Trzeba wiedzieć, że…

Kazimierz Pasternak

 

Rola zakładowych organizacji związkowych w batalii o systematyczną poprawę warunków pracy i eliminowanie istniejących zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników jest w ustawodawstwie krajowym bardzo precyzyjnie zdefiniowana. Określone przez prawo zadania i uprawnienia umożliwiają organizacjom związkowym pełnienie społecznego nadzoru nad warunkami pracy. To na ile związki zawodowe korzystają z przysługujących w tym przedmiocie uprawnień zależy wyłącznie od ich organizacyjnej sprawności, aktywności, pracowitości i mobilności. Dla skutecznej obrony pracowniczych praw w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy związki zawodowe mogą między innymi skorzystać z ustawowego uprawnienia wszczęcia sporu zbiorowego, wysuwając pod adresem pracodawcy konkretne żądanie w sprawie, generalnie mówiąc, poprawy warunków pracy. Żądanie nie może być napisane ogólnikowo. Nie może też dotyczyć jednostkowego przypadku. Spory zbiorowe zawsze są prowadzone w obronie zbiorowych praw pracowniczych a nie indywidualnych. Często przedmiotem sporów zbiorowych jest próba wyegzekwowania od pracodawcy respektowania przepisów zawartych w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym pracy dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca ma obowiązek każdorazowo powiadomić państwowego inspektora pracy o wszczętym sporze zbiorowym, co w konsekwencji nie oznacza, że inspektor jest stroną w toczącym się sporze zbiorowym. Związek zawodowy może jednak, na każdym etapie sporu zwracać się do inspektora pracy o udzielenie pomocy w wyjaśnieniu problemów pojawiających się w trakcie sporu. Może również podejmować interwencje, kiedy przedmiotem sporu jest zaniechanie lub bezprawne postępowanie pracodawcy, które mogą spowodować bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników. Negocjatorzy związkowi podczas prowadzonego sporu o behapowskie standardy mogą bez ograniczeń korzystać z pomocy związkowych i innych doradców. Mają prawo do pełnej informacji dotyczącej przedmiotu sporu. Pracodawca nie może przed związkami zawodowymi utajniać - podczas sporu - danych dotyczących wypadków przy pracy, chorób zawodowych. Nie może odmówić informacji zawartych w protokołach pokontrolnych sporządzonych przez organy państwowego nadzoru nad warunkami pracy (PIP, UDT, Medycyna Pracy, Sanepid) dotyczących warunków pracy, stwierdzonych zagrożeń itp. W razie uzasadnionego podejrzenia o występowaniu w zakładzie pracy zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników zakładowa organizacja związkowa może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich badań, zawiadamiając o tym równolegle okręgowego inspektora pracy (art. 29 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Pracodawca nie może zlekceważyć żądania związku zawodowego. Ma prawo zwrócić się do okręgowego inspektora pracy o ustalenie celowości zamierzonych badań. Bardzo rzadko zakładowe organizacje związkowe korzystają z tego uprawnienia, co może oznaczać brak pewności, że po zastosowaniu procedury postępowania określonej w tym przepisie uda się skutecznie rozwiązać powstały problem. Obecnie pracodawca ma obowiązek prowadzenia badań warunków istniejących na stanowiskach pracy z własnej inicjatywy, szczególnie wtedy, gdy istnieje domniemanie przekroczenia dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia i życia pracowników. Nie oznacza to jednak, że pracodawca chętnie przeprowadza tego rodzaju badania z uwagi na chociażby oszczędność kosztów.