Uprawnienia organizacji pracowniczych (cz. I)

Katarzyna Wronka

Mówiąc o organizacjach pracowniczych, obok związków zawodowych należy wymienić także powołane ustawą z dnia 7 kwietnia tego roku rady pracowników oraz europejskie rady zakładowe. Ponadto pracownicy mogą tworzyć samorząd załogi przedsiębiorstwa państwowego, czy samorząd pracowniczy przedsiębiorstwa mieszanego. Przepisy przyznają pewne kompetencje również organizacjom pracowników działającym w spółce europejskiej. Podstawą działania tych organizacji są różne akty prawne. Zatem także możliwości i kompetencje poszczególnych organizacji są odmienne.

Związki zawodowe

Niewątpliwie pierwsze miejsce wśród organizacji pracowniczych zajmują związki zawodowe. Warto wiedzieć, iż kompetencje związków są o wiele szersze i dają pracownikom najwięcej możliwości, spełniając wiodącą rolę w procesie kształtowania nowych i obrony istniejących praw pracowniczych.

Istnienie związków zawodowych uregulowane jest przepisami ustawy z dnia 23 maja 1991r. o związkach zawodowych. Ustawowa definicja związku określa go jako dobrowolną i samorządną organizację ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Obowiązkiem związku zawodowego jest także reprezentowanie pracowników i innych osób, obrona ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych i to zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych – na forum krajowym i międzynarodowym.

Związek zawodowy to jedyna organizacja pracownicza, która może wywierać wpływ na tworzenie prawa, poprzez:

- opiniowanie założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych oraz założeń projektu budżetu państwa i projektu ustawy budżetowej;

- opiniowanie dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, a w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg, komunikatów, projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w zakresie zadań objętych zadaniami związków zawodowych;

- występowanie z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego.

Ponadto organizacjom związkowym przysługuje prawo:

- prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień (przewidzianych na podstawie przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika);

- konsultacji regulacji warunków pracy i płacy w gałęziach pracy nieobjętych układami zbiorowymi;

- kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczenia w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obok uprawnień, jakie ustawa o związkach zawodowych i ustawy szczegółowe dają związkom zawodowym, także poszczególne komórki, a więc zakładowe organizacje związkowe mogą korzystać z odpowiednich uprawnień dla realizacji celów związkowych. Zatem, do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należeć będzie:

- zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy, czyli konsultowanie zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę pracownika zatrudnionego na czas nieokreślony, konsultowanie zamiaru wypowiedzenia zmieniającego, konsultowanie zwolnienia dyscyplinarnego, konsultowanie zwolnienia natychmiastowego ze względu na długotrwałą nieobecność pracownika, udzielenie zgody na zwolnienie dyscyplinarne pracownicy będącej w ciąży, udzielenie zgody związku na zwolnienie natychmiastowe społecznego inspektora pracy

- zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników – między innymi poprzez konsultowanie zamiaru przeprowadzenia zwolnień grupowych, uzgadnianie regulaminu wynagradzania i regulaminu pracy, uzgadnianie wydłużenia okresu rozliczeniowego,

- sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, np. uzgadnianie wykazu prac szczególnie, niebezpiecznych lub wymagających dużego wysiłku,

- kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z PIP,

- zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów.

Dodatkowo, zakładowe organizacje związkowe posiadają uprawnienia w sytuacji, gdy dochodzi do przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę. Wówczas dotychczasowy i nowy pracodawca mają obowiązek poinformowania na piśmie działających u nich zakładowych organizacji związkowych o przewidywanym terminie tego przejścia, jego przyczynach, o prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skutkach, jakie wiążą się z tym dla pracowników, a także o zamierzonych działaniach dotyczących warunków zatrudnienia pracowników, zwłaszcza warunków pracy i płacy.

Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej wyrażają się także poprzez jej działalność socjalną, a mianowicie poprzez ustalanie zasad wykorzystania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, podziału środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności.

Ponadto związki zawodowe mają prawo występowania do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub przekazanie należnych środków na fundusz.

Również regulaminy nagród i regulaminy premiowania są ustalane i zmieniane w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową, a także zasady podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w państwowej jednostce sfery budżetowej. Dodatkowo pracodawca ma obowiązek udzielić związkowi, na jego żądanie, niezbędnych informacji do prowadzenia działalności związkowej, w tym informacji dotyczących warunków pracy i zasad wynagradzania.

Obok powyższych uprawnień, zakładowa organizacja związkowa, w razie uzasadnionego podejrzenia, że w zakładzie pracy występuje zagrożenie zdrowia lub życia pracowników, może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich badań, a jednocześnie może zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy.

Bardzo ważnym uprawnieniem, z którego mogą korzystać związki zawodowe jest możliwość wytaczania powództw na rzecz konkretnego pracownika lub ogółu pracowników.

Należy zaznaczyć, że związki zawodowe mają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej i w tym zakresie związki podlegają prawu gospodarczemu, a dochód uzyskiwany przez związki z działalności gospodarczej służy realizacji celów statutowych związku i nie może być przeznaczony do podziału pomiędzy ich członków.

Żadna inna organizacja pracownicza nie ma tak szerokich uprawnień jak związek zawodowy. O tym, co mogą rady pracowników, europejskie rady zakładowe i inne organizacje napiszemy w kolejnych numerach Tygodnika Solidarność Świętokrzyska.

Niniejszy artykuł nie wyczerpuje tematu uprawnień związków zawodowych. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, konkretne uprawnienia związków zawodowych będą wyjaśniane na łamach Tygodnika poprzez cykl porad prawnych.

Powrót do strony: Tygodnik Solidarność Świętokrzyska