Społeczna inspekcja pracy

Katarzyna Wronka

 

Społeczna inspekcja pracy jest podstawową formą udziału pracowników w kształtowaniu warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Jest to służba społeczna, którą pełnią pracownicy, a jej celem jest zapewnienie przez pracodawców bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrona uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.

Społeczna inspekcja pracy jest organem całej załogi, ponieważ reprezentuje interesy wszystkich pracowników. Wbrew poglądom niektórych pracodawców nie jest tylko organem związków zawodowych. Owszem, jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe, ale podlega im tylko w sprawach organizacyjnych (wybór społecznego inspektora pracy jest przeprowadzany przez zakładowe organizacje związkowe). Jeżeli w zakładzie pracy działa kilka organizacji związkowych, to w kwestii wyboru SIP powinny one zawrzeć stosowne porozumienie. Jeśli do porozumienia nie dojdzie, działające w zakładzie pracy związki zawodowe mogą samodzielnie dokonać wyboru społecznego inspektora pracy.

Społeczni inspektorzy pracy są wyłaniani w drodze wyborów na okres 4 lat. Wybór społecznego inspektora pracy przez pracowników zakładu pracy nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej, co jest wyrazem stanowiska Sądu Najwyższego (postanowienie SN z dnia 9 listopada 1995 r., III PO 16/95, OSNAPUS 1996, nr 12, poz. 176).

Społeczna inspekcja pracy posiada przede wszystkim kompetencje kontrolne. Dotyczą one przestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy, w tym także postanowień układów zbiorowych pracy i regulaminów pracy w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, urlopów, czasu pracy, ochrony pracy kobiet, młodocianych i niepełnosprawnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Społeczny inspektor pracy ma także prawo do brania udziału w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego. Ponadto społeczni inspektorzy pracy uczestniczą w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Społeczny inspektor pracy jest też wiceprzewodniczącym komisji bhp, a przez to jest uprawnionym do uczestniczenia w przeglądach warunków pracy oraz do opiniowania podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.

Swoją pracę społeczni inspektorzy pracy mogą wykonywać w różny sposób. Mają oni prawo m.in. wizytowania w każdym czasie pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy, mogą żądać informacji i okazania stosownych dokumentów, zarówno od pracodawcy, jak i od pracowników, w sprawach wchodzących w ich zakres działania. Środkiem prawnym, jakim dysponuje społeczny inspektor pracy jest zalecenie. Może ono dotyczyć usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień bądź też wstrzymania pracy urządzenia lub określonych robót, w razie bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy. Zalecenie nie jest decyzją administracyjną, jest to forma władczego działania zakładowego społecznego inspektora pracy wobec pracodawcy, który ma obowiązek zapewnić jego wykonanie. Pracodawca może uznać zalecenie za niezasadne, ale wówczas musi (nie później niż w terminie 7 dni od dnia doręczenia zalecenia) wnieść sprzeciw do właściwego państwowego inspektora pracy, który wyda decyzję lub podejmie inne środki prawne. Niewykonanie natomiast zalecenia społecznego inspektora pracy stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny.

Ze względu na swoją działalność społeczni inspektorzy pracy są objęci szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku. Jest to ochrona bezwzględna, która trwa w okresie kadencji oraz w okresie 1 roku po jej wygaśnięciu.