie przypadki są coraz częściej napiętnowane zarówno przez władze jak i obywateli.
Niestety w Polsce ma miejsce postępująca liberalizacja prawa pracy, a także jego łamanie bez żadnych konsekwencji.
Nasz prelegent ubolewał, że Prezydent Aleksander Kwaśniewski 21 razy zawetował zmiany ustaw m. in. oz zakresu prawa pracy.
Drugi dzień seminarium rozpoczęła prelekcja pt. Praca, partnerstwo, solidarność wygłoszona przez Dariusza Kucharskiego, Kierownika Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych NSZZ Solidarność. Z przedstawionych informacji dotyczących uzwiązkowienia w krajach Unii wynika, że w Polsce jest ono bardzo niskie, bo wynosi 15 % przy ponad 80 % w krajach skandynawskich. Oznacza to, że 85 % pracujących w naszym kraju nie należy do związków zawodowych, w tym w sektorze publicznym nie należy 72 %, a w prywatnym aż 94%. Sytuacja ta pogarsza się z roku na rok, gdyż w roku 1991 do związków należało 19 % społeczeństwa, a obecnie tylko 6 %.
Przyczyny kryzysu związkowego są następujące:
- globalizacja,
- neoliberalne reformy gospodarcze,
- sprzedaż przedsiębiorstw w ręce osób piorących brudne pieniądze lub kupujących przedsiębiorstwo po to, żeby je zamknąć, likwidując w ten sposób konkurencję,
- kryzys tożsamości polskiego ruchu związkowego,
- uwikłanie związków w politykę,
- konkurencja między związkami na terenie zakładów pracy,
- obniżanie prestiżu związków zawodowych przez media,
- antyzwiązkowy model prawny i społeczny.
W Polsce prawo wywiera negatywny wpływ na rozwój ruchu związkowego, gdyż zgodnie z ustawą o związkach zawodowych, związki w sprawach ogólnych działają na rzecz wszystkich zatrudnionych w przedsiębiorstwie, a jedynie w sprawach indywidualnych bronią wyłącznie swoich członków. W konsekwencji tylko 15 % pracowników płaci składki związkowe, podczas gdy pozostali pracownicy korzystają z pracy związkowców bez ponoszenia żadnych kosztów.
W sektorze bankowym związki zawodowe borykają się z następującymi problemami:
- częste reorganizacje i fuzje banków,
- niskie uzwiązkowienie,
- trudny kontakt między związkami a pracownikami ze względu na dużą ilość coraz mniejszych placówek,
- spadek płac realnych przy rosnących zyskach banków,
- liberalizacja prawa pracy,
- arogancja pracodawców,
- outsourcing pracowników i usług,
- mobbing,
- działalność konkurencyjna innych związków.
Kolejną prelekcję pt.: Polityka społeczna w Polsce wygłosił p. prof. Jacek Siewierski, socjolog z Szkoły Głównej Handlowej.
W pierwszym etapie przekształceń własnościowych w Polsce, przypadającym na drugą połowę lat 80., nomenklatura partyjna uwłaszczyła się zamieniając władzę na kapitał. Rządzący wzięli własność oddając społeczeństwu władzę.
Nadal obserwuje się nieformalne powiązania między politykami a siłami działającymi w gospodarce, mediach i świecie przestępczym. Badania firmy Ernst & Young wykazały, że 20% potencjalnych inwestorów omija Polskę z powodu korupcji.
W roku 1989 inflacja w Polsce osiągnęła maksymalny poziom równy 639%. Dług publiczny wynosił wtedy 64,8%, w sklepach były puste półki, panowała ogólna zapaść gospodarcza. Od tamtej pory przede wszystkim ustabilizowano inflację i jej wskaźnik nie przekracza poziomu inflacji w rozwiniętych krajach świata. Upadło wiele kluczowych kiedyś zakładów produkcyjnych, gdyż ich sposób produkcji był technicznie zużyty. Obecnie Polska jest głównym producentem w Europie silników diesla oraz telewizorów.
Pozytywną rolę w ostatnim ćwierćwieczu odegrał Kościół, którego autorytet zakorzeniony jest w trudnej historii Polski i ma miano instytucji, która nigdy nie zawiodła.
Następnym gościem seminarium był Tomasz Wójcik, od 1991 r. członek Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie, były Przewodniczący Sejmowej Komisji Skarbu Państwa.
P. Tomasz Wójcik przedstawił, opracowany przez MOP w 2004 r. raport, wykazujący różnice w stanie zamożności w poszczególnych rejonach świata wywołane globalizacją. Wynika z niego, że najbiedniejsi żyją na poziomie skrajnego ubóstwa i wciąż ubożeją, a zamożni pomnażają swoje majątki wielokrotnie. Następuje koncentracja kapitału i np w USA 1 % najbogatszych obywateli posiadał 7 % kapitału, a obecnie posiada 18 %. Obserwowane jest zjawisko niszczenia klasy średniej.
W stu najbogatszych firmach świata zatrudnienie rośnie rocznie o 6,5 %, sprzedaż o 13%, a zysk o 23%.
Kapitał inwestowany jest głównie w 53% krajów, w których nie ma związków zawodowych, co przyczynia się do rosnącego rozwarstwienia. Połowa ludności świata otrzymuje 6% dochodów, a druga połowa 94%.
Co roku obserwowany jest stały wzrost liczby bezrobotnych na świecie i tak w roku 2000 było ich 160 mln, a w roku 2002 już 188 mln, ponadto 49,7% zatrudnionych zarabia 1-2 $ dziennie. 170 mln zatrudnionych to dzieci do 14 roku życia, a 250 mln to dzieci poniżej 17 lat. Dzieci te nie chodzą do szkoły, więc rośnie kolejny problem demograficzny. W sytuacji, w której od przeciętnych obywateli krajów rozwiniętych wymagany jest coraz wyższy poziom wiedzy, w krajach zacofanych gospodarczo liczba obywateli nie posiadających żadnego wykształcenia rośnie i osiąga już setni milionów.
Socjologowie alarmują o zagrożeniach płynących z bezrobocia. Człowiek długotrwale bezrobotny traci trwale zdolność do pracy, a dzieci bezrobotnych wchodzą w życie nieodwracalnie skażone. Jest to problem moralny, zdrowotny i polityczny, a jego skutki dadzą znać o sobie po latach.
Zadaniem Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz wszystkich organizacji o podobnym charakterze, a także związków zawodowych jest zmiana mentalności ludzi, bo praca nie jest towarem i nie można kalkulować jej zużycia, jak zużycia materiałów używanych w procesie produkcyjnym.
Trzeci dzień seminarium poświęcony był wymianie informacji o prawie pracy, strukturach związkowych oraz sposobach prowadzenia dialogu społecznego we Włoszech i w Polsce.
Dariusz Kiziakiewicz, przedstawił strukturę krajową związku NSZZ Solidarność, na którą składa się 35 regionów terytorialnych związku, zrzeszających komisje zakładowe działające w danych regionach. Obok struktury terytorialnej funkcjonuje struktura branżowa, w której pokrewne grupy zawodowe tworzą sekcje zrzeszone w 15 sekretariatach branżowych.
Członkowie związku zawodowego NSZZ Solidarność zatrudnieni w sektorze bankowym zrzeszeni są w Sekcji Krajowej Bankowców, a sekcja należy do Sekretariatu Banków, Handlu i Ubezpieczeń.
Następnie przedstawiono słuchaczom wpływ prywatyzacji, a następnie fuzji w bankach BPH i Pekao SA. W banku PBK, zatrudniającym 6 tys. pracowników, przed fuzją z BPH w 2001 roku zwolniono 450 osób. Po połączeniu łączne zatrudnienie wynoszące 13 500 osób zmniejszano o tysiąc osób rocznie. Tak więc w ciągu 4 lat zwolniono 4 tys. pracowników. W Banku BPH nie ma regulaminu pracy ani wynagradzania, nie podpisano też w 2006 roku porozumienia zawierającego pakiet osłonowy dla zwalnianych pracowników.
W Pekao SA w latach 1999-2001 zwalniano pracowników w grupach mniejszych niż 30 osób kwartalnie, aby uniknąć negocjacji ze związkami zawodowymi, wymaganych ustawą o tzw. zwolnieniach grupowych. Tą metodą a następnie w ramach zwolnień grupowych w ciągu 7 lat zwolniono około 10 tys. z 25 tys. zatrudnionych. Dzisiaj zatrudnienie w Pekao S.A. wynosi ok. 15 000 pracowników.
Przedstawiciel strony włoskiej Luka Scatena omówił zasady prowadzenia dialogu społecznego w sektorze bankowym.
W bankach włoskich pracuje 320 tys. osób, z tego 200 tys. należy do związków zawodowych.
Najpopularniejszy związek w tym sektorze, FIBA zrzesza 80 tys. zatrudnionych w bankach komercyjnych.
Od 1970 r. we Włoszech obowiązuje ustawa mówiąca o prawach pracowników, przyznająca związkom zawodowym rolę pełnoprawnego partnera wobec pracodawców. Do czasu jej uchwalenia życie związkowców było ciągłą walką o uznanie praw pracowniczych oraz związkowych.
W 1993 roku banki włoskie zrzeszone w konfederacji ABI podpisały porozumienie o zawarciu umowy zbiorowej obowiązującej wszystkich emisariuszy. Umowa o zasięgu krajowym negocjowana jest co 4 lata przez przedstawicieli konfederacji pracodawców oraz przedstawicieli związków zawodowych. Zawiera ona opisy struktur organizacyjnych, regulamin pracy oraz zasad wynagradzania pracowników banków komercyjnych. Integralną częścią składową umowy jest taryfikator płac uaktualniany co 2 lata o wskaźniki inflacji oraz ewentualnie nowe stanowiska pracy. Zawarte w nim stawki płac dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych w bankach komercyjnych na tych samych stanowiskach. Analogiczną umowę podpisują ze związkowcami pracodawcy sektora banków spółdzielczych.
Bardziej szczegółowe porozumienia między stronami dialogu społecznego podpisywane są na szczeblu poszczególnych banków i zawierają dalsze zobowiązania płacowe uzależnione od wyników finansowych.
Takie rozwiązania zapewniają zbliżony poziom płac we wszystkich włoskich bankach, co niweluje zbędną konkurencję i fluktuację kadr.
Również dużą rolę odgrywają związki zawodowe w przypadku reorganizacji lub fuzji, które poprzedza długi okres negocjacji i wzajemnych uzgodnień. Ich efekty skutkowały np. siedmioma fuzjami w grupie UNICREDITO bez żadnych redukcji zatrudnienia.
W sektorze bankowym ryzyko jest bardzo duże, więc obie strony muszą wykazać się odpowiedzialnością społeczną dbając o wzajemne zaufanie i reputację, od której zależy dobro banków.
