Tkanka społeczna

Waldemar Bartosz

 

Roma locuta – causa finita! Rzym powiedział, sprawa załatwiona – ta rzymska maksyma mająca obrazować zakres władzy centralnej wpisała się w świadomość cywilizacji łacińskiej. W znacznym stopniu w systemach autorytarnych i takichże organizacjach przywołuje się tę zasadę jako podstawową i powszechnie obowiązującą. Klasycznym przykładem, co prawda zaczerpniętym z wpływów bizantyjskich, był w średniowieczu rosyjski tzw. sobór 500 nakazów. Regulował on nawet tak szczegółowe aspekty życia społecznego, ale i osobistego jak sposób kiszenia kapusty. W myśli filozoficznej a następnie państwowej nurt ten przewija się od Platona, Hegla a następnie marksistów i faszystów. Omnipotencja państwa rozumianego i utożsamianego z władzą centralną rodziła mentalność niewolniczo-poddańczą. Powszechne i dzisiaj spotykane stwierdzenie, że państwo powinno załatwić wiele spraw, również indywidualnych jest odbiciem tej mentalności. W takim systemie i przy takiej mentalności, jednostka jest tylko elementem służącym do realizacji abstrakcyjnych celów państwa. Jest przedmiotem, instrumentem, nie zaś podmiotem urządzeń społecznych.

Na przeciwnym biegunie stoi rozumienie państwa jako organizacji regulującej i wspierającej naturalną aktywność ludzką. Początki takiego rozumienia instytucji społecznych sięgają również średniowiecza. Święty Tomasz z Akwinu rozwijający myśl arystotelesowską zdefiniował pojęcie osoby ludzkiej z jej obowiązkami ale też prawami naturalnymi. W myśl tej koncepcji osoba ludzka jest podmiotem i jej prawa naturalne są nienaruszalne. W takiej optyce społeczeństwo jest wspólnotą osób, powołaną do solidarnego wspierania się w celu wszechstronnego rozwoju każdej osoby ludzkiej. W nurcie tym mieści się pojęcie społeczeństwa obywatelskiego realizującego dobro wspólne. Państwo stanowi organizację regulującą i wspierającą aktywność obywateli i ich samoorganizację. Wypracowana zasada pomocniczości państwa mówi, że ono ma wspierać a nie zastępować aktywność grup społecznych. W tak rozumianym systemie dużą rolę stanowić powinny organizacje samorządne, również samorządowe. Stąd rola samorządności lokalnej i samorządnych organizacji społecznych. Związki zawodowe stanowią taką organizację, powołaną dobrowolnie do realizacji celów osób je tworzących. Wszystkie podobne organizacje w drodze dialogu i solidarności społecznej winny wypracowywać najlepsze rozwiązania dla społeczności lokalnych jak i coraz bardziej złożonych. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu nazywano ten system – systemem korporacyjnym. Dziś wolimy mówić o systemie demokratycznym, solidarnościowym. Z tak rozumianej relacji grup i podmiotów społecznych wynikają prawa i obowiązki. Związek zawodowy stanowi ten zasadniczy element w tkance społecznej.