Systemy czasu pracy

 

System równoważnego czasu pracy

Katarzyna Wronka

 

System równoważnego czasu pracy może być wprowadzony jeśli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. W tym systemie jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy. Natomiast przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy (art. 135 Kodeksu pracy). Równoważny system czasu pracy polega na wydłużaniu czasu pracy w poszczególnych dniach tygodnia, przy równoczesnym jego wyrównaniu skróconym czasem pracy w innych dniach lub udzielaniu dni wolnych od pracy w ramach danego cyklu rozliczeniowego. Stosowanie równoważnego systemu czasu pracy ma uzasadnienie zwłaszcza w zakładach pracy, gdzie praca wykonywana jest nierytmicznie lub gdy występują zmienne potrzeby na dobowy wymiar czasu pracy.

 

Równoważny system czasu pracy można wprowadzić m.in.:

- przy pracach w rolnictwie, w sadownictwie, leśnictwie,

- przy pracach w żegludze,

- przy pracach załadunkowych i rozładunkowych,

- w placówkach handlowych np. dla sprzedawców, kasjerów, konwojentów,

- w zakładach gastronomicznych, np. dla kelnerów, barmanów,

- w domach wczasowych, hotelach np. dla obsługi stołówek, bufetów,

- w zakładach fryzjerskich i kosmetycznych,

- dla pracowników obsługi stacji benzynowych,

- dla pracowników zakładów usługowych.

 

Wprowadzenie systemu równoważnego czasu nie jest dobrowolne i uzależnione tylko od woli pracodawcy. Podobnie, jak w systemie pracy w ruchu ciągłym muszą zaistnieć niezbędne ku temu przesłanki. W tym wypadku uzasadnieniem dla wprowadzenia równoważnego systemu czasu pracy będzie rodzaj pracy i jej organizacja, która wymusza trwałe odstępstwa od podstawowego systemu czasu pracy. Zasadą jest tu równoważenie krótszym dobowym wymiarem czasu pracy przedłużonego dobowego wymiaru pracy w innym dniu. System równoważnych norm czasu pracy polega na tym, że w niektórych dniach dopuszczalne jest przedłużenie czasu pracy do 12 godzin, przy jednoczesnym obniżeniu tego wymiaru w innych dniach albo wprowadzenie dni wolnych z tytułu przepracowanych godzin, tak by w okresie rozliczeniowym zachować przeciętną 40-godzinną normę tygodniową. Dobowa norma czasu pracy nie może przekroczyć maksymalnie 12 godzin, ale pracodawca może przedłużyć czas pracy do 9, 10, czy też 11 godzin. Do systemu równoważnego czasu pracy ma zastosowanie norma 5-dniowego tygodnia pracy. W ten sposób pracodawca może ustalić pracę tak, że w jednym tygodniu jest ona wykonywana przez 6 dni, a w innych przez 4 lub 5 dni. Warunkiem podstawowym jest, aby w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownik pracował przeciętnie 5 dni w tygodniu.

 

Co do zasady okres rozliczeniowy w tym systemie wynosi 1 miesiąc. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, po wyrażeniu na to zgody przez zakładową organizację związkową, a jeżeli taka organizacja nie działa u danego pracodawcy – po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy – pracodawca może przedłużyć okres rozliczeniowy, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy. Przedłużenie okresu rozliczeniowego nie może być dobrowolne, pracodawca musi wskazać, jakie są „uzasadnione przypadki”, które obligują go do wydłużenia okresu rozliczeniowego. Okolicznościami zewnętrznymi uzasadniającymi wydłużenie okresu rozliczeniowego do 4 miesięcy są warunki atmosferyczne, ale ma to zastosowanie tylko przy pracach uzależnionych od pory roku i pogody, np. w rolnictwie, żegludze itp. Przedłużenie okresu rozliczeniowego jest możliwe tylko w ustalonych przez przepisy Kodeksu pracy granicach – 3 lub 4 miesięcy. Obecnie nie ma już możliwości przedłużenia okresu rozliczeniowego do 6 miesięcy.

 

Równoważny system czasu pracy może wprowadzić każdy pracodawca, o ile zaistnieją wskazane w przepisach Kodeksu pracy sytuacje. Równoważny czas pracy nie może być sposobem na zastępstwo nieobecnego przez dłuższy czas pracownika. Wprowadzając system równoważnego czasu pracy pracodawca musi pamiętać, że nie każdy pracownik może być objęty takim systemem. Przepisy nie dopuszczają możliwości pracy powyżej 8 godzin na dobę pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pracownic w ciąży oraz pracownic i pracowników opiekujących się dzieckiem do 4 lat, bez ich zgody. W stosunku do pracowników zatrudnionych przy pracy szkodliwej dla zdrowia oraz pracownic w ciąży nie są dopuszczalne żadne ustępstwa, tzn. nie można wydłużyć ich czasu pracy nawet za ich zgodą lub na ich wniosek. Natomiast pracownicy opiekujący się małym dzieckiem mogą odmówić wykonania pracy w godzinach nadliczbowych. Mają do tego prawo i pracodawca w związku z odmową nie może wyciągać żadnych konsekwencji. Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych dotyczy także pracowników młodocianych powyżej 16 lat, z tym, że dzień pracy nie może trwać dłużej niż 6 godzin. Niemożność zatrudniania ich w godzinach nadliczbowych sprawia, że pracownicy ci nie mogą być objęci równoważnym systemem czasu pracy.

 

Wprowadzenie systemu równoważnego czasu pracy musi stanowić zapis układu zbiorowego pracy lub regulaminu pracy. Można także system ten wprowadzić poprzez obwieszczenie, ale tylko wówczas, gdy pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalania regulaminu pracy. Jeżeli u pracodawcy nie działa organizacja związkowa lub zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemu równoważnego czasu pracy, system ten można wprowadzić po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy. Należy jednak pracownika poinformować na piśmie o długości obowiązującej go dobowej i tygodniowej normie czasu pracy w danym systemie czasu pracy.