Czas pracy pracownika

Katarzyna Wronka

 

Kodeksowa definicja czasu pracy brzmi: „czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy”.

Czas pracy, jak wynika z powyższej definicji, to nie tylko czas faktycznie świadczonej pracy, ale także okresy nieświadczenia pracy, kiedy pracownik mimo tego pozostaje w dyspozycji pracodawcy. Pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy wtedy, gdy wykonuje pracę, a także gdy nie świadczy pracy, w wyniku zaistnienia określonych w przepisach prawa sytuacji. Zatem czasem pracy będzie dla pracownika również czas, kiedy pracownik był gotowy do jej świadczenia, a nie świadczył jej z przyczyn dotyczących pracodawcy albo z powodu przestoju. Do czasu pracy zaliczane są także przerwy w pracy przeznaczone na spożycie posiłku lub krótki odpoczynek, przerwy z tytułu pracy w warunkach szczególnie szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia albo pracy monotonnej, co najmniej 5-minutowe przerwy po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego, przerwy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek przysługujące pracownikowi niepełnosprawnemu, przerwy na karmienie dziecka piersią, czas nauki pracownika młodocianego, przerwa w pracy w wymiarze co najmniej 30 minut przysługująca pracownikowi młodocianemu, jeżeli jego dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny, czas szkolenia w zakresie BHP oraz czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzaniem w godzinach pracy badań okresowych i kontrolnych.

 

Natomiast do czasu pracy nie wlicza się przerwy w pracy w ramach przerywanego czasu pracy, przerwy w pracy na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych, okresów usprawiedliwionej nieobecności w pracy i zwolnień od pracy przewidzianych w kodeksie pracy oraz innych przepisach prawa.

 

Dla poprawnego rozliczania czasu pracy każdego pracownika, należy dokładnie określić, jaka obowiązuje go dobowa i tygodniowa norma czasu pracy. Kodeks pracy definiuje dobę, jako 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Ważną informacją jest, że pracownik nie może przystąpić do pracy dwa razy w ciągu trwania tej samej doby. Zatem godzina rozpoczynania pracy przez pracownika w ramach tego samego dnia pracy nie może rozpocząć się przed upływem 24 godzin liczonych od godziny rozpoczęcia pracy w ramach poprzedniej dniówki.

Przez tydzień pracowniczy należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego. Pora nocna z kolei obejmuje 8 godzin pomiędzy godzinami 21.00 a 7.00 następnego dnia.

 

Co do zasady czas pracy pracownika nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Podstawowy okres rozliczeniowy wynosi cztery miesiące. Zasady obliczania wymiaru czasu pracy każdego pracownika określone są w przepisach art. 130 Kodeksu pracy. Aby ustalić obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy, należy pomnożyć 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w danym okresie rozliczeniowym, a następnie do tak uzyskanego wyniku dodaje się iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku. Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Może się jednak zdarzyć, że w tygodniu obejmującym 7 dni od poniedziałku do niedzieli wystąpią dwa święta w inne dni niż niedziela. Wówczas obniżenie wymiaru czasu pracy może nastąpić tylko z tytułu jednego z tych świąt. Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może natomiast przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Jeżeli w trakcie okresu rozliczeniowego pracownik nie świadczył pracy z powodu usprawiedliwionych nieobecności w pracy lub zwolnień od pracy, wymiar jego czasu pracy ulega odpowiednio zmniejszeniu.

Większość pracodawców stosuje podstawowy system czasu pracy, dla którego okres rozliczeniowy wynosi cztery miesiące. W określonych przepisami sytuacjach okresy rozliczeniowe mogą ulegać wydłużeniu do sześciu lub do 12 miesięcy. Oprócz podstawowego systemu czasu pracy, pracownik może świadczyć pracę w ramach równoważnego systemu czasu pracy, w przerywanym systemie czasu pracy, w pracy ciągłej, w systemie zadaniowego czasu pracy, w systemie pracy weekendowej. Poszczególne systemy czasu pracy zostaną omówione w następnych numerach „Tygodnika Solidarność Świętokrzyska”.