Przewodnik po Europejskim filarze praw socjalnych: Zasiłki dla bezrobotnych cz13
17 listopada 2017 r. podczas Szczytu Społecznego na rzecz Sprawiedliwego Zatrudnienia i Wzrostu Gospodarczego w Göteborgu wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej uroczyście przystąpiły do Europejskiego filaru praw socjalnych. Jest to inicjatywa często określana jako mapa drogowa dwudziestu wspólnych działań mających na celu pozytywną konwergencję standardów socjalnych. Realizacja tych zamierzeń ma przyczynić się do pokazania obywatelom UE, że proces integracji nie polega tylko na korzyściach ekonomicznych, które niekoniecznie przekładają się na ich sytuację bytową lecz niesie za sobą wizję lepszego życia zawodowego i osobistego.
Wdrożenie postanowień Filaru ma stanowić wspólną odpowiedzialność: państw członkowskich, Komisji, a także unijnych oraz krajowych partnerów społecznych. NSZZ Solidarność jest jednym z głównych protagonistów tych działań w naszym kraju.
Filar składa się z trzech komponentów podzielonych na szczegółowe punkty:
– Równe szanse i dostęp do zatrudnienia
– Uczciwe warunki pracy
– Ochrona socjalna i integracja społeczna
Poniżej prezentujemy uwagi, zawierające także komentarz naukowców, które mają przybliżyć członkom Związku wiedzę na temat poszczególnych punktów Filaru.
komponent: Ochrona socjalna i integracja społeczna
13. Zasiłki dla bezrobotnych
Osoby bezrobotne mają prawo do odpowiedniego wsparcia w zakresie aktywizacji ze strony publicznych służb zatrudnienia służącego (re)integracji na rynku pracy i do właściwych świadczeń dla bezrobotnych otrzymywanych przez rozsądny czas, odpowiednio do płaconych przez nich składek i zgodnie z krajowymi zasadami kwalifikowalności. Tego rodzaju świadczenia nie powinny stanowić czynnika zniechęcającego do szybkiego powrotu do zatrudnienia.
W ramach Filaru osobom bezrobotnym przyznano prawo do odpowiedniego wsparcia ze strony publicznych służb zatrudnienia. Przedmiotowe wsparcie opiera się na pomocy, doradztwie i poradnictwie w zakresie poszukiwania pracy i – w szerszym sensie – decyzji związanych z karierą zawodową.
Jak wskazuje dr Katarzyna Jaworska (Uniwersytet Warmińsko- Mazurski) prawo do zasiłku dla bezrobotnych w polskim porządku prawnym zostało uregulowane ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20 kwietnia 2004 r. Samo posiadanie statusu bezrobotnego nie powoduje automatycznego nabycia prawa do tego świadczenia. Konieczne jest także posiadanie co najmniej 365 dni okresu uprawniającego do zasiłku dla bezrobotnych (łącznie okresów składkowych i nieskładkowych). Długość pobierania zasiłku dla bezrobotnych uzależniona jest nie od okresu opłacania składki na Fundusz Pracy, lecz przede wszystkim od stopy bezrobocia w miejscu zamieszkania bezrobotnego w stosunku do przeciętnej stopy bezrobocia w kraju. Jeżeli stopa bezrobocia nie przekracza 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju na dzień 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku, zasiłek przysługuje przez 180 dni. Natomiast jeżeli stopa bezrobocia przekroczy 150%, zasiłek przysługuje przez 365 dni. Długość okresu pobierania świadczenia nie odbiega od standardów międzynarodowych. Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego Rady Europy przewiduje, że świadczenie dla bezrobotnych powinno przysługiwać przez cały czas pozostawania bez pracy, ale czas ten może zostać skrócony do 13 tygodni. Podobną regulację zawiera konwencja 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego. W konsekwencji można uznać, iż okres pobierania świadczenia jest „rozsądny”, jak wskazuje pkt 13 Filaru.
Wysokość zasiłku nie pozostaje w relacji do opłacanych składek, na co wskazuje Europejski filar praw socjalnych. Od 1995 r. wysokość zasiłku dla bezrobotnych określana jest kwotowo, a od 2010 r. jest on wypłacany jest w pierwszych 3 miesiącach w wyższej wysokości, a następnie jest obniżany. Obecnie (do 31 maja 2018 r.) zasiłek w podstawowej wysokości wynosi 831,10 zł, następnie jest obniżany do kwoty 652,60 zł. W przypadku osób, które nie legitymują się okresem uprawniającym do zasiłku dłuższym niż 5 lat, wysokość zasiłku wynosi 80% kwoty podstawowej, a następnie kwoty obniżonej. Natomiast osobom, których okres uprawniający do zasiłku jest dłuższy niż 20 lat, przysługuje zasiłek w wysokości 120% kwoty podstawowej (a następnie kwoty obniżonej). Wysokości zasiłku dla bezrobotnych nie pełni funkcji kompensacyjnej, ale przede wszystkim motywuje do szybkiego powrotu na rynek pracy.
– Wydaje się, że jedną z kwestii wymagających przemyślenia jest obecnie obowiązująca regulacja która powoduje, że część osób poszukujących pracy może zarejestrować się jako osoba bezrobotna a pozostałe jako „osoby poszukujące pracy”. Pamiętajmy, że punkt 13 Filaru adresowany jest do wszystkich osób bezrobotnych w ekonomicznym znaczeniu tego terminu Zakres wsparcia powiatowych urzędów pracy dla tej drugiej kategorii jest zdecydowanie węższy. Przesłanką uniemożliwiającą rejestrację jako osoba bezrobotna jest przykładowo: posiadanie prawa do renty rodzinnej w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia, chęć podjęcia zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy czy uzyskiwanie miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wydaje się, że obecnej sytuacjach na rynku pracy rozróżnienie to staje się coraz bardziej anachroniczne. Na dodatek wiele osób nie wie, że w sytuacji gdy nie mogą zarejestrować się jako osoby bezrobotne pozostaje im jeszcze rejestracja jako osoby poszukującej pracy. Obecny stan prawny należy zdecydowanie uprościć – komentuje Barbara Surdykowska (Biuro Eksperckie KK NSZZ Solidarność).