Świadczenia rodzinne po 1 września 2005r.

Katarzyna Wronka

 

Ostatnie zmiany do przepisów regulujących zasady przyznawania i wypłacania świadczeń rodzinnych określiły nowe warunki nabywania tych świadczeń.

Przede wszystkim ustawa wprowadziła możliwość nabycia prawa do świadczeń rodzinnych dla obywateli polskich oraz cudzoziemców posiadających obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Tym osobom świadczenia rodzinne przysługują, jeżeli spełnią warunek zamieszkania i przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres co najmniej 1 roku przed złożeniem wniosku o te świadczenia oraz przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują świadczenia rodzinne.

Kolejną zmianą jest określanie warunków niezbędnych do uznania osoby ubiegającej się o świadczenia rodzinne za osobę uczącą się. Aby osobę pełnoletnią uznać za ucząca się musi ona nie tylko nie pozostawać na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z zasądzeniem od rodziców na jej rzecz alimentów, ale także wymagane jest by wyrok sądu orzekający alimenty został wydany przed osiągnięciem przez nią pełnoletniości.

Ustawa nowelizująca przepisy o świadczeniach rodzinnych wprowadziła zmiany w definicji zatrudnienia. Po zmianach zatrudnienie lub wykonywanie innej pracy zarobkowej oznacza wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.

Po nowelizacji zasiłek rodzinny nie przysługuje w niektórych przypadkach osobom uczącym się oraz warunki pobierania zasiłku na dziecko. Po nowelizacji zasiłek rodzinny nie przysługuje w niektórych przypadkach osobom uczącym się oraz warunki pobierania zasiłku na dziecko. Zasiłek rodzinny nie przysługuje na dziecko, jeżeli jest ono uprawnione do zasiłku rodzinnego na własne dziecko, jeżeli pozostaje w związku małżeńskim, albo gdy zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w rodzinie zastępczej. Zatem nową regulacją jest, brak prawa do zasiłku rodzinnego, gdy ma ono własne dziecko uprawnione do zasiłku rodzinnego. Ponadto zasiłek rodzinny na dziecko nie przysługuje osobie samotnie wychowującej dziecko, gdy nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka. Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, gdy drugi z rodziców dziecka nie żyje, lub gdy ojciec dziecka jest nieznany, lub też powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone.

Ustawa nowelizująca wprowadziła nowy dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej. Rodzina wielodzietna zdefiniowana została jako rodzina wychowująca troje i więcej dzieci mających prawo do zasiłku rodzinnego. Do dodatku uprawniona jest matka lub ojciec dziecka albo opiekun faktyczny lub opiekun prawny dziecka. Dodatek przysługuje w wysokości 50 zł miesięcznie na trzecie i każde następne dziecko, pod warunkiem że są one uprawnione do zasiłku rodzinnego. Ten dodatek jest wypłacany nie przez pracodawców, ale przez inny przez organ właściwy.

Od 1 września 2005 roku pracodawcy są uprawnieni do ustalania prawa i wypłacania dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz rozpoczęcia roku szkolnego. Natomiast pracodawcy nie mają obowiązku ustalania prawa i wypłaty dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.

Nowelizacja nie zmieniła zasad ustalania prawa do dodatku z tytułu urodzenia dziecka oraz dodatku z tytułu kształcenia i rehabilitacji. Natomiast jeśli chodzi o dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego ustawa zmieniła istniejący zapis i obecnie przysługuje on nie raz w roku we wrześniu, ale raz w roku w związku z rozpoczęciem roku szkolnego. Daje to możliwość skorzystania z dodatku jeszcze przed rozpoczęciem roku szkolnego, co umożliwi np. zakup podręczników i tzw. wyprawki do szkoły przed 1 września.

Zmieniona ustawą definicja rodziny nie zalicza w jej skład opiekuna prawnego dziecka ani dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego. Za rodzinę uznaje się natomiast odpowiednio następujących jej członków tj. małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25 roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25 rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Opiekun prawny nadal jest jednak osobą uprawnioną do wystąpienia z wnioskiem o świadczenia rodzinne na dziecko pozostające pod jego opieką. Wprowadzony zapis zmienia liczbę członków rodziny, których dochód ma wpływ na określanie dochodu na jednego członka rodziny. W ten sposób dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego zostało wyłączone z grona członków rodziny, ale jednocześnie ustawa określiła, że w dochodzie ustalanym dla celów przyznania świadczeń rodzinnych dla dziecka będącego pod opieką opiekuna prawnego uwzględnia się tylko dochód tego dziecka. Jeżeli zatem z wnioskiem o świadczenia rodzinne wystąpi opiekun prawny dziecka na dziecko pozostające pod jego opieką prawną, prawo do świadczeń zostanie ustalone na podstawie dochodu tego dziecka, natomiast nie będzie brany pod uwagę dochód opiekuna prawnego dziecka i jego rodziny (jego małżonka oraz jego innych dzieci).

Nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych pozostawiła bez zmian granice dochodu uprawniające do zasiłku rodzinnego. Tak więc zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie albo dochód osoby uczącej się nie przekracza 504 zł. Wyższą granicę dochodu, w kwocie 583 zł określono dla rodzin, w których jest dziecko w wieku do 25 lat legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności (dziecko w wieku do lat 16) lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności (dziecko w wieku powyżej 16 lat do 25 lat). Pozostawiono dotychczasowy zapis, że prawo do zasiłku może zostać przyznane także mimo przekroczenia granicy dochodu, jeśli przeciętny miesięczny dochód rodziny przekracza granicę dochodu zwielokrotnioną stosownie do liczby członków rodziny i spełnione są jednocześnie dwa warunki, mianowicie kwota przekroczenia jest niższa lub równa najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który zasiłek jest przyznawany, oraz zasiłek rodzinny przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. Osoba uprawniona do zasiłku rodzinnego ma obowiązek powiadomić niezwłocznie o uzyskaniu przez nią nowego dochodu, którym może być zasiłek dla bezrobotnych, wynagrodzenie za pracę, emerytura lub renta, uzyskanie zasądzonych świadczeń alimentacyjnych, dochód z prowadzonej działalności gospodarczej. Każda taka zmiana powoduje, że dochód na każdego członka rodzinny jest przeliczany jeszcze raz. Podobnie od nowa jest przeliczany dochód na jednego członka rodzinny, jeżeli osoba uprawniona utraci dochód. Ustawa wprowadziła także konieczność weryfikacji świadczeń rodzinnych na podstawie oświadczenia o dochodach. Zarówno przekroczenie górnej granicy dochodu, jak i nieprzedstawienie odpowiedniego oświadczenia skutkuje wstrzymaniem wypłaty świadczeń rodzinnych, począwszy od najbliższego terminu płatności do końca okresu zasiłkowego.

Zgodnie z nowelizacją podmiotami uprawnionymi do wypłaty świadczeń rodzinnych są organ właściwy (czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta) oraz pracodawcy zatrudniający w dniu 31 lipca 2005 r. co najmniej 20 pracowników. Pracodawcy mogą ustalać prawo i wypłacać zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, ale wyłącznie z tytułu urodzenia dziecka, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, albo rozpoczęcia roku szkolnego oraz zasiłek pielęgnacyjny.