Składka związkowa

Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2014, poz. 167 ze zm.) nakazuje pracodawcy pobieranie składki związkowej i przekazywanie jej na wskazane konto. Pracodawca nie może uchylić się od tego obowiązku, a gdyby nie wywiązywał się z niego, może narazić się na odpowiedzialność karną. 

Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane na temat składek pytania.  Jaki pracodawca ma termin na przelew?
Ustawodawca nie określił konkretnego terminu, użył sformułowania „niezwłocznie”, czyli  bez zbędnej zwłoki. W trybie postępowania cywilnego związek może dochodzić przekazania na rachunek związku pobranych od członków składek, ponieważ ich zatrzymanie traktowane będzie jak bezpodstawne wzbogacenie. Jak stwierdził Sąd Najwyższy (I CKN 810/99, LEX nr 53141) przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mają w zasadzie charakter posiłkowy i mogą stanowić podstawę do odzyskania doznanego uszczerbku majątkowego gdy nie ma innego środka lub gdy inne środki połączone są z większymi trudnościami.

Jaka jest wysokość składki? 
Wysokość składki określa uchwała nr 5 KZD w sprawie działalności finansowej związku (ze zm.). Dla osób pracujących jest to 0,82 proc. miesięcznych przychodów bądź pobieranych zasiłków z ubezpieczenia społecznego. Uchwała wyróżnia także sytuacje, gdy przychody uzyskiwane są z innych tytułów niż stosunek pracy. W tych wypadkach składka określana jest zwykle kwotowo.

Czemu nie jest pobierana składka, gdy pracownik sam złoży wniosek o przelew na konkretne konto związku zawodowego? 
Składki od członka związku zawodowego pobiera się z wynagrodzenia pracownika za jego zgodą (art. 91 § 1 kodeksu pracy) i w wysokości przez niego zadeklarowanej. Oznacza to, że pracownik ma wyrazić pisemną zgodę na pobranie składki i wskazać jej wysokość, a nie wskazywać konto (art. 33(1) ust. 1 ustawy o zw. zaw.). Z przepisu nie wynika obowiązek wskazania numeru konta do przelewu. Z art. 33(1) ust. 2 ustawy o związkach zawodowych wynika zaś wprost, że pracodawca jest obowiązany przekazywać pobrane składki na rachunek bankowy wskazany przez zakładową organizację związkową. Jeżeli organizacja związkowa nie złoży wniosku o przelew na konkretne konto, to pracodawca nie ma pewności, że numer wskazany przez pracownika jest właściwym kontem organizacji związkowej. Organizacja zakładowa musi więc zadbać o to, by taki wniosek do pracodawcy z numerem konta wpłynął od niej, a nie od pracownika. Do wniosku dołączone powinny zostać pisemne oświadczenia pracowników o zgodzie na potrącenia.

Jakie są konsekwencje zaniechania pobrania składki i jej przekazania na związek?  
Pracodawcy grozi odpowiedzialność karna, ponieważ dochodzi do naruszenia wolności związkowych. Przepis art. 35 ust. 1 pkt 4 ustawy o zw. zaw. stwierdza, że niedopełnienie obowiązkowi określonemu w art. 33(1) tej ustawy skutkować będzie nałożeniem grzywny a nawet karą ograniczenia wolności. Warto zauważyć, że nie tylko brak przelewu spowoduje te konsekwencje, ale także pobieranie czy przekazywanie innych kwot niż wskazane przez członków związku.

Czy na podstawie ustnego polecenia pracownika-członka związku pracodawca powinien dokonywać pobrania składki?
Nie. Konieczna jest pisemna zgoda pracownika. Dlatego deklaracje związkowe zawierają także zgodę na pobranie składki, która jest przekazywana pracodawcy.

Czy pracownik musi odprowadzać składkę przez pracodawcę?
Nie. Pieniądze mogą być zbierane w gotówce przez skarbnika związku bądź wpłacane bezpośrednio na konto organizacji związkowej. Zwłaszcza tam, gdzie dochodzić może do dyskryminacji członków związku zawodowego nie jest wskazane dokonywania wpłat przez pracodawcę. Nie ma takiego obowiązku, choć z punktu widzenia pracowników dokonywanie wpłat przez pracodawcę jest na pewno wygodniejsze, ponieważ na pracodawcę przerzucony jest w ten sposób obowiązek dbałości o odpowiednią wysokość składki i terminowość przelewu.

Kto pokrywa koszty przelewu pobranych składek na konto związku?
Koszt transferu obciąża pracodawcę, ponieważ to na niego ustawodawca nakłada obowiązek. W przepisie wyraźnie jest mowa, że pracodawca jest obowiązany niezwłocznie przekazywać kwoty pobranych składek związkowych na rachunek bankowy wskazany przez zakładową organizację związkową.

Czy można podać kilka kont, żeby pracodawca rozdysponowywał składkę na pozostałe cele związkowe?
W ustawie jest mowa o jednym rachunku bankowym. Zatem obowiązek dotyczy przekazania składek tylko na jeden rachunek bankowy. Struktury związkowe muszą w ramach własnej działalności wewnątrzzwiązkowej rozdysponowywać środki na pozostałe cele statutowe. Zdarza się jednak, że na podstawie porozumienia z pracodawcą wykonuje on w ramach własnej obsługi kasowej także dodatkowe przelewy. W każdym razie nie ciąży na nim taki ustawowy obowiązek, a jeśli decyduje się na przelewy na inne konta, to jest to wynik uzgodnień stron w tym zakresie.

Dr Ewa Podgórska-Rakiel to starszy specjalista Zespołu Prawnego KK NSZZ Solidarność
Tygodnik Solidarność