Przewodnik po Europejskim filarze praw socjalnych: ochrona socjalna cz.12
17 listopada 2017 r. podczas Szczytu Społecznego na rzecz Sprawiedliwego Zatrudnienia i Wzrostu Gospodarczego w Göteborgu wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej uroczyście przystąpiły do Europejskiego filaru praw socjalnych. Jest to inicjatywa często określana jako mapa drogowa dwudziestu wspólnych działań mających na celu pozytywną konwergencję standardów socjalnych. Realizacja tych zamierzeń ma przyczynić się do pokazania obywatelom UE, że proces integracji nie polega tylko na korzyściach ekonomicznych, które niekoniecznie przekładają się na ich sytuację bytową, lecz niesie za sobą wizję lepszego życia zawodowego i osobistego.
Wdrożenie postanowień Filaru ma stanowić wspólną odpowiedzialność: państw członkowskich, Komisji, a także unijnych oraz krajowych partnerów społecznych. NSZZ Solidarność jest jednym z głównych protagonistów tych działań w naszym kraju.
Filar składa się z trzech komponentów podzielonych na szczegółowe punkty:
– Równe szanse i dostęp do zatrudnienia
– Uczciwe warunki pracy
– Ochrona socjalna i integracja społeczna
Poniżej prezentujemy uwagi, zawierające także komentarz naukowców, które mają przybliżyć członkom Związku wiedzę na temat poszczególnych punktów Filaru.
komponent: Ochrona socjalna i integracja społeczna.
12. Ochrona socjalna
Bez względu na rodzaj i czas trwania ich stosunku pracy pracownicy i w porównywalnych warunkach osoby samozatrudnione mają prawo do odpowiedniej ochrony socjalnej.
Postanowienia dotyczące ochrony socjalnej mają zastosowanie do wszystkich pracowników niezależnie od rodzaju i czasu trwania ich stosunku pracy oraz – na porównywalnych warunkach – do osób samozatrudnionych. Celem tych działań jest objęcie wszystkich niestandardowych umów o świadczenie pracy, które stają się coraz bardziej rozpowszechnione na obecnym rynku pracy. Zgodnie z założeniami Filaru osoby samozatrudnione mają dostęp do ochrony socjalnej. Dzięki rozszerzeniu dostępu do ochrony socjalnej także dla osób samozatrudnionych zakres tej zasady wykracza poza zakres zalecenia Rady z 1992 r (Zalecenie Rady 92/442/EWG z 27 lipca 1992 w sprawie zbliżania celów i polityk socjalnych), które obejmuje jedynie wezwanie do przeanalizowania możliwości zapewnienia odpowiedniej ochrony socjalnej na rzecz osób samozatrudnionych.
Jak wskazuje dr Barbara Bujok Godlewska (UW) warto zwrócić uwagę, że nie we wszystkich formach zatrudnienia wykonujący prace mają taki sam poziom ochrony. O ile wykonujący pracę w ramach umowy zlecenia czy samozatrudnienia mają podobny poziom ochrony do osób zatrudnionych w stosunku pracy, szczególnie w zakresie korzystania z uprawnień rodzicielskich, uprawnień zależnych od stażu ubezpieczeniowego i rodzaju opłacanych składek, czy bezpieczeństwa i higieny pracy, o tyle osoby świadczące pracę w ramach umowy o dzieło lub pracujące nielegalnie takiej ochrony nie uzyskują wcale. Praca wykonywana na umowę o dzieło czy w formie nielegalnej bardzo często jest pracą tego samego rodzaju, co w innych formach, a jednak tacy zatrudnieni nie są wspierani przez instrumenty ochrony socjalnej. Jest to niewątpliwa słabość, ponieważ forma prawna wykonywania pracy nie powinna powodować różnicowania poziomu ochrony, szczególnie że na formę prawną wykonywania pracy (lub jej brak) zatrudnieni niekoniecznie mają wpływ lub nie są w stanie przewidzieć wszystkich konsekwencji wybranej formy prawnej zatrudnienia. Jak pokazuje doświadczenie, osoby świadczące pracę nie zawsze świadome są tego, w jakiej formie prawnej pracują.
W ocenie Barbary Surdykowskiej (Biuro Eksperckie NSZZ Solidarność) przy rozpatrywaniu kwestii ochrony socjalnej dla wszystkich, trzeba zwrócić uwagę na sytuację osób młodych. Przed wszystkim osób do 26 roku życia i równocześnie uczących się a zatrudnionych w oparciu o umowę zlecenia. Osób tych się dotyczy wyłączenie obowiązku odprowadzania składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Konsekwencją takiego rozwiązania (obok faktu, że nie odkładają one środków na indywidualnym koncie i mają niższe w przyszłości emerytury) jest nie podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu. Osoby które nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno- rentowemu nie mają także możliwości zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (warunkującego prawo do zasiłku chorobowego czy zasiłku macierzyńskiego). To powinno pilnie ulec zmianie.