Okresy wypowiedzenia umów o pracę

Katarzyna Wronka

 

Wypowiedzenie umowy o pracę jest to oświadczenie woli jednej ze stron stosunku pracy, mające na celu rozwiązanie stosunku pracy po upływie pewnego czasu, zwanego okresem wypowiedzenia. Jest to podstawowy sposób rozwiązywania stosunków pracy. Oznacza to, że umowa o pracę ostatecznie rozwiąże się z upływem wyznaczonego wcześniej terminu.  Wypowiedzenie umowy o pracę jest przywilejem zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Jednak, aby nie dochodziło do nadużyć i samowolnego kształtowania długości okresu wypowiedzenia, są one ustalone przepisami Kodeksu pracy.

 

Za wypowiedzeniem można rozwiązać:

- umowę o pracę na czas nieokreślony,

- umowę o pracę na okres próbny,

- umowę o pracę na czas określony, ale tylko w przypadku spełnienia dodatkowych warunków, a mianowicie: umowa musi być zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy oraz strony muszą zastrzec już w umowie możliwość jej rozwiązania w takim trybie.

 

Aby oświadczenie woli o rozwiązaniu stosunku pracy było skuteczne, należy złożyć je w taki sposób, by adresat mógł zapoznać się z jego treścią. Co do zasady oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę należy złożyć na piśmie i wręczyć drugiej stronie. Może być ono przesłane przez pracownika listem poleconym na adres pracodawcy na przykład wówczas, gdy pracownik korzysta z urlopu wypoczynkowego. Jeśli wypowiadający umowę zmieni zdanie (pracownik postanawia nie zmieniać pracy lub pracodawca po namyśle zdecydował się nie zwalniać pracownika), odwołanie oświadczenia jest skuteczne tylko wtedy, gdy doszło do adresata jednocześnie z wypowiedzeniem lub wcześniej. Natomiast odwołanie późniejsze jest skuteczne tylko wtedy, gdy druga strona wyrazi na nie zgodę.

 

Jeżeli wypowiedzenie umowy o pracę jest złożone przez pracownika nie musi spełniać żadnych szczególnych wymagań. Natomiast, gdy to pracodawca wypowiada umowę o pracę wypowiedzenie podlega innym rygorom: dotyczącym wszystkich pracowników oraz szczególnej ochronie dotyczącej niektórych pracowników. Wypowiedzenie złożone przez pracodawcę musi zawierać przyczynę wypowiedzenia oraz informację o prawie odwołania się do sądu pracy. Przyczyna wypowiedzenia musi być jasna i konkretna, a co więcej prawdziwa i uzasadniona.

 

Pracodawca ponadto zobowiązany jest (na mocy art. 38 § 1 KP) skonsultować zasadność zamiaru wypowiedzenia z zarządem zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika. Pracodawca zwraca się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej obrony. Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników. Pracownik nie zrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku, jeżeli wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczych. Zatem w sytuacji, w której związek zawodowy ma obowiązek (bądź zgodzi się) bronić praw pracownika, pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę zawartej na czas nie określony przed upływem terminu do zgłoszenia przez organizację związkową zastrzeżeń w przedmiocie wypowiedzenia, chyba że organ organizacji związkowej przed upływem tego terminu oświadczył, że nie zgłasza zastrzeżeń.

 

Szczególna ochrona przed wypowiedzeniem dotyczy niektórych grup pracowników. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy w następujących przypadkach, mianowicie: są właśnie w okresie urlopu pracownika, w okresie usprawiedliwionej nieobecności pracownika, w okresie 4 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego, jeżeli z osiągnięciem tego wieku pracownik uzyska prawo do emerytury, w okresie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego pracownicy nie można wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę na mocy oświadczenia złożonego wcześniej (oświadczenie woli złożone wobec pracownicy przed rozpoczęciem okresu ochronnego i mające spowodować ustanie stosunku pracy w okresie objętym ochroną powinno być cofnięte, gdy pracownica przed końcem okresu wypowiedzenia zaszła w ciążę), po złożeniu przez pracownicę wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracodawca nie może złożyć oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, ani też nie może nastąpić rozwiązanie umowy o pracę. Szczególna ochrona dotyczy też pracowników młodocianych. Ochrona obejmuje też pracowników w okresie czynnej służby wojskowej (w okresie między powołaniem pracownika do tej służby a jej odbyciem pracodawca nie może wypowiedzieć umowy, a wcześniej złożone oświadczenie o wypowiedzeniu staje się bezskuteczne), w okresie odbywania przez męża pracownicy zasadniczej służby wojskowej.

Szczególna ochrona dotyczy również pracowników pełniących określone funkcje społeczne m.in.:

- społecznych inspektorów pracy,

- wskazanych członków zakładowej organizacji związkowej,

- członków rady pracowniczej,

- posłów i senatorów,

- radnych.

 

Długość okresu wypowiedzenia

 

Długość tego okresu wypowiedzenia zależy przede wszystkim od rodzaju zawartej umowy o pracę oraz od czasu jej trwania. Okres wypowiedzenia to okres, jaki musi upłynąć od złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu do rozwiązania umowy w następstwie złożonego wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia należy odróżnić od terminu wypowiedzenia - to jest od zastrzeżonego przez ustawodawcę dnia, w którym winien skończyć się okres wypowiedzenia. W przypadku gdy okres wypowiedzenia jest liczony w tygodniach - kończy się zawsze w sobotę, jeżeli w miesiącach - w ostatnim dniu danego miesiąca.

 

Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony zależy od okresu zatrudnienia i wynosi:

- 2 tygodnie - przy okresie zatrudnienia krótszym niż 6 miesięcy,

- 1 miesiąc - przy okresie zatrudnienia co najmniej 6 miesięcy,

- 3 miesiące - przy okresie zatrudnienia co najmniej 3 lat

Pracownik i pracodawca nie muszą trzymać się usilnie podanych przez ustawodawcę terminów. Mogą być one kształtowane przez strony, ale zgodnie z zasadą uprzywilejowania pracownika, mogą być zmieniane tylko na korzyść pracownika.

Okresy wypowiedzenia nie mogą być w zasadzie skracane przez jedną ze stron. W razie zastosowania okresu wypowiedzenia krótszego niż wymagany, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem wymaganego okresu, a pracownikowi przysługuje wynagrodzenie do czasu rozwiązania umowy. Możliwe jest natomiast zawarcie przez strony porozumienia w celu ustalenia wcześniejszego terminu rozwiązania umowy, co nie zmienia trybu rozwiązania umowy o pracę.

Jeżeli przyczyną wypowiedzenia jest upadłość lub likwidacja pracodawcy albo zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy (zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi, w tym także gdy zmiany te następują w celu poprawy warunków pracy lub warunków środowiska naturalnego) pracodawca może skrócić okres 3-miesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do jednego miesiąca z zastrzeżeniem, że pracownikowi przysługuje wówczas prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. W tym przypadku umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu w ostatnim dniu miesiąca zastosowanego skróconego okresu wypowiedzenia. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia. Jeżeli pracownik jest zatrudniony na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną za mienie powierzone, strony mogą ustalić w umowie o pracę, że ustawowy okres wypowiedzenia zamiast 2 tygodni będzie wynosił 1 miesiąc lub zamiast 1 miesiąca - 3 miesiące.

 

Okres wypowiedzenia umowy na okres próbny zależy od okresu na jaki została zawarta:

- 3 dni robocze - przy okresie próbnym nie przekraczającym 2 tygodni,

- 1 tydzień - przy okresie próbnym dłuższym niż 2 tygodnie,

- 2 tygodnie - jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące (dłuższy nie może już być).

 

Umowa o pracę na czas określony może być wypowiedziana, gdy została zawarta na minimum 6 miesięcy, wówczas okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie

 

W okresie wypowiedzenia pracownik korzysta z pełni praw pracowniczych i jest obowiązany do należytego wypełniania powierzonych mu obowiązków, m.in. w zależności od okoliczności odmowę wykonania polecenia pracodawca może potraktować jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i podjąć decyzję o dyscyplinarnym zwolnieniu.

Z rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem wiąże się prawo do dni wolnych na poszukiwanie pracy. Są to dni, które pracownik może wykorzystać w czasie wypowiedzenia w celu znalezienia nowego zatrudnienia. Pracodawca nie może odmówić pracownikowi skorzystania z tego prawa. Jeżeli okres wypowiedzenia nie przekracza 1 miesiąca pracownikowi przysługują 2 dni, jeżeli zaś wynosi 3 miesiące przysługują 3 dni. Za te dni pracownikowi  przysługuje wynagrodzenie. Jeżeli wypowiedzenie zostało dokonane przez pracownika, przepisy prawa pracy nie przewidują możliwości skorzystania z tego prawa. Przypuszcza się, że skoro pracownik decyduje się na rozwiązanie stosunku pracy, zapewne ma już ustabilizowaną sytuację zawodową. Prawo do dni wolnych na poszukiwanie pracy przysługuje w przypadku wypowiedzenia wszystkich rodzajów umów, które mogą być wypowiedziane.