Prawo do zwolnienia od wykonywania pracy

Katarzyna Wronka

 

Prawo do płatnego zwolnienia od pracy jest jednym z ważniejszych uprawnień związkowców, niezbędnym do prawidłowego wykonywania zadań. Ustawa z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych przyznaje związkowcom prawo zwolnienia od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w granicach określonych przepisami prawa. Szczegóły zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 roku w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy.

 

Przepisy prawa wymieniają dwa odrębne uprawnienia w tym zakresie. Przede wszystkim członkowie zarządu zakładowej organizacji związkowej mają prawo do całkowitego lub częściowego zwolnienia od pracy na okres kadencji. Zwolnienie to może być bezpłatne lub z prawem do wynagrodzenia. Ponadto każdy pracownik pełniący funkcję związkową ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z tej funkcji, o ile czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

 

Podstawową kwestią, wskazaną w art. 25 ¹ ustawy o związkach zawodowych jest ustalenie, czy organizacji związkowej działającej w zakładzie pracy przysługują wszystkie uprawnienia. Ustawa stanowi, iż uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji, lub są funkcjonariuszami Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej lub pracownikami NIK – pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji.

 

Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy, pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika, przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego. Takiego urlopu udziela pracodawca na wniosek organizacji związkowej, w której pracownik ma pełnić daną funkcję. Należy wystąpić z wnioskiem co najmniej na 14 dni przed proponowanym terminem rozpoczęcia urlopu bezpłatnego. We wniosku powinien być zawarty okres, na jaki ma być udzielony urlop. Co do zasady pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu bezpłatnego. Udzielenie urlopu w innym, niż wnioskowany, terminie może nastąpić tylko z ważnych przyczyn na podstawie porozumienia pracodawcy z organizacją związkową. Okres przebywania na urlopie bezpłatnym i pełnienia w tym czasie funkcji z wyboru wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

 

Ponadto, jak stanowi art. 25 ust. 2 pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być dokonana w czasie wolnym od pracy. Z wnioskiem o udzielenie zwolnienia od pracy występuje do pracodawcy organizacja związkowa. W tym wypadku muszą zaistnieć jednocześnie wszystkie przesłanki. Czynności te muszą być jednorazowe, niecierpiące zwłoki, natychmiastowe, dorywcze, albo krótkotrwałe. Czynność, która ma być w tym czasie wykonana musi mieć charakter doraźny. Nie może to więc być zwolnienie pracownika na udział w cyklicznie odbywających się spotkaniach itp. Nie może być to czynność zaplanowana, choćby nawet krótkotrwała, gdyż przewidywanie jej wcześniej odbiera charakter czynności doraźnej i jednocześnie uniemożliwia skorzystanie z prawa jakie daje ustawa. Kolejnym ważnym elementem jest celowość zwolnienia doraźnego. Zwolnienia udziela się w celu wykonania konkretnej czynności. Nadużywanie tego prawa albo wykorzystywanie go niezgodnie z przeznaczeniem (celem udzielenia) może stanowić naruszenie przez pracownika jego uprawnień i doprowadzić do przykrych dla pracownika konsekwencji.

 

Przepisy ustawy o związkach zawodowych stanowią, iż prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługuje – w zależności od liczebności związku.

I tak, jeśli liczba członków związku zatrudnionych w zakładzie pracy jest mniejsza od 150, prawo zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy przysługuje częściowo jednemu pracownikowi. Miesięczny wymiar godzin zwolnienia odpowiada liczbie członków związku w zakładzie pracy.

Jeśli zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 150 członków, prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy przysługuje odpowiednio:

- jednemu pracownikowi, gdy związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,

- dwóm pracownikom, jeśli związek liczy od 501 do 1000 członków,

- trzem pracownikom, jeśli związek liczy od 1001 do 2000 członków,

- kolejnemu pracownikowi na każdy rozpoczęty nowy tysiąc członków związku, gdy organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy.

Prawo zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy może być udzielane także większej ilości osób, o ile wymiar zwolnienia w sumie mieści się w granicach wytyczonych ustawą.

Z wnioskiem o udzielenie zwolnienia od pracy występuje zarząd zakładowej organizacji związkowej. We wniosku należy wskazać pracownika, któremu zwolnienie od pracy ma być udzielone, okoliczności uzasadniające (powołanie pracownika do zarządu zakładowej organizacji związkowej), określenie czy zwolnienie ma być udzielone z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, czy bez oraz wymiar i okres zwolnienia od pracy.

 

Przepisy ustawy dają możliwość skorzystania z doraźnego zwolnienia od pracy innemu pracownikowi – członkowi związku z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być dokonana w czasie wolnym od pracy. Znajdują tu odpowiednio zastosowanie wytyczne opisane powyżej (art. 25 ust. 2 ustawy).

 

Wynagrodzenie, które przysługuje pracownikowi w okresie zwolnienia od pracy ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

 

Należy pamiętać, że wymiar zwolnienia od pracy nie jest tożsamy z ochroną, z jakiej korzystają członkowie związku wskazani imiennie przez zarząd organizacji związkowej.