Zasada uprzywilejowania pracownika

Katarzyna Wronka

 

Kodeks pracy przewiduje w art. 18 zasadę ochrony uprawnień pracowniczych. Zgodnie z tą zasadą postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Także te postanowienia umów i innych aktów, które są mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są z mocy prawa nieważne, a zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.

Dzięki wprowadzeniu tej zasady do katalogu zasad prawa pracy, strony umowy o pracę (a często nadrzędna strona, którą w obecnych realiach jest pracodawca) nie mogą ograniczyć praw pracownika przez zawarcie w umowie o pracę warunków mniej korzystnych dla pracownika niż wynikające z przepisów prawa pracy. Zasada ta nie sprzeciwia się zatem swobodzie kształtowania stosunków pracy, a jedynie stanowi wyłączenie tych postanowień, które dla pracownika są niekorzystne. Obecnie przepisy Kodeksu pracy wyznaczają pewne minimum ochrony praw pracowniczych, które może zostać z woli stron poszerzone, ale nie ograniczone.

Zasada uprzywilejowania pracownika odnosi się do wszystkich pracowników, bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy. Tak więc, zasada ta dotyczy zarówno pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak i zatrudnionych na podstawie powołania, mianowania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę. Umowa o pracę (lub inne podstawy nawiązania stosunku pracy), która zawierałaby postanowienia mniej korzystne dla pracownika, niż wynikające z przepisów prawa pracy, nie jest sama w sobie nieważna. Jedynie te postanowienia, które są sprzeczne z zasadą uprzywilejowania pracownika, są nieważne z mocy art. 18 § 2 k.p. i w ich miejsce stosuje się odpowiednie uregulowania kodeksowe. Zasada wyrażona w art. 18 § 2 k.p. nie ogranicza woli stron, a więc mogą one zawsze wprowadzić do umowy o pracę postanowienia korzystniejsze dla pracownika.

Zasada uprzywilejowania pracownika niejako potwierdza zasadę wyrażoną w art. 9 § 2 i § 3, która stanowi, że postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracownika, niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. Obie te zasady stanowią ochronę tak indywidualnego pracownika, jak i ogólnie zbiorowego prawa pracy. Trzeba jednak pamiętać, że zasada uprzywilejowania pracownika ma zastosowania tylko do stosunku pracy, a więc nie obejmuje umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia, o dzieło, agencyjnej itd.