WOŁYŃ
Od 1919 roku Wołyń był częścią
II RP.
Województwo wołyńskie było
drugim, co do wielkości, zajmowało obszar około
35 tys. km2.
Najliczniejszą grupą
narodowościową na Wołyniu byli Ukraińcy (68%
ogółu mieszkańców tj. 1.418 tys.), następną co
do wielkości narodowością byli Polacy (16% tj.
346 tys. osób),a następnie byli Żydzi (9%).
Polacy stanowili więc
społeczność niewielką, mieszkającą głównie na
wsi. Żyli raczej w rozproszeniu wśród ludności
ukraińskiej, podobnie w miastach stanowili
raczej mniejszość, zwłaszcza wobec Żydów.
Osadnictwo polskie na Wołyniu
zaczęło się już w XV w.
Od 17 IX 1939 r. do 21 VI 1941
r. Wołyń znalazł się pod okupacją sowiecką i
został wcielony do Ukraińskiej Socjalistycznej
Republiki Sowieckiej. W wyniku wielkich
deportacji, aresztowań, rozstrzeliwań,
przesiedleń, ludność polska na Wołyniu w
stosunku do 1939 r. zmniejszyła się o ok. 45
tys. osób. Strata była tym bardziej dotkliwa, że
dotknęła najbardziej aktywny element, o
doświadczeniu organizacyjnym, przygotowaniu
wojskowym.
Od końca czerwca 1941 roku
Wołyń znalazł się pod okupacją niemiecką i
wszedł w skład Komisariatu Rzeszy Ukraina.
Ponownie pod okupacją sowiecką ziemie te
znalazły się w 1944 roku i ostatecznie weszły w
skład ZSRR. W 1991 po rozpadzie ZSRR stały się
częścią państwa ukraińskiego.
OUN-UPA
Podczas II wojny na Wołyniu
istniało kilka organizacji ukraińskich.
Jeszcze przed wojną , w 1929
r. powstała Organizacja Ukraińskich
Nacjonalistów (OUN). W 1940 r. uległa ona
rozpadowi.
”Najliczniejsze i najbardziej
obciążone zbrodniami ludobójstwa na Wołyniu było
OUN Stepana Bandery i jego zbrojne ramię
Ukraińska Armia Powstańcza”. Banderowskie
OUN-UPA po podporządkowaniu sobie innych
organizacji ukraińskich liczyła w 1943 r. około
15-20 tysięcy osób. Ważne jest również, że w
skład OUN-UPA weszła w 1943 r. policja ukraińska
na służbie niemieckiej, zaprawiona w masowej
eksterminacji wołyńskich Żydów.
Doktryna OUN została już
sformułowana i opracowana przed wojną i zgodnie
z nią OUN działał według zasad: podporządkowania
wodzowi, nienawiści, bezwzględności, ekspansji,
fanatyzmu. Reguły działań OUN-UPA umieszczono w
Dekalogu Ukraińskiego Nacjonalisty. Oto
kilka z nich: „7. Nie
zawahasz się wykonać największego przestępstwa,
jeśli tego wymagać będzie dobro Sprawy. 8.
Nienawiścią i podstępem będziesz przyjmować
wroga twej nacji. 10. Będziesz dążył do
poszerzenia siły, chwały, bogactwa i przestrzeni
Państwa ukraińskiego nawet w drodze zniewolenia
obcoplemieńców”
KRWAWA NIEDZIELA
Pierwsze mordy na Polakach
miały miejsce już w 1939 r., na targach
pojawiały się już wtedy ubrania powracających z
kampanii wrześniowej żołnierzy.
Zorganizowane zbrodnie zaczęły
się w 1943 roku. Już w lutym zostały wymordowane
całe polskie kolonie. Podziemie polskie podjęło
próby rokowań z kierownictwem UPA. Zakończyły
się one całkowitym fiaskiem, co więcej Zygmunt
Rumel (polski negocjator) został 10 lipca1943 r.
rozdarty końmi.
Regularne rzezie przypadły na
czas świąt wielkanocnych. Apogeum miało miejsce
w lipcu 1943 r. gdy w czasie jednej nocy zginęło
kilka tysięcy naszych rodaków. Najczarniejszym
dniem był niewątpliwie 11 lipca 1943 r.-
wołyńska KRWAWA NIEDZIELA. Spacyfikowano wtedy
około 100 polskich miejscowości. W ciągu kilku
miesięcy zamordowano od 50 do 60 tysięcy
dzieci, kobiet, mężczyzn. W lutym 1944 r.
dywizja SS-Galizien złożona z Ukraińców
wymordowała mieszkańców Huty Pieniackiej.
Polaków mordowano również na
obszarze innych województw, także liczba
zabitych przekroczyła prawdopodobnie 100
tysięcy osób.
SAMOOBRONA
Polacy po początkowym okresie
szoku zaczęli tworzyć samoobrony.
W miejscowości Przebraże przed
wojną mieszkało około 1000 osób. W ciągu lutego
i marca 1943 r. zawiązała się tam samoobrona, na
czele której stał oficer rezerwy, żołnierz AK. W
1940 roku zesłany przez Sowietów w głąb ZSRR,
powrócił po 8 tygodniach wędrówki. Mieszkańcy
rozpoczęli regularne akcje zdobywania broni:
wyłudzano ją od Niemców, kupowano od żołnierzy
węgierskich, dostarczył jej także łucki
inspektorat AK. W ciągu 1943 roku do Przebraża
ściągnęło 10-12 tysięcy ratujących się Polaków.
Miejscowość była jak obóz warowny. Dowódcy udało
się także pozyskać pomoc partyzantów
radzieckich. Warowny obóz w Przebrażu został
zaatakowany przez UPA dwukrotnie: w lipcu i
sierpniu 1943 r. W czasie drugiego ataku pod
Przebrażem skoncentrowano kilka tysięcy upowców.
Ataki zostały odparte, a
samoobrona przetrwała do stycznia 1944 roku,
kiedy to na Wołyń wkroczyła Armia Czerwona.
ZEZNANIE
„Otoczyliśmy 5 polskich wsi i
w ciągu jednej nocy i następnego dnia spaliliśmy
te wsie, wszystkich ich mieszkańców w ogólnej
liczbie 2 tysięcy ludzi wyrezaliśmy. Mój pluton
brał udział w paleniu jednej większej wioski i
przylegającego do niej chutoru. Wielu z
nich-mężczyzn, kobiet starców i
dzieci-rzucaliśmy żywych do studni, po czym
dobijaliśmy ich strzałami z broni palnej.
Pozostałych kłuliśmy bagnetami, zabijaliśmy
toporami i rozstrzeliwaliśmy. Wszystko to
czyniliśmy w myśl hasła ”Morduj polską szlachtę,
która napływa na ukraińskie ziemie”.
Jeśli to nie jest ludobójstwo,
co nim jest?
Agnieszka Rurak-Żeleźny
Władysław
Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane
przez nacjonalistów ukraińskich…, von borowiecky,
Warszawa 2000
Piotr Zychowicz,
Zapomniane ludobójstwo, Historia do rzeczy, nr
5/2013
Tomasz Stańczyk,
Wyspa ocalenia, Historia do rzeczy, nr 5/2013
Damian
Markowski, Oczyma katów, Historia do rzeczy, nr
5/2013
Od
niepodległości do niepodległości, praca
zbiorowa, IPN, Warszawa 2010
