O kobietach na rynku pracy

Mimo iż obowiązujące we wszystkich krajach Unii Europejskiej przepisy gwarantują wszystkim pracownikom równe traktowanie ze względu na płeć, w dalszym ciągu pracujące kobiety napotykają na wiele przeszkód w życiu zawodowym. Mimo pozytywnej tendencji w rozwoju rynku pracy bardziej zgodnego z zasadą równości płci, nadal kobiety znajdują się często w niekorzystnej sytuacji. Stanowią one większość pracowników zatrudnionych w zawodach narażonych na częste zmiany na rynku pracy; coraz częściej też pracują na podstawie umów, które nie gwarantują poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji zawodowej.

Kryzys gospodarczy negatywnie wpłynął na proces wyrównywania poziomu zatrudnienia kobiet i mężczyzn, poziomu ich płac, ilości godzin pracy, i zagrożenie ubóstwem. Ponieważ zatrudnienie kobiet skupia się w sektorze publicznym, mogą one być niewspółmiernie narażone na utratę zatrudnienia z powodu cięć budżetowych. Doświadczenie z poprzednich kryzysów wskazuje też, że zatrudnienie mężczyzn wraca do poprzedniego poziomu szybciej, niż zatrudnienie kobiet.

Kobietom częściej grozi znalezienie się w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, np. z powodu zawierania umów na niepewnych warunkach, konieczności podejmowania pracy w niepełnym wymiarze czasu lub na gorszych warunkach. Kobiety przeważają w grupie osób zatrudnionych na podstawie umowy na czas określony. Należy również wspomnieć o ograniczonych możliwościach wyboru zawodów – częściowo z powodu braku możliwości godzenia życia zawodowego i rodzinnego. Kobiety nadal przeważają w gorzej wynagradzanych sektorach (usługi zdrowotne i usługi w zakresie opieki, edukacja itp.), zajmując mniej odpowiedzialnych stanowisk we wszystkich sferach społecznych. Brak dostępu do usług w zakresie opieki dla osób wymagających opieki (dzieci, osoby niepełnosprawne, osoby starsze) często utrudnia kobietom uczestniczenie w rynku pracy lub podjęcie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.

Analiza sytuacji kobiet na rynku pracy pokazuje też, że kobiety stanowią ponad połowę (51%) ogółu bezrobotnych w Polsce. Chociaż kobiety są lepiej wykształcone, aktywniej poszukują pracy i są bardziej otwarte na zmiany kwalifikacji zawodowych, nie przekłada się to jednak na ich dostęp do zatrudnienia czy możliwości awansu.

Do głównych przyczyn wysokiego bezrobocia i bierności zawodowej kobiet należy zaliczyć m. in postrzeganie kobiet jako pracowników mniej dyspozycyjnych ze względu na konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym.

Szeroko rozpowszechniona na rynku pracy dyskryminacja kobiet to nie tylko problem o charakterze prawnym. Wymaga się od nich lepszego wykształcenia i wyższych kwalifikacji niż od mężczyzn, którzy ubiegają się o te same stanowiska, co więcej, kwalifikacje i wykształcenie schodzą często na dalszy plan wobec pytań o status cywilny kobiet przy zatrudnianiu. Kobiet nie awansuje się tak często jak mężczyzn i nie otrzymują one tej samej płacy za pracę równej wartości. Stereotypy wiążące kobiety i mężczyzn do wykonywania określonych ról prowadzą do obciążenia kobiet w znacznie większym stopniu obowiązkami domowymi, brakuje natomiast sprawnie działających narzędzi i mechanizmów godzenia życia zawodowego i rodzinnego.  Taka sytuacja utrudnia kobietom możliwość konkurowania z mężczyznami na rynku pracy, a tym samym zaspokajania własnych aspiracji zawodowych.

Związki zawodowe z racji swoich możliwości działania i narzędzi, którymi dysponują są wyjątkowo predestynowane do występowania w obronie praw pracowników do równego traktowania i równych szans oraz do zwalczania dyskryminacji w miejscu pracy.  Zjawisko dyskryminacji kobiet na rynku pracy wymaga od związku zawodowego, z racji sensu i celu jego istnienia, tj. obrony praw pracowniczych, przeciwstawienia się i przeciwdziałania negatywnym praktykom. Ponieważ kobiety stanowią ponad 40% członków związku zawodowego NSZZ „Solidarność”, stwierdzenie takie tym bardziej wydaje się zasadne.

Kobiety potrzebują związków zawodowych ponieważ:

•Zwiększenie uczestnictwa kobiet w rynku pracy nie oznacza polepszenia warunków pracy lub ochrony socjalnej

•Kobiety częściej niż mężczyźni padają ofiarą patologii i niedostatków na rynku pracy

•Kobiety stanowią większość wśród pracowników nietypowych – niewystarczająco chronionych przez prawo pracy, więc rozwiązania negocjowane na poziomie zakładów pracy są szansą na wprowadzenie zasady równego traktowania pracowników, niezależnie od rodzaju umowy

•Kobiety dźwigają główny ciężar łączenia życia zawodowego i rodzinnego, wprowadzanie do negocjacji rozwiązań umożliwiających lepsze godzenia życia zawodowego i obowiązków rodzinnych może pozytywnie wpłynąć na ich sytuację

•Związki zawodowe to ważne narzędzie wpływania na polityką rządu i ustawodawstwo dotyczące zagadnień równości

Związki natomiast potrzebują kobiet, ponieważ:

•Chcąc być wiarygodne wobec swoich obecnych i potencjalnych członkiń, związki zawodowe muszą odnosić się do ich problemów

•Rosnąca liczba pracujących kobiet walczy o swoje prawa i szuka wsparcia dla tych działań.

•Promocja równości płci pomaga związkom we wzmocnieniu i potwierdzeniu swojej kluczowej roli jako narzędzia zmiany społecznej

(Kampania Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych „Kobiety dla związku, związek dla kobiet, 2006-2008)

Organizacje związkowe odgrywają kluczową rolę w zaangażowaniu pracowników i pracodawców i współpracę w celu poszukiwania i wdrażania odpowiednich rozwiązań na wszystkich szczeblach – lokalnym, regionalnym, krajowym i zagranicznym. Aktywne w miejscu pracy organizacje związkowe mają największe możliwości wykrywania dyskryminacji, analizy tego zjawiska i podejmowania działań mających na celu jego eliminację. Organizacje związkowe reprezentując pracowników mogą negocjować z pracodawcami zobowiązujące rozwiązania, co jest najskuteczniejszym sposobem osiągnięcia zmian w zakładzie pracy. Mogą one również we współpracy z innymi aktorami uczestniczyć w działaniach informacyjnych i edukacyjnych. Opisany poniżej projekt i seria szkoleń na temat równego traktowania i zwalczania stereotypów stanowi przykład dobrej praktyki na tym polu.

Danuta Wojdat, pełnomocnik KK NSZZ „Solidarność” ds. kobiet

red.hd