Sprawozdanie z działalności PIP w 2019 r.

W 2019 r. Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadziła ponad 73,3 tys. kontroli. Interwencje inspektorów pracy pozwoliły na likwidację 60,4 tys. przypadków bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia pracowników.

PIP w sprawozdaniu za 2019 r. stwierdza, że wzrasta liczba zadań przez nią realizowanych. Sytuacja ta powoduje, iż w niektórych obszarach tematycznych prowadzonych jest mniej kontroli. Znacząco wzrasta jednakże nadzór i kontrola nad obszarami bezpośrednio nie mieszczącymi się w zakresie prawa pracy. W 2019 r. nowe obowiązki były związane m.in. z wdrożeniem Pracowniczych Planów Kapitałowych oraz kontrolami warunków pracy i życia rybaków na statku rybackim.

Pracownicze Plany Kapitałowe

Z dniem 1 stycznia 2019 r. rozszerzono zakres zadań PIP o ściganie wykroczeń, tj. niedopełnienie przez podmiot zatrudniający albo osobę obowiązaną do działania w imieniu podmiotu zatrudniającego obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK, a także zawarcia umowy o prowadzenie PPK, dokonywania wpłat do PPK, zgłaszania wymaganych danych, prowadzenia dokumentacji związanej z obliczaniem wpłat do PPK. Ponadto PIP bierze udział w postępowaniu w sprawach dotyczących tych wykroczeń w charakterze oskarżyciela publicznego.

PIP prowadziła kontrole w podmiotach zatrudniających co najmniej 250 osób, tj. u pracodawców objętych stosowaniem ustawy od 1 lipca 2019 r. i do 31.12.2019 r. Łącznie przeprowadzono 62 kontrole. Inspektorzy pracy zwrócili uwagę, że prowadzenie akcji informacyjnych przez pracodawcę z zakresu PPK na terenie zakładów, miało wpływ na świadome podejmowanie decyzji o przystąpieniu do PPK (nawet 50 % załogi). I odwrotnie, brak jakichkolwiek działań ze strony pracodawców, aby przedstawić uprawnionym zasady działania i korzyści programu długoterminowego oszczędzania, powodowało znaczne obniżenie partycypacji w PPK – np. 14% załogi. Kolejnym czynnikiem odgrywającym rolę przy podejmowaniu decyzji o przystąpieniu do PPK była wysokość zarobków – im wyższe, tym mniej odczuwalne potrącenia wpłat do PPK.

BHP

Wyniki kontroli wskazują że nadal dochodzi do przypadków niezapewnienia pracownikom właściwego przeszkolenia w dziedzinie bhp przed dopuszczeniem do pracy. Nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzone w 35 % kontrolowanych zakładów dotyczyły w szczególności: braku lub nieterminowego przeprowadzania szkolenia wstępnego bhp w zakresie instruktażu stanowiskowego i ogólnego; przeprowadzania instruktażu ogólnego lub stanowiskowego, w ramach wstępnego szkolenia bhp, przez osoby nieposiadające wiedzy, doświadczenia zawodowego i przygotowania dydaktycznego oraz ukończonego szkolenia w dziedzinie bhp; braku lub nieprawidłowo opracowanego programu szkolenia wstępnego bhp. Analogiczne nieprawidłowości stwierdzano w przypadku szkoleń okresowych z zakresu bhp.

Prawna ochrona pracy

Inspektorzy pracy zakwestionowali 3 795 umów zlecenia (9,53%), 250 umów o dzieło (22,36%), 77 pozostałych umów cywilnoprawnych (15,40%) oraz 91 umów z podmiotami samozatrudniającymi się (4,9%). PIP kontynuował szeroką działalność prewencyjną, prowadzona przez inspektorów pracy w trakcie kontroli związanych z analizowaniem prawidłowości stosowania poza pracowniczych form zatrudnienia. Przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości należy upatrywać, podobnie jak w latach poprzednich, głównie w dwóch obszarach: niedostatecznej znajomości przepisów prawa regulujących dopuszczalność zatrudnienia w ramach umów cywilnoprawnych oraz próbach minimalizowania kosztów zatrudniania przez pracodawców. Według ustaleń inspektorów pracy wśród pracodawców panuje przekonanie, że decydującą dla wyboru formy zatrudnienia, bezwarunkowo pozostaje swobodna wola stron, bez względu na faktyczny charakter współpracy. Część pracodawców nadal nie ma świadomości, że w przypadku, gdy charakter i sposób świadczenia pracy wykazują przewagę cech stosunku pracy, wybór umowy o pracę jest obowiązkiem, a nie jedynie możliwością stron.

Wypłata wynagrodzenia

Skala nieprawidłowości związanych z wypłatą świadczeń ze stosunku pracy jest nadal wysoka. Najczęściej, bo średnio w co czwartej kontroli, ujawniano naruszenia obowiązku rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych lub wypłaty pełnego wynagrodzenia w terminie. Na wysokim poziomie utrzymuje się skala nieprawidłowości związanych z realizacją postanowień ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę związanych z wypłatą minimalnej stawki godzinowej, co ma miejsce w blisko co trzeciej kontroli.

Zaniżanie wypłacanych pracownikom wynagrodzeń wynika z nieprawidłowości w przestrzeganiu przepisów dotyczących czasu pracy. Niewykazywanie faktycznych godzin pracy w poszczególnych dobach oraz pracy wykonywanej w dni wolne wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy lub w niedziele i święta, skutkuje niewypłacaniem lub zaniżaniem wynagrodzenia za pracę wraz ze stosownymi dodatkami, a także nieprawidłowym ustalaniem jego pochodnych. Ujawnione uchybienia w zakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy, często wynikają ze świadomych działań, zmierzających do zredukowania wydatków na wynagrodzenia i ubezpieczenie społeczne.

Przestrzeganie przepisów o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz niektóre inne dni

Celem kontroli było dokonanie oceny przestrzegania przepisów ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Naruszenie zakazu powierzania pracownikom lub zatrudnionym pracy w handlu lub przy wykonywaniu czynności związanych z handlem w niedziele, święta lub w sobotę poprzedzającą Święta Wielkanocne bądź w Wigilię Bożego Narodzenia po godzinie 14 stwierdzono w 8,62% kontroli (w 2018 r. 9,4%). Ujawniono powierzanie pracy w handlu lub czynności związanych z handlem 3519 pracownikom oraz 1241 zatrudnionym, a także 230 osobom świadczącym pracę nielegalnie.

W trakcie prowadzonych kontroli, tak jak w poprzednim roku sprawozdawczym, niejednokrotnie występowały różnice interpretacyjne pomiędzy inspektorami pracy a kontrolowanymi przedsiębiorcami na tle stosowania wyłączeń spod zakazu handlu. Przykładem może być zawieranie przez pracodawców umów zoperatorem pocztowym i rozpoczęcie świadczenia dodatkowej działalności w zakresie dostarczania przesyłek kurierskich w ramach prowadzonego sklepu, a tym samym korzystanie z wyłączenia spod zakazu handlu (zakaz nie obowiązuje w placówkach pocztowych w rozumieniu ustawy Prawo pocztowe). Jednolita linia orzecznicza przyjęta przez sądy stanowi, że placówki handlowe posiadające zawarte umowy agencyjne z operatorem pocztowym posiadają status placówki pocztowej. W celu skorzystania z ww. wyłączenia, przedsiębiorcy zmieniają PKD w CEIDG i w rejestrze REGON, pomimo braku faktycznych podstaw do dokonania zmiany. Należy podkreślić, że inspektor pracy nie posiada uprawnień do badania PKD ani zagadnienia „przeważającej działalności”. W konsekwencji nie ma możliwości sprawdzenia, czy sprzedaż danych towarów ma faktycznie charakter przeważający.

W celu dalszego monitorowania procesu ograniczającego handel w niedziele, święta oraz inne dni, należy prowadzić dalsze kontrole w tym zakresie. Potwierdziły się obserwacje poczynione w poprzednim roku sprawozdawczym, iż część przepisów ustawy (w szczególności dotyczących niektórych wyłączeń spod zakazu handlu, np. placówek pocztowych, czy też placówek handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu wyrobami tytoniowymi) może funkcjonować niezgodnie z założeniami ustawodawcy.

Wnioski legislacyjne PIP

W 2019 r. Główny Inspektor Pracy, korzystając ze swojego uprawnienia skierował do MRPiPS wniosek legislacyjny mający na celu umożliwienie pracodawcom przeprowadzenie we własnym zakresie badań na zawartość alkoholu w organizmie pracowników- bezpośrednio przed ich dopuszczeniem do pracy oraz w trakcie wykonywania pracy. Bezsprzecznie stan nietrzeźwości pracowników stanowi poważne zagrożenie zarówno dla pozostałych współpracowników, jak i postronnych osób. Przepisy powinny precyzyjnie określać zasady przeprowadzenia takich kontroli przez pracodawców z poszanowaniem godności i innych dóbr osobistych osób poddawanych kontrolom trzeźwości. MRPiPS analizuje ten wniosek.

Pełne sprawozdanie jest dostępne pod tym linkiem.

mg KK NSZZ „Solidarność”