Zmiany dotyczące uprawnień rodzicielskich (cz. 1) Urlop macierzyński
Początek roku to okres, na który ustawodawca często ustala moment wejścia w życie nowych regulacji. Taka sytuacja miała miejsce również z początkiem 2016 roku (a dokładniej omawiane zmiany weszły w życie z dniem 2 stycznia br.) w kwestii zmian w kodeksie pracy w zakresie dotyczącym uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem. Co więcej, za tymi modyfikacjami podążyły również odpowiednie zmiany dotyczące zasiłków macierzyńskiego i opiekuńczego (nowelizowana była również ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Nowelizacja dotyczy kilku aspektów związanych z uprawnieniami rodzicielskimi, co całościowo przekłada się na istotną modyfikację dotychczasowych regulacji obowiązujących w tej materii.
W celu bardziej przejrzystego przedstawienia tych zmian zostaną one omówione w ramach poszczególnych urlopów przysługujących rodzicom.
Urlop macierzyńskiDługość urlopu macierzyńskiego pozostała bez zmian, modyfikacji uległy natomiast zasady dotyczące korzystania z tego uprawnienia. Po pierwsze – ustawodawca wydłużył okres, w którym pracownica po porodzie może złożyć wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze z 14 do 21 dni (oczywiście utrzymana została możliwość zarówno wcześniejszego powrotu do pracy, po rezygnacji z części urlopu rodzicielskiego, jak i przejęcia urlopu rodzicielskiego w takiej sytuacji przez pracownika – ojca).
Po drugie, i jest to zmiana, która może i powinna mieć duże praktyczne znaczenie, rozszerzony został krąg osób, które mogą w różnych okolicznościach przejąć od matki urlop macierzyński. Dotychczas osobą taką był jedynie pracownik – ojciec dziecka, co oznaczało, że nawet jeśli chciał opiekować się dzieckiem i umożliwić tym samym wcześniejszy powrót matki do pracy, a nie był zatrudniony na umowę o pracę, było to niemożliwe.
Obecnie wskazać można – w zależności od tego z jakich przyczyn matka nie może/nie chce kontynuować urlopu macierzyńskiego – krąg osób, które mogą przejąć opiekę nad dzieckiem. Do najważniejszych okoliczności tego typu należy z pewnością zaliczyć następujące sytuacje:
W celu bardziej przejrzystego przedstawienia tych zmian zostaną one omówione w ramach poszczególnych urlopów przysługujących rodzicom.
Urlop macierzyńskiDługość urlopu macierzyńskiego pozostała bez zmian, modyfikacji uległy natomiast zasady dotyczące korzystania z tego uprawnienia. Po pierwsze – ustawodawca wydłużył okres, w którym pracownica po porodzie może złożyć wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze z 14 do 21 dni (oczywiście utrzymana została możliwość zarówno wcześniejszego powrotu do pracy, po rezygnacji z części urlopu rodzicielskiego, jak i przejęcia urlopu rodzicielskiego w takiej sytuacji przez pracownika – ojca).
Po drugie, i jest to zmiana, która może i powinna mieć duże praktyczne znaczenie, rozszerzony został krąg osób, które mogą w różnych okolicznościach przejąć od matki urlop macierzyński. Dotychczas osobą taką był jedynie pracownik – ojciec dziecka, co oznaczało, że nawet jeśli chciał opiekować się dzieckiem i umożliwić tym samym wcześniejszy powrót matki do pracy, a nie był zatrudniony na umowę o pracę, było to niemożliwe.
Obecnie wskazać można – w zależności od tego z jakich przyczyn matka nie może/nie chce kontynuować urlopu macierzyńskiego – krąg osób, które mogą przejąć opiekę nad dzieckiem. Do najważniejszych okoliczności tego typu należy z pewnością zaliczyć następujące sytuacje:
- a) po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu pracownica może wrócić do pracy pod warunkiem, że pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko lub przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową (ubezpieczony, czyli np. prowadzący działalność gospodarczą lub zatrudniony na podstawie umowy-zlecenia, o ile podlega ubezpieczeniu społecznemu w razie choroby),
- b) po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodniu urlopu, jeżeli pracownica przebywa w szpitalu, część urlopu macierzyńskiego za ten okres może wykorzystać pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo pracownik – inny członek najbliższej rodziny; możliwe jest w takiej sytuacji również to, że osobistą opiekę nad dzieckiem w tym okresie będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka albo ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową,
- c) w przypadku przerwania przez ubezpieczoną – matkę dziecka – pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym ubezpieczona – matka dziecka przebywa w szpitalu, przysługuje pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny (w odróżnieniu od poprzedniej sytuacji, w tym wypadku matka dziecka nie jest pracownicą, a zatem nie korzysta z urlopu macierzyńskiego, ale z faktu bycia ubezpieczoną wynika, że po porodzie pobierała zasiłek macierzyński),
- d) w razie zgonu pracownicy, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu pracownicy,
- e) w razie zgonu matki dziecka, która nie była objęta ubezpieczeniem społecznym z tytułu choroby lub macierzyństwa pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki dziecka (ta ostatnia zmiana jest reakcją na pojawiające się w przeszłości doniesienia medialne dotyczące sytuacji osób – ojców, których żony rodziły, nie podlegając ubezpieczeniom społecznym, np. będąc bezrobotnymi, a następnie umierały niedługo po porodzie; w poprzednim stanie prawnym tacy ojcowie nie tylko nie nabywali prawa do urlopu macierzyńskiego, ale nawet do zasiłku macierzyńskiego, pomimo opłacania składek na ubezpieczenie).
Całokształt zmian dotyczących urlopu macierzyńskiego wyraźnie wskazuje, że omawiana nowelizacja kodeksu pracy wpisuje się w coraz intensywniej promowaną politykę demograficzną państwa. Ułatwienie i uelastycznienie zasad sprawowania opieki nad nowo narodzonym dzieckiem z pewnością realizuje te zamierzenie.
dr Jakub Szmit
Starszy specjalista w Zespole Prawnym KK NSZZ Solidarność