11 lipca br. na swym posiedzeniu Rada Ochrony Pracy zaopiniowała pozytywnie Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy za rok 2005 r. Poniżej wybrane fragmenty sprawozdania z części IV.B Wyniki kontroli: pkt 8.
[…]
8. Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach handlu detalicznego
A. Placówki wielkopowierzchniowe
Rok 2005 był kolejnym, w którym inspekcja poświęciła wiele uwagi placówkom wielkopowierzchniowym. W roku sprawozdawczym inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole w 52 supermarketach, należących do 25 sieci handlowych. Kontrolą objęto zarówno problematykę prawnej ochrony pracy, jak i bezpieczeństwa pracy.
Wśród nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy dominowały naruszenia przepisów o udzielaniu urlopów wypoczynkowych; zaległości urlopowe stwierdzono aż w 54% placówek. Również dużą grupę nieprawidłowości stanowiły naruszenia przepisów o czasie pracy (zwłaszcza nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy – 50% placówek; nieudzielanie należnego odpoczynku – 42%) oraz przepisów dot. wypłaty należnych pracownikom świadczeń, w szczególności wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe (44% placówek).
Ponadto inspektorzy dość często stwierdzali nieprawidłowe zapisy w umowach o pracę (29% placówek) i w świadectwach pracy (25%). Wiele zastrzeżeń dotyczyło sposobu opracowania zakładowych źródeł prawa pracy: regulaminów pracy (42% pracodawców) oraz regulaminów zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (17%).
W toku kontroli bezpieczeństwa i higieny pracy najczęściej ujawniano nieprawidłowości polegające na niewłaściwej organizacji i nieodpowiednim wyposażeniu pomieszczeń higieniczno sanitarnych (62% kontrolowanych placówek), niewłaściwym składowaniu towarów (45%), braku ładu i porządku w ciągach komunikacyjnych (61%). Wiele uchybień dotyczyło organizacji stanowisk pracy, a także wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej (ponad 35%). Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że magazynowanie towarów w niewłaściwym miejscu (stwierdzone w 38% kontrolowanych placówek) było główną przyczyną blokowania dostępu do wyjść awaryjnych (23%), co w przypadku pojawienia się zagrożenia utrudniałoby pracownikom i innym osobom natychmiastową ewakuację. Kontrolowani pracodawcy użytkowali z reguły obiekty nowo zbudowane – mimo to inspektorzy pracy stwierdzili aż w 29% placówek niewłaściwy stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy (ubytki nawierzchni podłóg, zniszczone odbojnice ramp itp.), zaś miejsca niebezpieczne nie były aż w 36% placówek właściwie zabezpieczone i oznakowane.
Stwierdzono ponadto przypadki organizacji stanowisk pracy bez dostępu do nich światła dziennego – brak było zgody wojewódzkiego inspektora sanitarnego na oświetlenie ich wyłącznie
światłem sztucznym; problem dotyczył 41 stanowisk stałej pracy w 7 supermarketach (z ogólnej liczby 33, w których stosowano oświetlenie stanowisk pracy wyłącznie światłem sztucznym).
Podkreślić należy, iż 35% pracodawców nie dokonało oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, a 24% nie prowadziło konsultacji z pracownikami w sprawach związanych z problematyką bhp.
W co trzecim supermarkecie inspektorzy pracy stwierdzili naruszenia przepisów polegające na:
- dopuszczeniu do pracy osób nieposiadających stosownych uprawnień kwalifikacyjnych (głównie do prowadzenia wózków z napędem silnikowym),
- nieprzeszkoleniu pracowników w dziedzinie bhp.
W toku kontroli ujawniono także 23 przypadki rażącego naruszenia przepisów bhp powodującego bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników; w związku z tym inspektorzy wydali decyzje wstrzymania prac. Naruszenia przepisów polegały głównie na niedostosowaniu środków transportu do rodzaju wykonywanych czynności (np. pracownicy zdejmowali towary z górnych półek regału w magazynie [praca na wysokości] stojąc na palecie uniesionej przy pomocy wózka podnośnikowego).
53
B. Inne placówki handlowe
Kontrole przeprowadzono w 367 sklepach, zatrudniających łącznie 5,7 tys. pracowników, w tym 4,5 tys. kobiet i 203 młodocianych.
W sklepach, podobnie jak w supermarketach, najwięcej nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy polegało na nieudzielaniu należnych urlopów wypoczynkowych (31% placówek); nieprzestrzeganiu przepisów dotyczących czasu pracy (nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy – 33% lub nieprowadzenie jej w ogóle – 16%); naruszaniu przepisów dot. Pięciodniowego tygodnia pracy – 25%, a także treści umów o pracę (34%), regulaminu pracy (25%), treści świadectw pracy (38%) oraz wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe (27%). Kwota wszystkich niewypłaconych świadczeń należnych pracownikom wyniosła 468 tys. zł.
Kontrole dotyczące bezpieczeństwa pracy wykazały liczne nieprawidłowości polegające na niezabezpieczeniu i nieoznakowaniu miejsc niebezpiecznych na terenie zakładu (39%), braku instrukcji magazynowania towarów (43%), nieudostępnieniu pracownikom instrukcji obsługi maszyn (37%), a także nieustaleniu zasad ruchu na drogach zakładowych (33%).
Nieprawidłowości w znacznej skali ujawniono również w zakresie szkoleń pracowników w dziedzinie bhp (29%) i badań lekarskich (32%). Ponadto 26% kontrolowanych pracodawców nie odbyło wymaganych szkoleń w dziedzinie bhp.
Wiele zastrzeżeń inspektorów wzbudziła kwestia zapewnienia profesjonalnej obsługi zakładu w sprawach związanych z bhp – aż w 44% placówek nie wyznaczono osoby wykonującej zadania służby bhp, ani też nie powierzono tych zadań specjalistom z zewnątrz. Należy również podkreślić, że 41% kontrolowanych pracodawców nie dokonało oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy lub przeprowadziło ją nierzetelnie.
Bezpośrednie zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników inspektorzy pracy stwierdzili w 6 przypadkach i wstrzymali prace. Stan zagrożenia na stanowiskach pracy wynikał głownie z możliwości porażenia prądem elektrycznym.
***
Najczęstsze przyczyny stwierdzonych uchybień – zarówno w sklepach wielkopowierzchniowych, jak i innych placówkach handlowych – to w ocenie inspektorów:
- brak znajomości przepisów prawa pracy przez kadrę kierowniczą, służby kadrowo-księgowe, a także służby bhp; niewłaściwe wykonywanie zadań przez te służby (w supermarketach) lub niekorzystanie przez pracodawców (w małych placówkach) z obsługi specjalistów ds. bhp spoza zakładu pracy oraz firm (osób) oferujących usługi kadrowe;
- duża rotacja pracowników, w szczególności wśród kadry zarządzającej;
- niewłaściwa organizacja pracy oraz utrzymywanie minimalnego poziomu zatrudnienia;
- nadmierny – w stosunku do założeń projektowych – obrót towarów, co wymusza składowanie ich nadmiaru w miejscach do tego nieprzeznaczonych;
- presja zarządów central na kierownictwo placówek zmierzająca do maksymalnego obniżania kosztów działalności.
Pracodawcy natomiast – jako przyczyny stwierdzonych uchybień – wskazują trudności finansowe, niejasność i nieprecyzyjność przepisów.
Porównanie wyników kontroli przeprowadzonych w latach 2004 i 2005
W roku sprawozdawczym, w stosunku do poprzedniego, w placówkach wielkopowierzchniowych odnotowano poprawę w prawie wszystkich kontrolowanych obszarach z zakresu prawnej ochrony pracy (z wyjątkiem prowadzenia akt osobowych pracowników). Znacząca poprawa dotyczy zwłaszcza: terminowości wypłaty wynagrodzenia za pracę, wypłacania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, udzielania pracownikom co czwartej niedzieli wolnej od pracy, treści umów o pracę oraz przestrzegania przepisów przy rozwiązywaniu z pracownikami umów o pracę bez wypowiedzenia.
Poprawę zauważono również w wielu obszarach bezpieczeństwa pracy (np. w zakresie magazynowania towarów, szkolenia pracowników w dziedzinie bhp, ustalania zasad ruchu na drogach wewnętrznych, stosowania właściwych znaków i barw bezpieczeństwa).
Niepokój natomiast budzi – dwukrotnie wyższy w roku sprawozdawczym – odsetek pracodawców, którzy dopuszczali do pracy pracowników bez aktualnych badań lekarskich. O połowę wzrósł odsetek pracodawców, u których stwierdzono niewłaściwy stan techniczny obiektów i 54 pomieszczeń pracy, niewłaściwą eksploatację urządzeń i instalacji elektrycznych oraz nieprzestrzeganie norm dot. ręcznego przemieszczania ciężarów.
W innych niż wielkopowierzchniowe placówkach handlowych skala ujawnionych naruszeń prawa kształtowała się – w odniesieniu do znacznej części kontrolowanych zagadnień – na poziomie zbliżonym do roku poprzedniego. Zdecydowaną poprawę stwierdzono natomiast w zakresie wypłacania ekwiwalentu za pranie i naprawę odzieży roboczej, treści regulaminów pracy, prowadzenia ewidencji czasu pracy, a także eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym i szkolenia pracowników w dziedzinie bhp. Jednocześnie odnotowano dwukrotny wzrost odsetka kontrolowanych pracodawców w niewłaściwy sposób organizujących stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe.
Analiza wyników kontroli wskazuje na potrzebę:
- objęcia placówek handlowych, które w roku sprawozdawczym zostały po raz pierwszy skontrolowane kompleksowo – kilkuletnim nadzorem połączonym z rekontrolami;
- prowadzenia kontroli w placówkach nowo powstałych, a także innych – dotychczas niekontrolowanych – w celu ustalenia kręgu jednostek, które powinny być objęte przez PIP działaniami długofalowymi;
- dalszego wspierania kontroli przedsięwzięciami o charakterze prewencyjnym.
Załącznik nr 24
***
Oprócz omówionych wyżej działań, w roku sprawozdawczym kontynuowano także – rozpoczęte w latach poprzednich – kompleksowe kontrole m.in. w sklepach należących do sieci „Kaufland”, „Leader Price” oraz „Biedronka”.
Kontrole w sklepach należących do sieci KAUFLAND
Kontrole przeprowadzono w 63 sklepach należących do sieci Kaufland Polska Sp. z o.o. Skontrolowane placówki zatrudniały ogółem 3 961 pracowników.
Jak wskazują ustalenia inspektorów, wśród naruszeń uprawnień pracowniczych, najliczniejsze były nieprawidłowości dot. czasu pracy: w ponad 3/4 placówek ewidencja czasu pracy prowadzona była nieprawidłowo; 61% pracodawców nie zapewniło pracownikom należnego wypoczynku dobowego i tygodniowego, w ponad 1/3 placówek nie przestrzegano przepisów o pięciodniowym tygodniu pracy, a w 1/5 nie udzielano pracownikom co czwartej niedzieli wolnej odpracy.
Powszechne były również nieprawidłowości w treści umów o pracę (69% placówek), w zakresie wypłacania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (45% placówek) oraz dodatku za pracę w porze nocnej (41% placówek).
W toku kontroli zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, inspektorzy najczęściej ujawniali nieprawidłowości dotyczące magazynowania i składowania towarów (69% placówek), zabezpieczania i oznakowania miejsc niebezpiecznych w obiektach i pomieszczeniach pracy (45% placówek), a także wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze (41%) oraz środki ochrony indywidualnej (32%).
W wielu placówkach (38%) ujawniono przypadki dopuszczania pracowników do pracy bez przeszkolenia wstępnego z dziedziny bhp. Natomiast w co czwartej placówce stwierdzono nieprzestrzeganie norm przemieszczania ciężarów przy pracach ręcznych.
Wśród przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości wymienić należy zwłaszcza:
- odgórnie narzucony przez centralne władze sieci Kaufland sposób dokonywania obsady personalnej w poszczególnych sklepach (strukturogramy uzależniające poziom zatrudnienia od metrażu sklepu); częste rotacje pracowników i wynikające stąd braki w obsadzie na poszczególnych stanowiskach;
- brak należytego nadzoru – ze strony dyrektorów regionalnych, dyrektora pionu sprzedaży i Zarząd – nad działaniami dyrektorów sklepów w zakresie prawa pracy;
- niewłaściwa organizacja służby bezpieczeństwa i higieny pracy (działa ona na szczeblu centralnym, zaś kontrole w poszczególnych sklepach przeprowadza tylko sporadycznie i pobieżnie bądź nie przeprowadza ich wcale).
Inspektorzy PIP wskazują też na nieodpowiednie planowanie wielkości i częstotliwości dostaw towarów, nieuwzględniające zdolności magazynowej poszczególnych sklepów, co skutkuje składowaniem masy towarowej w przypadkowych miejscach i w niewłaściwy sposób, a także – na niezapewnienie odpowiednich środków transportu – dostosowanych do przemieszczania jednostek 55 spaletyzowanych (o dużych gabarytach i masie przekraczającej niejednokrotnie normy obowiązujące w transporcie ręcznym).
Ze względu na rodzaj i skalę stwierdzonych nieprawidłowości, PIP kontynuować będzie kontrole i rekontrole sklepów „Kaufland” do czasu uzyskania trwałej poprawy stanu przestrzegania prawa pracy. Załącznik nr 25
Kontrole placówek handlowych należących do sieci LEADER PRICE
Kontrolą objęto 47 sklepów stanowiących własność Leader Price sp. z o.o. oraz 58 sklepów należących do innych podmiotów które zostały włączone do sieci handlowej Leader Price na podstawie umów franchisingowych.
Kontrolowane sklepy zatrudniały łącznie 1 755 pracowników w tym 1 183 kobiety oraz 117 pracowników młodocianych.
Ustalenia inspektorów oceniających stan praworządności w stosunkach pracy wskazują, że najwięcej naruszeń prawa – zarówno w sklepach sieci Leader Price, jak i należących do innych podmiotów, które zostały włączone do sieci Leader Price na postawie umów franchisingowych – dotyczyło prowadzenia ewidencji czasu pracy (odpowiednio 68% i 55% kontrolowanych placówek), regulaminów pracy (w co drugiej placówce w obu grupach), zapewnienia pracownikom należnego odpoczynku dobowego (47% i 43%).
W placówkach należących do sieci Leader Price często również ujawniano nieprawidłowości w treści umów o pracę (30%). Istotnymi problemami – stwierdzanymi w co piątej placówce – były także zaległości urlopowe i przypadki niewypłacania wynagrodzenia za pracę oraz ekwiwalentu za pranie i naprawę odzieży roboczej.
Natomiast w placówkach należących do innych podmiotów (które zostały włączone do sieci Leader Price) liczną grupę naruszeń stanowiły nieprawidłowości polegające na niewypłacaniu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (ponad 1/3 placówek), nieprzestrzeganiu pięciodniowego tygodnia pracy (również 1/3 placówek) i – podobnie jak w sklepach stanowiących własność Leader Price – nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych (29% placówek).
W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy w sklepach Leader Price najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej (60% placówek) oraz w odzież i obuwie robocze (55%). W ok. 40% placówek zastrzeżenia inspektorów pracy budził sposób składowania materiałów, a także stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy oraz wyposażenie pomieszczeń higienicznosanitarnych. W co trzeciej placówce nie zabezpieczono i nie oznakowano we właściwy sposób miejsc niebezpiecznych, nie zapewniono możliwości natychmiastowego skorzystania z wyjść ewakuacyjnych, nie przeprowadzono profilaktycznych badań lekarskich pracowników oraz szkoleń wstępnych w zakresie bhp.
W placówkach należących do innych podmiotów (które zostały włączone do sieci Leader Price) najczęściej ujawnianą nieprawidłowością było dopuszczanie pracowników do wykonywania zadań mimo braku wstępnego przeszkolenia w zakresie bhp (prawie połowa placówek), a także niewyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze (45%). W ponad 1/3 placówek stwierdzono niewłaściwy stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy, a w 29% – zastrzeżenia budziło wyposażenie pomieszczeń higienicznosanitarnych. Natomiast w co czwartej placówce dopuszczano pracowników do pracy bez badań lekarskich i bez poinformowania o ryzyku zawodowym wiążącym się z wykonywaną pracą.
W ocenie inspektorów pracy, stwierdzone nieprawidłowości mają swoje źródło zwłaszcza w:
- scentralizowanym systemie zarządzania i organizacji pracy (wąskie grono osób posiadających pełnomocnictwa do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy);
- nieznajomości przepisów, a w szczególności zasad ewidencjonowania i rozliczania czasu pracy;
- błędnych rozwiązaniach systemowych (dotyczy to np. stosowanych programów naliczających wynagrodzenia i świadczenia ze stosunku pracy);
- zbyt niskim, w stosunku do faktycznych potrzeb, poziomie zatrudnienia;
- niewłaściwym funkcjonowaniu służby bhp;
- planowaniu wielkości i częstotliwości dostaw towarów bez uwzględnienia zdolności magazynowej poszczególnych sklepów.
Ustalenia inspektorów wskazują na konieczność kontynuowania kontroli ukierunkowanych na zdiagnozowane wcześniej problemy ochrony pracy, w tym – przeprowadzania konsekwentnych rekontroli egzekwujących poprawę warunków pracy i przestrzegania uprawnień pracowniczych.
Załącznik nr 26
56
Kontrole placówek handlowych należących do sieci BIEDRONKA
Kompleksową oceną stanu przestrzegania prawa pracy objęto 38 sklepów, w których zatrudnionych było łącznie 510 pracowników, w tym 336 kobiet i 66 młodocianych.
Przeprowadzone kontrole dotyczące problematyki prawnej ochrony pracy wykazały, że w sklepach sieci „Biedronka” najczęściej naruszane były przepisy dot. udzielania urlopów wypoczynkowych w roku kalendarzowym, w którym pracownicy nabyli do nich prawo (29% kontrolowanych placówek). Nieco rzadziej – w co czwartym sklepie – stwierdzano niewypłacanie podatku za pracę w godzinach nadliczbowych, w co piątym zaś występowały nieprawidłowości dot. czasu pracy (nierzetelne ewidencjonowanie czasu pracy, nieudzielanie należnego wypoczynku dobowego). Przyczyną nieprawidłowości w zakresie czasu pracy był m.in. błędny system komputerowy, w którym tworzono harmonogramy, planujące dwukrotnie pracę w tej samej dobie pracowniczej. W wyniku kontroli, od dnia 1 lipca 2005 r. w komputerowym programie planowania czasu pracy została wprowadzona stosowna korekta.
W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wyposażenia pomieszczeń higienicznosanitarnych (60% placówek), organizacji transportu wewnętrznego towarów (58%) oraz ich składowania (połowa placówek). Wiele zastrzeżeń – w 45% placówek – budziła eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych. Częste były również nieprawidłowości w zakresie wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej (45%) oraz odzież i obuwie robocze; inspektorzy pracy stwierdzili, że pracodawca stosuje tabelę przydziału, która nie uwzględnia wyposażenia w obuwie ochronne pracowników wykonujących prace transportowe przy użyciu ręcznych i elektrycznych wózków paletowych (pomimo stosownych zaleceń wynikających z instrukcji obsługi poszczególnych wózków i wydanych już wcześniej w tej sprawie decyzji PIP).
Ponadto pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac w kontakcie ze środkami chemicznymi (używanymi do mycia i dezynfekcji podłóg) nie wyposażono w środki ochrony indywidualnej zgodnie z kartami charakterystyk danego środka chemicznego.
Przyczyną wielu uchybień z zakresu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia jest brak systematycznych kontroli warunków pracy przez służbę bhp, która – jako organ pomocniczy kierownictwa firmy – powinna określać nieprawidłowości i na bieżąco formułować wnioski ukierunkowane na poprawę sytuacji (np. w zakresie organizacji transportu wewnętrznego, magazynowania towarów oraz eksploatacji instalacji i urządzeń energetycznych). Istotną przyczyną jest również zbyt mała powierzchnia magazynowa w stosunku do potrzeb konkretnych sklepów, co w konsekwencji prowadzi do składowania towarów w miejscach do tego nieprzeznaczonych.
Wyniki kontroli uzasadniają potrzebę stałego monitorowania przez Państwową Inspekcję Pracy problematyki przestrzegania prawa pracy, w tym bhp w sklepach sieci BIEDRONKA.
Systematyczne kontrole sprawdzające powinny doprowadzić do pełnego respektowania uprawnień pracowniczych i poprawy warunków pracy w tych placówkach.
Załącznik nr 27
10. Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w bankach
Kontrole przeprowadzono w 79 placówkach, w których zatrudnionych było 15,6 tys.pracowników.
Jak wynika z ustaleń inspektorów PIP, najczęstsze nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy polegały na: nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych i nieprawidłowym prowadzeniu ewidencji czasu pracy (naruszenia te stwierdzono w 2/5 placówek).
Znaczącą nieprawidłowością (powiązaną z nierzetelnym prowadzeniem ewidencji czasu pracy) było również niewypłacanie lub zaniżanie wynagrodzenia za godziny nadliczbowe (ponad 1/3 placówek). Wobec zapewnionej w kontrolowanych bankach profesjonalnej obsługi kadrowej, niepokój budzą – stwierdzone w 1/5 placówek – nieprawidłowości dotyczące treści umów o pracę, świadectw pracy oraz prowadzenia akt osobowych.
Natomiast w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy najbardziej istotne nieprawidłowości dotyczyły:
- organizacji stanowisk pracy, zwłaszcza stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe (ograniczony dostęp do stanowiska pracy, zbyt mała powierzchnia i przestrzeń na stanowisku uniemożliwiająca pracownikowi swobodne wykonywanie pracy, zbyt mała powierzchnia 59 biurek, wyposażenie stanowisk w nieodpowiednie krzesła, z reguły pozbawione podłokietników);
- oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy (niezapewnienie komfortu pracy wzrokowej na stanowiskach z monitorami ekranowymi na skutek nadmiernego nasłonecznienia i występowania zjawiska olśnienia; natężenie oświetlenia elektrycznego niespełniające wymagań Polskich Norm; przypadki niezapewnienia oświetlenia dziennego na stanowiskach pracy mimo braku zgody właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego na stosowanie wyłącznie oświetlenia elektrycznego);
- wentylacji w pomieszczeniach pracy (niezapewnienie odpowiedniej wymiany powietrza w wielu przypadkach wynikało z większej liczby osób pracujących w danym pomieszczeniu niż liczba pracowników przyjęta w dokumentacji projektowej wentylacji mechanicznej) – 18% placówek;
- eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych (28% placówek).
Stwierdzano także brak oznakowania miejsc niebezpiecznych (takich jak różnice poziomów posadzki, niskie nadproża, krawędzie stropów itp.).
Wyniki kontroli wskazują, że największa grupa nieprawidłowości związanych z warunkami pracy w bankach dotyczy stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Sytuację tę należy wiązać z nieprzeprowadzaniem przez pracodawców (lub nierzetelnym przeprowadzaniem) oceny warunków pracy na stanowiskach z monitorami ekranowymi (28% pracodawców) oraz niepodejmowaniem działań (wynikających z tej oceny) mających na celu usunięcie zagrożeń i uciążliwości na tych stanowiskach (16% pracodawców).
W co piątej placówce inspektorzy stwierdzili również naruszenia w zakresie terminowości szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie.
Ujawnione naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nie powodują bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników zatrudnionych w placówkach bankowych.
Ich rodzaj i skala są adekwatne do specyfiki wykonywanej pracy – typowej pracy biurowej. Opisane nieprawidłowości wiążą się jednak z czynnikami kształtującymi uciążliwe warunki pracy (które dominują na stanowiskach pracy biurowej). Czynniki te powodują zmęczenie i różnego rodzaju dolegliwości (np. wzroku, mięśniowo–szkieletowe) mogące prowadzić do utrwalonych zmian chorobowych.
Wśród przyczyn istniejących nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy wymienić należy – oprócz lekceważenia przepisów – również ich nieznajomość lub błędną interpretację, a także zbyt niską – w stosunku do faktycznych potrzeb pracodawcy – obsadę osobową niektórych stanowisk pracy lub niektórych placówek.
Jako przyczynę zaniedbań w sferze bieżącej eksploatacji obiektów oraz wyposażenia i organizacji stanowisk pracy pracodawcy wskazują brak środków finansowych. W kontrolowanych placówkach podkreślano ponadto, że wszelkie decyzje, również w sprawach bhp, są podejmowane w centralach banków, co utrudnia skuteczne działania; tym bardziej, że także w centralach ustalane są priorytety finansowania.
Jednak w ocenie inspektorów pracy banki posiadają środki na poprawę warunków pracy o czym świadczą znaczne nakłady finansowe przeznaczane na promocję, podnoszenie standardu świadczonych usług i komfortu klientów. Odbywa się to niestety często kosztem pracowników banków. Daje się również zauważyć bagatelizowanie – przez kierownictwa jednostek organizacyjnych banków – spraw związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Odstępstwa od obowiązujących przepisów w tym zakresie są niejednokrotnie świadomie tolerowane.
Ponadto inspektorzy wskazują na takie czynniki, jak: lekceważenie przepisów i zasad bhp przez samych pracowników, a także akceptację pogarszających się warunków pracy z obawy przed utratą zatrudnienia.
Wyniki kontroli wskazują na konieczność dalszego monitorowania przestrzegania przez banki zwłaszcza przepisów o czasie pracy i wynagrodzeniu za godziny nadliczbowe oraz udzielaniu urlopów wypoczynkowych, jak również w zakresie warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe – do czasu, gdy wyniki kontroli wykażą trwałą poprawę stanu praworządności.
Załącznik nr 29
11. Przestrzeganie przepisów prawa pracy w PZU SA
Inspektorzy pracy przeprowadzili 35 kontroli w placówkach PZU SA na terenie całego kraju.
Kontrolami objęto Centralę PZU SA w Warszawie, Oddziały Okręgowe PZU SA, wybrane Inspektoraty oraz Centra Likwidacji Szkód. W skontrolowanych jednostkach zatrudnionych było łącznie 11 tys. pracowników. Ustalenia dokonane w trakcie kontroli wykazały, że w zakresie przestrzegania przepisów o nawiązywaniu i rozwiązywaniu umów o pracę najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wydawania świadectw pracy (20% skontrolowanych placówek PZU). Ponadto w 11% skontrolowanych jednostek stwierdzono naruszenia przepisów dot. prowadzenia akt osobowych pracowników. Również w 11% skontrolowanych odnotowano przypadki nieprzestrzegania przepisów zobowiązujących do udzielenia pracownikom, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, pisemnej informacji o niektórych warunkach zatrudnienia. Znacznie rzadziej natomiast ujawniano np. nieprawidłowości w zakresie potwierdzania pracownikom na piśmie, nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy, rodzaju umowy o pracę i jej warunków (5% skontrolowanych podmiotów), czy też rozwiązywania umów o pracę (również 5%).
Kontrola stosowania przepisów dotyczących czasu pracy wykazała szczególnie dużo uchybień w zakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy; stwierdzono je aż w 43% skontrolowanych placówek, w odniesieniu do 1 684 pracowników. Z kolei zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy nie przestrzegało 20% skontrolowanych (uchybienia dotyczyły łącznie 309 pracowników).
W ponad 14% jednostek objętych kontrolami stwierdzono naruszenia przepisów o zatrudnianiu pracowników w niedziele i święta, przepisów o odpoczynku dobowym i tygodniowym.
Ponadto ujawniono – w 11% placówek – 103 przypadki nieustalania – w umowach o pracę osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy – liczby godzin pracy ponad wymiar określony w umowie, za które pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 1511 §1 Kodeksu pracy.
Natomiast nieprawidłowości w zakresie zatrudniania pracowników ponad dopuszczalny przeciętny tygodniowy oraz roczny limit godzin nadliczbowych, pracy w porze nocnej oraz udzielania czasu wolnego za czas przepracowany ponad ustaloną normę stwierdzano incydentalnie.
Ujawnione przez inspektorów pracy uchybienia w sferze wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych dotyczyły najczęściej ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy (31% skontrolowanych), wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (11%) oraz dodatku za pracę w porze nocnej (11%). Nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia stwierdzono wprawdzie tylko w 3 placówkach, ale nieprawidłowość dotyczyła aż 1 226 pracowników.
W toku kontroli ujawniono także przypadki nieudzielania pracownikom urlopów wypoczynkowych w roku kalendarzowym, w którym nabyli do nich prawo (lub najpóźniej do końca pierwszego kwartału roku następnego). Naruszenia ww. przepisów inspektorzy stwierdzili w 17% kontrolowanych placówek.
W ocenie inspektorów pracy, przyczyn występujących nieprawidłowości należy upatrywać zwłaszcza w:
- wadliwej organizacji czasu pracy, polegającej na nierównomiernym rozłożeniu pracy w ciągu miesiąca (nasilenie pracy w godzinach nadliczbowych następowało głównie w tzw. okresach sprawozdawczych na przełomie miesięcy),
- lekceważeniu przepisów prawa pracy przez dyrektorów oddziałów i inspektoratów, jak również nieprzestrzeganiu wewnętrznych procedur dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych.
Inspektorzy podkreślają ponadto, że konieczność występowania przez dyrektorów oddziałów – do centrali PZU – z wnioskiem o zaakceptowanie wypłaty wynagrodzeń i dodatków z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych (w każdym przypadku, gdy nie jest możliwe udzielenie w zamian czasu wolnego) powoduje niejednokrotnie opóźnienia w wypłacie należnych pracownikom świadczeń.
[…]