Odpowiedzialność pracodawcy

Katarzyna Wronka

 

Obecnie bardzo często dochodzi do naruszenia prawa ze strony pracodawcy, który dzięki uprzywilejowanej pozycji wynikającej ze stosunku pracy czuje się bezkarny. Pracownicy boją się walczyć o swoje prawa w obawie o utratę pracy, a przez to skazanie siebie i rodziny na biedę.

Tymczasem pracodawca powinien mieć się na baczności częściej niż się to nam zazwyczaj wydaje, ponieważ wiele jego działań może zostać zakwalifikowanych jako wykroczenie, a nawet przestępstwo. W konsekwencji grożą mu sankcje wynikające nie tylko z Kodeksu pracy, ale także Kodeksu karnego.

 

Odpowiedzialność karnoprawna pracodawcy wynika z przepisów znajdujących się w rozdziale zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową” w art. 218 – 221Kodeksu karnego oraz w kilku dodatkowych artykułach, m.in. 225 § 2 k.k. i 270 k.k.

 

Przestępstwem ze strony pracodawcy jest złośliwe lub uporczywe naruszanie prawa pracownika wynikającego ze stosunku pracy. Działanie takie podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Zagrożony tą karą jest każdy, kto wykonuje czynności w sprawach z zakresu prawa pracy lub ubezpieczenia społecznego.

Osoba, która odmawia ponownego przyjęcia do pracy, o której przywróceniu orzeka właściwy organ, np. sąd pracy podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku.

Kolejnym przestępstwem, o jakim wspomina Kodeks karny jest naruszenie przez pracodawcę przepisów prawa o ubezpieczeniach społecznych, polegające na nie zgłoszeniu, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych lub zgłaszaniu nieprawdziwych danych, co w konsekwencji ma wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Takie postępowanie jest obłożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Z kolei niedopełnienie przez osobę odpowiedzialną za stan bhp obowiązków z tego zakresu, a przez to narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca tego przestępstwa działałby nieumyślnie jego działanie obłożone jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Natomiast jeżeli sprawca tego działania dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo, wówczas nie podlega karze.

Przepisy Kodeksu karnego stanowią, iż niezawiadomienie, wbrew obowiązkowi, w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej, albo niesporządzenie lub nieprzedstawienie wymaganej dokumentacji jest przestępstwem, które naraża pracodawcę na karę grzywny w wysokości 180 stawek dziennych albo karę ograniczenia wolności.

Odpowiedzialności karnoprawnej podlega pracodawca, który udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej osobie uprawnionej do kontroli w zakresie inspekcji pracy lub osobie przybranej jej do pomocy.

Pracodawcy muszą także pamiętać, że podrabianie lub przerabianie dokumentu w celu użycia go za autentyczny lub użycie go jako autentycznego grozi karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Najczęściej do tego przestępstwa dochodzi przy prowadzeniu ewidencji czasu pracy.

 

 

Z kolei odpowiedzialność pracodawcy za wykroczenia dotyczy niektórych jego działań, wymienionych w art.281 – 283 Kodeksu pracy. Zgodnie z brzmieniem art. 281 Kodeksu pracy sankcją prawną jest kara grzywny, jakiej podlega pracodawca, lub osoba działająca w jego imieniu, która:

- Zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, zgodnie z którymi powinna zostać zawarta umowa o pracę,

- Nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,

- Wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa,

- Stosuje wobec pracowników inne kary, niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,

- Narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,

- Nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,

- Wbrew obowiązkowi, nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika,

- Wbrew obowiązkowi, bezpodstawnie obniża wysokość wynagrodzenia lub świadczenia lub też dokonuje bezpodstawnych potrąceń,

- Wbrew obowiązkowi, nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub też bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu,

- Wbrew obowiązkowi, nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy w związku z zakończeniem stosunku pracy,

- Wbrew obowiązkowi, nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy.

 

Pracodawca ponosi także odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higienę pracy. Z tego tytułu podlega karze grzywny ten, kto nie przestrzega przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy będąc za to odpowiedzialnym w zakładzie pracy lub będąc osobą odpowiedzialną za kierowanie pracownikami. W szczególności wykroczenia dopuści się pracodawca, który wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli ta zmiana może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników. Kolejnym wykroczeniem będzie działanie pracodawcy, który wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.

Wykroczeniem, które obłożone jest karą grzywny, jest wyposażanie stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności. To samo dotyczy pracodawców, którzy wbrew obowiązkowi dostarczają pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności.

Jeżeli pracodawca – wbrew obowiązkowi – stosuje materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych, albo wbrew obowiązkowi stosuje substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację, lub też wbrew obowiązkowi stosuje substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

Przepisy Kodeksu pracy stanowią ponadto, iż dopuszcza się wykroczenia pracodawca, który wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku mającym związek z pracą, jeżeli wywołał on wymienione skutki, o ile może on być uznany za wypadek przy pracy. Wykroczeniem jest niezgłoszenie choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, także nieujawnienie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, lub też przedstawienie niezgodnych z prawdą informacji, dowodów lub dokumentów dotyczących takich wypadków i chorób.

Przepisy prawa pracy wskazują jako wykroczenie niewykonanie w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu inspektora pracy. Wykroczeniem ze strony pracodawcy jest również utrudnianie działalności organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań.

 

W przypadku stwierdzenia, iż pracodawca dopuścił się wykroczenia przeciwko prawom pracownika, inspektor pracy może nałożyć na niego karę grzywny w drodze mandatu karnego w wysokości do 1000 zł. Inspektor może także wystąpić do sądu  wnioskiem o ukaranie sprawcy wykroczenia karą grzywny w wysokości do 5000 zł. Podstawą ukarania sprawcy wykroczenia karą grzywny są ustalenia dokonane przez inspektora w czasie kontroli i odnotowane w protokole. Inspektor pracy decyduje sam, czy pracodawcę ukarać grzywną w drodze mandatu czy wystąpić z wnioskiem do sądu.

Karę grzywny w wysokości do 1000 zł stosuje się wobec pracodawcy, który popełnił wykroczenie (lub kilka z nich), ale stwierdzone naruszenia nie stanowiły bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, a sprawca nie był do tej pory karany przez PIP.