Armia Czerwona-nieproszeni goście
WEJŚCIE
II okupacja radziecka zaczęła się już z początkiem 1944r., kiedy to na Wschodnie Kresy Rzeczypospolitej wkroczyła Armia Czerwona, prowadząca walkę z niemieckim Wermachtem.
Do niemieckiej jeszcze Legnicy Armia Czerwona wkroczyła w lutym 1945r. i pozostała tu kolejne 48 lat, do września 1993r. Postanowieniem Konferencji w Jałcie Dolny Śląsk, a wraz z nim Legnica znalazła się w granicach Państwa Polskiego. Polska zaś w strefie wpływów ZSRR. Oznaczał to wprowadzenie totalitarnego systemu rządów, pozbawienie Polski suwerenności , zdewastowanie jej gospodarcze.
LEGNICA
Do 1956 roku nie istniała żadna umowa prawna między Polską Rzeczpospolitą Ludową, a ZSRR określająca status Armii Czerwonej w Polsce.
Tymczasem z jej sił władze sowieckie utworzyły Północną Grupę Wojsk. W Legnicy stacjonowało niemal przez cały czas dowództwo PGW (od maja 1945 roku Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej), albo nawet Zachodniego Teatru Działań Wojennych. Konstanty Rokossowski , dowódca PGWAR, marszałek Polski i Minister Obrony Narodowej w jednej osobie obrał sobie za siedzibę właśnie Legnicę.
Jako miasto poniemieckie Legnica traktowana była jak zdobycz wojenna. Tuż po wkroczeniu cała władza przeszła w ręce radzieckiej komendantury wojskowej. Rabowano mienie prywatne i miejskie, demontowano wyposażenie fabryk, stosowano terror wobec ludności niemieckiej.
Władza wojskowej komendantury sowieckiej utrzymała się do kwietnia 1945 roku. Wtedy formalnie władza przeszła w ręce polskich, komunistycznych organów państwowych. Faktycznie jednak niewiele się zmieniło.
Latem 1945 r. przystąpiono do wysiedlania ludności niemieckiej, wbrew decyzjom polskich władz Sowieci zawrócili do miasta ok 10 tysięcy Niemców.
Na rozkaz Konstantego Rokossowskiego polscy osadnicy oraz polskie instytucje zostały wysiedlone na obszar Zakaczawia. Utracono polskie lecznice, mienie prywatne, czy publiczne. Polacy uzależnieni zostali od sowieckich dostaw wody i energii.
Kiedy jesienią Polacy mogli powrócić do centrum, zastali już wszystkie ważniejsze obiekty obsadzone przez Armię Sowiecką. Oczywiście również Tarninów ( zwany w PRL-u sowieckim Kwadratem).
Na 56 km2 powierzchni miasta Sowieci zajęli 17 km2, odgradzając je od reszty Legnicy murami. Obszary te nie były również wykazywane w ewidencji polskiej administracji.
W rękach sowieckich pozostawał Teatr Letni, Akademia Rycerska, Teatr Dramatyczny, Stary Ratusz. Młodzież wyglądająca z okien II Liceum Ogólnokształcącego mogła wręcz obserwować żołnierzy radzieckich stacjonujących przy ul Zielonej.
Wszystkie obiekty użytkowane były bezpłatnie. W 1945 roku w Legnicy stacjonowało 60 tysięcy żołnierzy sowieckich. Gazownie, elektrownie, wodociągi, przekazano stronie polskiej dopiero w 1947 roku. Do 1956 roku zwrócono niewielką ilość budynków. Niektóre obiekty zwracano jeszcze w latach 70-tych XX w.
Żołnierze Armii Czerwonej byli raczej bezkarni. Tylko od listopada 1945 do stycznia 1946 odnotowano 6 morderstw, 40 rabunków. Sytuacja „poprawiła” się po 1956 roku, prawdopodobnie dlatego, że przestano odnotowywać przestępstwa z udziałem radzieckich żołnierzy, a poza tym takie sprawy nie były raczej zgłaszane. Możliwe, że wzrosła także dyscyplina i kontrola ze strony dowództwa sowieckiego.
To właśnie w Legnicy zatrzymywał się pociąg wiozący z całej Polski więźniów politycznych. Urodzeni na Kresach żołnierze Armii Krajowej traktowani byli jak ”obywatele sowieccy” i wywożeni w gąb ZSRR.
W czasie odwilży 1956 r. w Legnicy miały miejsce wystąpienia skierowane także przeciw Sowietom. Próbowano obalić (niestety nieskutecznie) postawiony w 1951 roku Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej. Sowieccy oficerowie łącznikowi -z władzami polskimi- zażądali od władz powiatu legnickiego zaprowadzenia porządku w ciągu 24 godzin, bo inaczej uczyni to Armia Radziecka.
W 1956 roku zostały podpisane umowy o warunkach stacjonowania Armii Czerwonej w Polsce. Usankcjonowano de facto jej okupacyjny charakter. Tym bardziej, że Sowieci nie informowali strony polskiej zasadniczo, ani o ilości garnizonów, ani o ilości wojsk.
W 1968 roku w czasie inwazji na Czechosłowację, w Legnicy był sztab główny operacji „Dunaj”, zaś w okresie stanu wojennego, PGW dostarczyła MSW PRL 12 tys. ton gazu.
Armia Czerwona opuściła Legnicę ostatecznie w 1993 roku.
Ale o tym w nastęnej części
Agnieszka Rurak-Żeleźny
Wojska radzieckie w Polsce 1939-1993, materiały pokonferencyjne, red. S. Dąbrowski, K. Jaworska, W. Szetelnicki, Legnica, 2013r.