Urlop wychowawczy

Katarzyna Wronka

 

Dotychczas regulacje dotyczące urlopu wychowawczego zawarte były w rozporządzeniu w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych. Od 1 stycznia 2004 roku, w ramach nowelizacji prawa pracy, zostały one przeniesione do Kodeksu pracy.

Od 1 stycznia br. uprawnionym do korzystania z urlopu wychowawczego jest nie tylko pracownica, ale także pracownik – ojciec, opiekun dziecka. Urlop wychowawczy w wymiarze 3 lat jest udzielany w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4 roku życia. Aby nabyć prawo do urlopu wychowawczego, pracownik musi być zatrudniony co najmniej 6 miesięcy. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Pracownik mający sześciomiesięczny okres zatrudnienia, bez względu na to, czy korzystał już z urlopu wychowawczego, może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika. Z takiego urlopu mogą korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka, spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego. Prawo do wspólnego (jednoczesnego) korzystania z urlopu wychowawczego w tych warunkach przysługuje przez okres nie przekraczający 3 miesięcy.

Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy urlop wychowawczy może być podzielony – jednak najwyżej na 4 części. W okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Urlop wychowawczy nie ma jednak charakteru ochronnego, dlatego w przypadku złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu przez pracodawcę czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności.

Celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Jednak, w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy, albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Urlop wychowawczy (z wyjątkiem wynikającym z art. 186 § 3 k.p.) może być w tym samym czasie wykorzystywany tylko przez jednego z rodziców lub opiekunów. Jeżeli z urlopu wychowawczego korzystają w tym samym czasie oboje rodzice, pracodawca może wezwać pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od powzięcia wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Pracownik ma prawo zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie – za zgodą pracodawcy lub tylko po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy. Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem.

Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. W tym wypadku pracodawca będzie zobowiązany do uwzględnienia wniosku pracownika i obniżenia jego czasu pracy.

Po nowelizacji, od 1 stycznia 2004 roku pracownikowi przysługuje prawo do korzystania ze zwolnienia w celu opieki nad dzieckiem w wymiarze 2 dni w ciągu roku kalendarzowego, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (wcześniej to uprawnienie przysługiwało tylko pracownicy).

Od 1 stycznia 2004 roku obowiązują też nowe regulacje dotyczące urlopów wychowawczych nauczycieli, nauczycieli akademickich i nauczycieli akademickich zatrudnionych w państwowych uczelniach zawodowych.