Porządkowanie struktury

Kazimierz Pasternak

 

Zmiana ustawy o społecznej inspekcji pracy jest potrzebna i konieczna, aby można było znacząco usprawniać zakładowy, społeczny nadzór nad warunkami pracy. Jak na razie kilka podejmowanych prób nowelizacji ustawy spełzło na niczym. Podstawowa kwestia to umożliwienie pracownikom dokonania wyboru społecznych inspektorów pracy wszędzie tam gdzie nie działają związki zawodowe. Obecnie obowiązująca ustawa takich możliwości nie daje. Skutek tego jest taki, że w setkach tysięcy zakładów pracy na terenie kraju nie można wybrać społecznych inspektorów pracy, bo nie ma struktur związkowych. Powodów słabego uzwiązkowienia pracowników jest wiele. Jednym z nich jest obawa przed  utratą pracy i niewiara w możliwość poprawy warunków pracy, obrony własnych praw przy pomocy związków  zawodowych. Nie może to jednak w zglobalizowanej i restrukturyzowanej gospodarce oznaczać braku możliwości wpływu pracowników na przestrzeganie prawa pracy i warunków pracy w swoim zakładzie. Dobrze działający sip daje taką gwarancję. Brak w zakładach pracy zinstytucjonalizowanych struktur społecznego nadzoru nad warunkami pracy to ewidentne straty dla państwa, pracowników i ich rodzin. Skandaliczne warunki pracy, bezkarnie, do granic możliwości wydłużone normy czasu pracy, przemęczenie, nie respektowanie obowiązujących norm kodeksowych to bardzo często efekt braku społecznej inspekcji pracy, lub związku zawodowego. Trzeba podkreślić, że uprawnienia ustawowe sip są obecnie bardzo szerokie. Problem w tym, aby móc je wykorzystać także w zakładach pracy gdzie nie ma związków zawodowych. Inny problem to sposób dokonywania wyborów sip. Aby stało się to możliwe działające u pracodawcy związki zawodowe zobowiązane są na podstawie istniejącej ustawy do uzgodnienia wspólnego regulaminu wyboru sip. Dobrze jest kiedy taki regulamin udaje się  uzgodnić. Co w sytuacji, kiedy zwykła prywata związkowa, głupota i źle pojęta międzyzwiązkowa rywalizacja nie pozwala na regulaminowe uzgodnienie? Odpowiedź jest jedna, sprowadzająca się do braku podstawy wyboru sip. Nie ma żadnej z funkcjonujących instytucji odpowiedzialnych za państwowy nadzór nad warunkami pracy z sądami włącznie aby miały możliwość podjęcia skutecznych interwencji w tego rodzaju patowych sytuacjach. Niezgodne z prawem są praktyki wyboru jednocześnie kilku zakładowych sip wywodzących się z poszczególnych skłóconych związków. W takich sytuacjach pracodawca może nie zaakceptować tak wybranych sip. Tego rodzaju sytuacje zdarzają się nawet w markowych, krajowych firmach zatrudniających po kilka tysięcy pracowników. Dla poprawy skuteczności funkcjonowania sip niezwykle ważne staje się określenie zakładowej struktury organizacyjnej sip, którą w regulaminach ostatecznie uzgodnić muszą zakładowe organizacje związkowe. Zbytnio rozdrobniona, nadmiernie duża liczba wybranych oddziałowych, grupowych sip nie ułatwia zadania i nie usprawnia funkcjonowania społecznej inspekcji pracy. Oddzielnym problemem jest trwająca restrukturyzacja zakładów, przekształcenia organizacyjne, zmiany pracodawców w trakcie trwania kadencji społecznej inspekcji pracy. Tu konieczne staje się każdorazowe dostosowanie funkcjonowania sip w zależności od istniejącej sytuacji. Nie można stosować analogicznych rozwiązań w formule zmiany funkcjonowania sip, jak to ma miejsce w przypadku zmian struktury organizacyjnej zakładowych struktur NSZZ "Solidarność" na okoliczność przekształcenia zakładu. Nie jest możliwe wybieranie międzyzakładowych społecznych inspekcji pracy nawet w sytuacji jeśli określona grupa pracodawców objęta jest funkcjonowaniem międzyzakładowych organizacji związkowych. Zakładowa społeczna inspekcja pracy prowadzi działalność u określonego pracodawcy na rzecz pracowników tam zatrudnionych. Konieczny zatem staje się wybór sip u każdego z odrębnie działających pracodawców, którzy objęci są formułą funkcjonowania międzyzakładowych organizacji związkowych. Zadaniem związków jest sprawowanie kontroli nad działalnością sip w oparciu o zlecone do wykonania okresowe harmonogramy działań oraz ocenę skuteczności realizacji uprawnień ustawowych. Brak często racjonalnego wytłumaczenia sabotażowych wręcz postaw związków zawodowych blokujących wybór sip z uprawnieniami pozwalającymi na wzmocnienie ochrony pracowników.