13 grudnia 2019 roku minęła 38 rocznica wprowadzenia stanu wojennego, który miał obronić system komunistyczny w Polsce i zgasić nadzieję, że zapoczątkowane, wraz z powstaniem „Solidarności” w 1980 roku, zmiany ustrojowe i gospodarcze mogą się dokonać.
Społeczność akademicka Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie pod sztandarem „Solidarności” odważyła się zaprotestować przeciwko stłumieniu, wprowadzeniem stanu wojennego, wywalczonego poczucia wolności i solidarności, organizując strajk okupacyjny, który rozpoczął się 14 grudnia 1981 r. godz. 15.00.
Pod tablicą upamiętniającą te wydarzenia, w imieniu Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność Akademii Górniczo – Hutniczej złożono kwiaty oraz zapalono znicze.
Z wydarzeń 1981 roku…
Strajk w AGH:
- był wyrazem protestu przeciw stanowi wojennemu
- podkreślił solidarność inteligencji z solidarnością robotniczą,
- uświadomił, że nadal trzeba walczyć o etos „Solidarności”, który był przede wszystkim etosem wielkiej nadziei,
- zapoczątkował tajną działalność związku,
- uczestnikom strajku dał poczucie spełnionego obowiązku obywatelskiego.
W niedzielę 13 grudnia 1981 roku przed południem grupa członków Komisji Zakładowej wyniosła z lokalu związkowego i ukryła dokumentację związkową, pieczątki i zapas papieru powielaczowego (przydał się bardzo dla prasy podziemnej).
Również w niedzielę 13 grudnia zebrało się prezydium Komisji Zakładowej w niepełnym składzie i rozpoczęto dyskusję jakie działania podjąć. Zdecydowano się na zwołanie w trybie nadzwyczajnym Komisji Zakładowej oraz przedstawicieli Wydziałów.
W poniedziałek 14 grudnia przed południem (około godz. 10.00), w hallu przed aulą, zebrało się spontanicznie ponad stu członków „Solidarności”; dyskutowano o sytuacji i ewentualnym strajku.
Komisja Zakładowa na zebraniu, które odbyło się w jednej z sal wykładowych w bud. A-0 ustaliła, że ze względu na możliwości poważnych konsekwencji – decyzję o strajku należy poprzedzić zasięgnięciem opinii wszystkich Komisji Wydziałowych i Oddziałowych.
Zdjęcia autorstwa Stanisława Malika.
Rozpoczęła się długa i pełna emocji dyskusja, w której poczucie solidarności, przyzwoitość i wierność ideałom mieszały się ze strachem o najbliższą przyszłość, niepewnością o losy własne i najbliższych. Aresztowanie przewodniczącego Komisji Zakładowej Roberta Kaczmarka i niewiedza co do losów Tadeusza Syryjczyka uczestniczącego w posiedzeniu KK w Gdańsku – były dodatkowym argumentem przemawiającym za ostrą reakcją na próbę ubezwłasnowolnienia Związku. Zdecydowaną większością głosów członków Komisji Zakładowej podjęto uchwałę o rozpoczęciu strajku okupacyjnego.
Pozostały do ustalenia trzy kwestie – gdzie prowadzić strajk, od i do kiedy i kto ma uczestniczyć w strajku?
Na miejsce strajku wybrany został pawilon C-4, za którym przemawiało centralne położenie oraz dość dobra separacja od innych pawilonów.
Rozpoczęcie strajku określono na godz. 15.00, 14 grudnia 1981r. Ustalono czas trwania strajku na dwie doby.
Uczestników strajku ograniczono zasadniczo do mężczyzn nauczycieli akademickich i pracowników inżynieryjno-technicznych. Zdecydowano też, że w strajku nie powinny uczestniczyć czynnie osoby mające małoletnie dzieci.
Przedstawiciele wydziałów przekazali osobiście te informacje członkom Związku, którzy masowo uczestniczyli w nadzwyczajnych zebraniach wydziałowych. Ostatecznie w strajku uczestniczyło wiele osób mających małoletnie dzieci, w tym wiele kobiet.
Wezwanie do strajku spotkało się z ogólną akceptacją mimo oczywistych wątpliwości, co do losu strajkujących. Już od godziny 14.00, 14 grudnia liczne grupy członków związku zbierały się w salach pawilonu C-4.
Strajkujących było około 400 osób i kilkunastu studentów.
Warto wspomnieć, że około 1500 studentów AGH, zmieniając się okresowo, prowadziło strajk okupacyjny od 19 listopada. Strajk miał trwać do 15 grudnia. Z dniem ogłoszenia stanu wojennego studenci przenieśli się do Huty im. Lenina, ale kilku pozostało na strajku z pracownikami.
Strajk pracowników AGH był zorganizowany perfekcyjnie, panował porządek i atmosfera nadziei na upowszechnienie protestu i zawieszenie stanu wojennego.
Powołano Komitet Strajkowy, którego przewodniczącym został Ireneusz Serwan (v-ce przewodniczący KZ). W skład jego weszli członkowie prezydium Komisji Zakładowej: Halina Mytnik, Halina Karbowniczek-Ropska, Henryk Brancewicz, Mieczysław Zaniewski, Józef Jachimski, Michał Siciński, Andrzej Szczepański oraz przedstawiciele Komisji Wydziałowych i Oddziałowych.
Na czas strajku powołano zespoły:
- Straży porządkowej – przew. Kazimierz Godlewski, Mieczysław Zaniewski
- Kwatermistrzowski – przew. Stanisław Nowak
- Informacji – przew. Barbara Hołyńska, Michał Siciński
Pierwsza doba strajku upłynęła spokojnie. We wtorek 15.12 Komitet Strajkowy wydelegował kol. kol. Andrzeja Paulo i Krzysztofa Matuszka na rozmowy do Kurii Metropolitalnej. W efekcie ustaleń z Księdzem Kanclerzem we wtorek po południu w dużej Sali C-4 duszpasterz akademicki z Kościoła Św. Anny – Ksiądz dr Franciszek Płonka odprawił Mszę Św.
Tego samego dnia Rektor AGH prof. Antoni Kleczkowski zaprosił na spotkanie kilku przedstawicieli komitetu strajkowego i poinformował, że otrzymał wiadomość o zlikwidowaniu strajku siłą i o liście uczestników, którzy zostaną internowani. Informacja o spotkaniu z Rektorem została zaraz przekazana strajkującym na zebraniu ogólnym.
Wieczorem, do strajkujących przybył Rektor Kleczkowski oraz Prorektorzy. Rektor przedstawił sytuację i konsekwencje grożące uczestnikom strajku ze strony władz państwowych. Zebranie nie przyjęło wniosku o rozwiązanie strajku. Wręcz przeciwnie, dyskutowano o jego przedłużeniu.
Ostatecznie ustalono, że decyzja o przedłużeniu strajku powinna należeć do ogółu uczestników i postanowiono ją podjąć w środę przed południem 16 grudnia.
Jednak około godz. 3 w nocy 16 grudnia nastąpił atak sił ZOMO i LWP, połączony z wyważeniem drzwi i wybiciem szyb w niezamkniętych drzwiach pawilonu C-4. Strajkujących wypędzono na dziedziniec przed biblioteką i spisywano personalia. Trwało to kilka godzin, a mróz był bardzo silny. Aresztowano kilkanaście osób na podstawie wcześniej sporządzonych list. W materiałach znajdujących się w IPN jest relacja Służb Bezpieczeństwa z likwidacji strajku w AGH, w której znajduje się zapis: „Osoby przewidziane w planie do zatrzymania zostały odwiezione do aresztu. Pozostałe osoby zostały zwolnione.”
Zatrzymani, wtedy to następujący pracownicy: Halina Mytnik, Halina Karbowniczek – Ropska, Henryk Brancewicz, Michał Siciński, Józef Jachimski, Ireneusz Serwan, Andrzej Szczepański, Andrzej Gołaś, Jerzy Mischke, Janusz Starczewski, Jerzy Lasocki, Stanisław Nowak, Kazimierz Godlewski, Mieczysław Zaniewski, Adam Stoszko, Jerzy Ostachowicz, Paweł Lednuszko, Antoni Dziwisz. Część zatrzymanych została zwolniona po upływie 1-2 dni, pozostali zostali internowani (Halina Mytnik, Halina Karbowniczek – Ropska, Henryk Brancewicz, Michał Siciński, Józef Jachimski, Ireneusz Serwan, Andrzej Szczepański).
Internowani zostali też strajkujący z nami studenci AGH: Kazimierz Kokoszka i Tomasz Tylka. Ponadto zostało internowanych 8 studentów AGH strajkujących w Hucie.
Trzeba nadmienić, że Wydział śledczy KW MO umorzył w lutym 1982 r. dochodzenie w sprawie strajku w AGH. W ten sposób odstąpiono od ewentualnego procesu karnego, ponieważ ustalono, że strajk został zorganizowany spontanicznie przez dużą grupę społeczności uczelnianej.
NSZZ „Solidarność” AGH był organizacją uczelnianą, jedyną w Krakowie i jedną z trzech w kraju, które zorganizowały strajki okupacyjne w pierwszych dniach stanu wojennego.
Dzisiaj, po 38 latach, możemy z satysfakcją powiedzieć, że mimo wahań i strachu uznaliśmy, że trzeba być solidarnym i nie uchylać się od osobistej reakcji na bezzasadne i bezprawne działanie ówczesnej władzy. Był to dobry kapitał związku na czas stanu wojennego i na okres po 89 roku.
Stan wojenny mimo, że był czasem beznadziei i poczucia zmarnowanej szansy, był też czasem intensywnych działań struktur podziemnych i rosnącej świadomości społeczeństwa, co doprowadziło do zwycięstwa – dzisiaj mamy Polskę niepodległą i demokratyczną, chociaż nie pozbawioną wad.
Stan wojenny położył kres szesnastu miesiącom festiwalu „Solidarności”, który był cudem wolności w tamtych czasach.
W rocznicę strajku, Komisja Zakładowa co roku składa hołd wszystkim , którzy oddali życie oraz tym, którzy chcieliby znaleźć się wśród ludzi połączonych kiedyś solidarną troską o przyszłość Ojczyzny i przyszłość polskiej nauki.
dr inż. Maria Sapor
Zastępca Przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” AGH
Zastępca Przewodniczącego Krajowej Sekcji Nauki NSZZ „Solidarność
fot. Stanisław Malik