Sprawozdanie z udziału w Seminarium ETUCE przeprowadzonym w formie on-line  „Changing Copyright Rules for the Education sector” (Zmiana zasad dotyczących praw autorskich w sektorze edukacji), które odbyło się na platformie Zoom, w dniu 3 lutego 2021 w godzinach 14.00 – 16.00.

ETUCE i COMMUNIA zorganizowały wspólne seminarium internetowe w celu omówienia wdrażania w poszczególnych krajach nowej dyrektywy UE, dotyczącej praw autorskich, która nakłada na państwa członkowskie obowiązek przyznania podobnych praw sektorowi edukacyjnemu w Unii Europejskiej, podczas korzystania z materiałów chronionych prawem autorskim w cyfrowych, transgranicznych oraz międzynarodowych działaniach edukacyjnych.

Celem webinarium było omówienie wyzwań i możliwości, jakie stwarza wdrażanie nowych przepisów UE dotyczących praw autorskich w edukacji.

Odbyło się ono w języku angielskim i francuskim. Uczestniczyło ok. 25 osób.

Przypomnę, że dniu 11 kwietnia 2018 r. brałam udział w Konferencji ETUCE zatytułowanej

“A better copyright for quality higher education and research in Europe and beyond” (Ulepszenie prawa autorskiego w celu zapewnienia wysokiej jakości w szkolnictwie wyższym i badaniach naukowych – w Europie i poza nią).

Konferencja EI / ETUCE odbyła się w Brukseli, zorganizowana została we współpracy z Europejską Federacją Pracodawców Edukacji – EFEE (European Federation of Education Employers) i z organizacją pozarządową COMMUNIA, będącą siecią prawników i adwokatów, obrońców praw autorskich, naukowców i ekspertów zajmujących się własnością intelektualną.

W czerwcu 2018 ukazał się dokument pokonferencyjny zatytułowany „Wspólne wnioski z konferencji praw autorskich ETUCE – EFEE – COMMUNIA w szkolnictwie wyższym i badaniach w UE”

(Joint Conclusions from the ETUCE – EFEE – COMMUNIA Conference on Copyright in Higher Education and Research in the EU)

Sprawozdanie z udziału w Konferencji ETUCE oraz przetłumaczone dokumenty znajdują się na stronie KSN. Webinarium z 3 lutego 2021 to kontynuacja i monitorowanie efektów Konferencji z 2018 roku.

 

Program spotkania w dniu 3 lutego 2021

  • Powitanie i wprowadzenie, Susan Flocken, Dyrektor Europejska ETUCE,
  • Uzyskanie najlepszego prawa w zakresie praw autorskich w edukacji podczas wprowadzania (transpozycji) nowej Dyrektywy UE, sesja pytań i odpowiedzi, Teresa Nobre, Wiceprezydent COMMUNIA
  • Kadra szkolnictwa wyższego jako użytkownicy oraz twórcy treści i badań chronionych prawem autorskim, Karin Amossa, Dyrektor ds. Badań i Spraw Międzynarodowych, członek HERSC, SULF, Szwecja
  • Dialog z uczestnikami, Alek Tarkowski, Prezydent COMMUNIA
  • otwarty dostęp i uczciwe wynagrodzenie – jak znaleźć właściwą równowagę dla kadry edukacyjnej
  • wyzwania dotyczące praw autorskich, z którymi borykają się pracownicy edukacji podczas pandemii COVID-19
  • pracownicy edukacji i nauki jako użytkownicy treści i badań chronionych prawem autorskim

W swoim wystąpieniu, dotyczącym wprowadzania ulepszonego prawa w obszarze edukacji, podczas transpozycji nowej Dyrektywy UE o prawach autorskich, Teresa Nobre, Wiceprezydent COMMUNIA przedstawiła nowe zasady.

Nowa dyrektywa o prawach autorskich wchodzi w życie w dniu 7 czerwca 2021.

Dla państw członkowskich obowiązkowe jest wprowadzenie przepisów, które zezwalają na cyfrowe wykorzystanie dzieł chronionych prawem autorskim w ramach działań edukacyjnych, bez zgody autorów tych prac.

Dlaczego to ma znaczenie

  • nauczyciele to nie tylko twórcy dzieł; są także użytkownikami i na co dzień korzystają z dzieł stworzonych przez innych
  • nauczyciele stają przed wyzwaniami prawnymi, gdy wykorzystują prace stworzone przez innych do wykonywania swoich czynności

Na podstawie danych EI oraz danych źródłowych UE, przygotowane zostały zestawienia aktywności, wyzwań i przeszkód jakie napotykają pracownicy edukacji i studenci.

Źródło poniższych danych: „Edukacja i prawa autorskie w erze cyfrowej” (Education International, 2019) przygotowane na podstawie danych UE z roku 2016: „Ocena wpływu europejskich ram praw autorskich na praktyki w zakresie edukacji i szkoleń wspieranych cyfrowo”

Source: “Education and Copyright in the Digital Era” (Education International, 2019) based on “Assessment of the impact of the European copyright framework on digitally supported education and training Practices” (EU, 2016)

 

Typowe aktywności pracownika edukacji:

  • 55,3%  – skanuje drukowane prace
  • 66,2%  – kopiuje lub drukuje teksty ze stron internetowych, e-booków lub e-magazynów
  • 49,2%  – prezentuje, czyta, przegląda, pokazuje lub odtwarza materiały cyfrowe w klasie
  • 45,7%  – wysyła prace cyfrowe za pośrednictwem poczty elektronicznej, chmury, czatu, sieci społecznościowej, itp.
  • 44,7%  – przystosowuje lub kompiluje dzieła cyfrowe w celu tworzenia zasobów edukacyjnych

 

Wyzwania, przed którymi stoi społeczność edukacyjna:

  • 34,3%  – nauczyciel nie wie, czy użycie dzieła jest dozwolone przez prawa autorskie
  • 31,3%  – nauczyciela lub szkoły nie stać na cenę licencji
  • 26,2%  – studentowi nie wolno wykorzystywać takiej części dzieła, jaka jest mu potrzebna
  • 36,9%  – student nie może korzystać z zasobów, ze względu na ochronę technologiczną

 

Jak często pracownik edukacyjny napotyka przeszkody związane z prawami autorskimi?

Więcej niż 2 na 5 (> 40%) nauczycieli lub uczniów deklaruje, że napotyka przeszkody związane z prawami autorskimi przynajmniej raz w miesiącu, natomiast 15% twierdzi że nigdy nie napotyka na takie trudności.

Co robią nauczyciele, gdy napotykają przeszkody związane z prawami autorskimi?

  • 61,9% – nie używają dzieł chronionych prawem autorskim, aby uniknąć problemów
  • 13,7% – używają dzieł chronionych prawem autorskim bez zezwolenia
  • 11,1% – płacą za prawa autorskie

Wykorzystanie prac chronionych prawem autorskim w celach edukacyjnych na miejscu (on-site) jest zasadniczo dozwolone przez prawo lub tolerowane przez właścicieli prac objętych prawami autorskimi.

Zdalne (remote) wykorzystanie dzieł chronionych prawem autorskim w celach edukacyjnych nie zawsze jest dozwolone i jest mniej tolerowane przez właścicieli praw autorskich.

Przykłady wykorzystania dzieł chronionych prawem autorskim na miejscu (on-site)

  • pokazanie obrazu w Power Point
  • pokazanie DVD na zajęciach
  • czytanie z podręcznika, recytowanie wiersza
  • odtworzenie utworu muzycznego, odegranie sztuki teatralnej
  • rozprowadzanie papierowych kopii materiałów

 

Przykłady wykorzystania on-line dzieł chronionych prawem autorskim

Pokazanie, przeczytanie, wyrecytowanie, odegranie, przedstawianie podczas zajęć on-line

Udostępnianie materiałów za pośrednictwem poczty e-mail, chmury, czatu, platformy wideo, prywatnej grupy Whatsapp, prywatnej grupy na Facebooku

Nowe zasady

Państwa członkowskie muszą wprowadzić wyjątek edukacyjny, który zezwala na cyfrowe wykorzystanie dzieł chronionych prawem autorskim.

Zakres wyjątku edukacyjnego – „Ilustracja do nauczania”:

  • nauczanie i uczenie się
  • użycia, które wspierają, wzbogacają lub uzupełniają nauczanie
  • egzaminy
  • kursy on-line

 

Dozwolone są zastosowania cyfrowe:

  • korzystanie on-site (na miejscu) z urządzeń cyfrowych, tablic elektronicznych podłączonych do internetu
  • zdalne użycia cyfrowe dokonywane za pośrednictwem bezpiecznych środowisk elektronicznych, do których mają dostęp tylko nauczyciele i studenci

Można korzystać ze wszystkich dzieł chronionych prawem autorskim i powiązanych tematycznie,

a w szczególności, takich jak:

dzieła literackie, prace artystyczne, utwory muzyczne, utwory audiowizualne, bazy danych oprogramowanie i inne.

 

Kto i w jakich okolicznościach może korzystać

  • przy korzystaniu na miejscu: każdy, pod warunkiem, że za takie wykorzystanie odpowiada instytucja edukacyjna
  • w przypadku użytkowania zdalnego: nauczyciele i uczniowie instytucji edukacyjnej
  • szkolnictwo podstawowe, średnie, zawodowe i wyższe

 

Państwo członkowskie decyduje o tym:

  • w jakim stopniu można wykorzystywać materiały
  • czy wykorzystanie podlega rekompensacie
  • czy używanie jest dozwolone w ramach wyjątku, jeżeli na rynku są dostępne licencje obejmujące takie używanie

Niektóre zastosowania nigdy nie powinny wymagać ani pozwolenia ani płatności, a w tym:

wtórne wykorzystanie zakupionych materiałów (np. wstawienie zdjęcia z podręcznika do prezentacji) oraz wykorzystanie materiałów, które właściciele praw autorskich udostępnili bezpłatnie w Internecie (np. wideo na Youtube).

Niektóre materiały spełniają swoje zadanie tylko wtedy, gdy są używane w całości.

Nauczyciele powinni mieć możliwość wykorzystania w całości obrazów i krótkich prac, i nie należy umieszczać z góry żadnych ograniczeń co do zakresu, w jakim można wykorzystać te prace.

Jak najlepiej wykorzystać nowe zasady

  • jeżeli w kraju już istnieją wyjątki- nie zastępować ich, jeśli są lepsze
  • nie uzależniać praw edukacyjnych od licencji – to zły precedens, a pewne zastosowania powinny być zawsze dozwolone
  • nie płacić za każde użycie
  • nie określać pułapów ilościowych, ponieważ niektóre materiały spełniają swoje zadanie tylko wtedy, gdy są użyte w całości

Teresa Nobre, Wiceprezydent COMMUNIA, kończąc swoje wystąpienie zaproponowała pomoc w przypadku dodatkowych pytań, wątpliwości lub potrzeby wsparcia podczas wdrażania nowego wyjątku edukacyjnego, który zezwala na cyfrowe wykorzystanie dzieł chronionych prawem autorskim w celach edukacyjnych w poszczególnych krajach.

W kolejnym wystąpieniu, zatytułowanym „Kadra szkolnictwa wyższego jako użytkownicy i twórcy treści i badań chronionych prawem autorskim” Karin Amossa, Dyrektor ds. Badań i Spraw Międzynarodowych, członek HERSC, SULF, przedstawiła sytuację w Szwecji. W tym kraju tradycyjnie podkreśla się znaczenie wolności akademickiej, więc pracownicy edukacji mają duże pole swobody w użyciu prac chronionych prawem autorskim.

W dyskusji, którą poprowadził Alek Tarkowski, Prezydent COMMUNIA uczestnicy głównie zwracali uwagę na konieczność zróżnicowania w dostępie do praw autorskich na zasadach komercyjnych i do celów edukacyjnych.

 

Zmiany przepisów dotyczących praw autorskich w sektorze edukacji

Obecnie państwa członkowskie nie są zobowiązane do ustanawiania wyjątków od praw autorskich, umożliwiających personelowi edukacyjnemu, a także studentom i uczniom, wtórne wykorzystanie materiałów chronionych prawem autorskim w działaniach edukacyjnych, bez pytania właścicieli praw autorskich o zgodę (na przykład: pokazywanie krótkiego filmu z serwisu YouTube w klasie, recytacja wiersza na zajęciach, rozpowszechnianie fragmentów materiałów edukacyjnych wśród uczniów, itp.)

W rzeczywistości istnieje już poważny wyjątek edukacyjny (Law 1) w istniejącym prawie UE, ale jest on opcjonalny. Oznacza to, że nie został wdrożony przez wszystkie państwa członkowskie.

W niektórych krajach UE istnieją liczne wyjątki edukacyjne, podczas gdy inne kraje mają tylko niewielkie wyjątki, takie, które nie są dostosowane do codziennych potrzeb nauczycieli i uczniów (przykład: gdy nauczyciele i studenci nie mogą umieszczać w swoich prezentacjach więcej niż fragmentu obrazu).

Fakt, że istniejące wyjątki edukacyjne są tak różne w poszczególnych krajach, powoduje brak poczucia pewności prawa u nauczycieli, sprzyja nierówności wśród studentów i uczniów, poważnie ogranicza transgraniczną działalność cyfrową i internetową, a tym samym zakłóca współpracę międzynarodową.

Nowa dyrektywa o prawach autorskich (Art. 5) próbuje rozwiązać niektóre z tych problemów, nakładając na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia (lub utrzymania) w ich prawie krajowym wyjątku edukacyjnego, który daje swobodę używania materiałów chronionych prawem autorskim nauczycielom oraz studentom i uczniom w instytucjach edukacyjnych.

Zgodnie z tym nowym przepisem, państwa członkowskie UE muszą zapewnić, aby obowiązujące w kraju przepisy umożliwiały nauczycielom i innym pracownikom edukacyjnym oraz studentom i uczniom, wykonywanie pewnych cyfrowych działań w ramach formalnej edukacji (na przykład takich jak: skanowanie, przesyłanie, przesyłanie strumieniowe), obejmujących dostęp do materiałów chronionych prawem autorskim (na przykład: obrazów, tekstów, materiałów wideo) bez konieczności wcześniejszego pytania właścicieli praw autorskich o zgodę, pod warunkiem, że ich wykorzystanie jest zgodne z określonymi zasadami.

Przyznanie podobnych praw nauczycielom, innym pracownikom edukacji, studentom i uczniom w całej UE byłoby dużym krokiem naprzód, gdyby unijni prawodawcy nie dali państwom członkowskim możliwości wprowadzenia kilku opcji, które mogą stać się bardzo szkodliwe:

  • takich, które każdy kraj musi określić jako swoją opcję, na przykład: w jakim stopniu treść podręcznika lub wideo może być wykorzystana w danym kraju (5% w kraju A, a 15% w kraju B)

oraz

  • inna opcja, która całkowicie unieważnia wyjątek, czyli możliwość odebrania nauczycielom, personelowi edukacyjnemu, studentom i uczniom prawa do korzystania z określonej treści w ramach wyjątku, gdy tylko właściciele praw autorskich zaczną sprzedawać licencje na te treści

Idealnym scenariuszem dla edukacji byłoby ulepszenie istniejących wyjątków edukacyjnych w każdym kraju i nieograniczanie reform krajowych do tego, co jest zalecane w nowej dyrektywie.

Najgorszym scenariuszem byłoby wprowadzenie przez państwa członkowskie do swoich krajowych przepisów takich zapisów, które są szkodliwe i ograniczające.

 

Opracowanie:

Aniela Białowolska-Tejchman

Przewodnicząca Komisji ds. Współpracy Międzynarodowej

Krajowa Sekcji Nauki, NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”