Systemy i rozkłady czasu pracy

Równoważny system czasu pracy w sytuacjach szczególnych

Łukasz Czarniecki

 

Przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nie więcej jednak niż do 16 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (art. 136 k.p.).

Kodeks pracy wyraźnie określa maksymalną granicę, ile może trwać dobowy wymiar czasu pracy dla pracowników zatrudnionych przy dozorze urządzeń – i nie może on przekraczać 16 godzin w ciągu trwania jednej doby pracowniczej. Także bezpośrednio po każdym dniu wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy pracownikowi przysługuje odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin – niezależnie od 35-godzinowego odpoczynku tygodniowego (art. 133 k.p.). Okres rozliczeniowy dla pracowników zatrudnionych przy dozorze w równoważnym systemie czasu pracy wynosi 1 miesiąc i nie może być przedłużany. Dodatkowo podkreślił to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 listopada 1980 r. I PRN 110/80 (OSNCP 1981/6/108). Przedłużony na podstawie art. 136 k.p. w niektórych dniach i tygodniach czas pracy przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy ma być wyrównany skróceniem tego czasu w innych dniach lub tygodniach w okresie nieprzekraczającym jednego miesiąca. Przepis tego artykułu ustala tylko górną granicę okresu rozliczeniowego czasu pracy przy dozorze urządzeń lub pozostawaniu w pogotowiu do pracy, co oznacza, że nie może być dłuższy niż 1 miesiąc, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby został ustalony krótszy okres czasu i wynosić np. tydzień, czy 2 tygodnie.

W dozorze urządzeń w systemie równoważnym, czas pracy na dobę może przekraczać 8, 12, 14 godzin w poszczególnych dniach, a na tydzień może przekraczać 40 godzin w poszczególnych tygodniach. Nie mniej jednak czas pracy nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca. Ze względu na specyfikę tego systemu, przedłużenie czasu pracy na dobę lub na tydzień może mieć miejsce tylko w niektórych dniach i w niektórych tygodniach, ponieważ wydłużony czas pracy musi być wyrównany.

Podobnie, jak praca przy dozorze urządzeń, również pozostawanie w pogotowiu do pracy może być świadczona w ramach równoważnego systemu czasu pracy. Dozór urządzeń polega na obserwacji i kontroli funkcjonowania urządzeń technicznych oraz czuwaniu, by te urządzenia działały prawidłowo. Zatem z wykonywania dozoru wynika obowiązek właściwego reagowania i sygnalizacji w przypadku zaistnienia awarii. Natomiast pozostawanie w pogotowiu do pracy wiąże się z czasem oczekiwania na świadczenie pracy, który wynika z charakteru lub organizacji prac, np. tam, gdzie wykonywana jest praca załadunkowo-rozdzielcza, czy praca kierowcy samochodu służbowego. Jednak oczekiwanie na pracę nie może być wynikiem przestoju.

Należy pamiętać, że w przedłużonym ponad 8 godzin na dobę wymiarze czasu pracy przy dozorze urządzeń lub pozostawaniem w pogotowiu nie wolno zatrudniać młodocianych, pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia i pracownic w ciąży, a także, jeśli nie wyrażą zgody, pracowników opiekujących się dzieckiem w wieku do lat czterech.

System równoważnego czasu pracy może być także stosowany do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych. W tym przypadku przepisy Kodeksu pracy przewidują, że przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne o 24 godzin na dobę w systemie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca. Także w tym wypadku, bezpośrednio po zakończeniu wykonywania pracy pracownik powinien mieć zapewniony odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku jaki wynika z przepisów Kodeksu pracy. w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być w tym przypadku przedłużony do maksymalnie 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od warunków atmosferycznych lub od pory roku okres rozliczeniowy może zostać przedłużony nawet do 4 miesięcy.