Roszczenia pracodawcy przeciwko pracownikowi

Katarzyna Wronka

 

Jeśli naruszenie prawa nastąpi po stronie pracodawcy, wówczas pracownik może wystąpić do sądu pracy domagając się naprawienia wynikłej z tego tytułu szkody. Podobnie rzecz się ma, jeżeli naruszenie przepisów prawa pracy nastąpi z winy pracownika. W tym zakresie wyodrębnić może my trzy rodzaje roszczeń, jakie ma pracodawca przeciwko pracownikowi. Przysługują one:

 

1. z tytułu odpowiedzialności materialnej pracownika,

2. z tytułu naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji, zarówno w trakcie trwania stosunku pracy lub po jego ustaniu,

3. z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia.

 

Wszystkie te roszczenia wynikają z przepisów Kodeksu pracy, stanowią o nich odpowiednio artykuły: 114-127 k.p., 101 ¹ – 101 ⁴ k.p., 61 ¹ – 61 ² k.p.

 

Przepisy Kodeksu pracy stanowią, że pracownik wyrządzający szkodę jest obowiązany do jej naprawienia, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące przesłanki:

- pracownik nie wykona swoich obowiązków, lub wykona je nienależycie,

- działanie pracownika było zawinione (wina umyślna lub nieumyślna),

- po stronie pracodawcy wystąpi szkoda,

- wystąpi związek przyczynowy pomiędzy działaniem pracownika, a szkodą po stronie pracodawcy.

 

Bezprawność działania (lub zaniechania) pracownika polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczych, których źródłem mogą być zarówno postanowienia umowy o pracę (indywidualne uzgodnienia) lub przepisy prawa pracy, polecenia przełożonych, albo też zasady współżycia społecznego. Działanie to dotyczy nie naruszenia przez pracownika wszystkich jego obowiązków, ale chodzi tu dokładnie o obowiązki pracownicze. Pracownik może bronić się poprzez twierdzenie, że jego działania mieściły się w tzw. granicach dopuszczalnego ryzyka, albo że działał w stanie wyższej konieczności. Aby pracodawca pociągnął pracownika do odpowiedzialności musi wystąpić wina pracownika. Wina może być umyślna lub nieumyślna. Jest to dosyć istotne rozróżnienie, gdyż jej rodzaj będzie miał wpływ na wysokość ewentualnego odszkodowania. Szkoda, jaka wystąpi po stronie pracodawcy ma istotne znaczenie, gdyż odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody (jednak nie może ono być wyższe niż trzymiesięczne wynagrodzenia pracownika, jakie przysługiwało mu w dniu wyrządzenia szkody). Jeśli jednak działanie pracownika było umyślne, pracownik jest zobowiązany do naprawienia szkody w pełnej wysokości. Szkodą jest uszczerbek w prawnie chronionych interesach pracodawcy – traktuje się ją jako różnicę, jaka występuje pomiędzy stanem jaki istniał przed wyrządzeniem szkody, a stanem, jaki istnieje po zaistnieniu zdarzenia (lub zaniechania). Związek przyczynowy pomiędzy działaniem (lub zaniechaniem) ze strony pracownika, a szkodą jaka występuje po stronie pracodawcy jest ostatnim elementem, którego wystąpienie uzasadnia roszczenie ze strony pracodawcy. Pracownik bowiem ponosi odpowiedzialność tylko wówczas, gdy powstanie szkody ma bezpośredni związek z jego działaniem. Należy podkreślić, że o ile przyczynienie osób trzecich zwiększa wystąpienie szkody, o tyle pomniejszona jest odpowiedzialność z tego tytułu pracownika. Pracownik zatem nie odpowiada za szkodę w takim zakresie, w jakim inne osoby przyczyniły się do jej powstania.

 

Odpowiedzialność materialna pracownika ma także związek z koniecznością wyliczenia się lub zwrotu mienia powierzonego. Najczęściej dotyczy to zwrotu lub wyliczenia się z powierzonych pracownikowi papierów wartościowych, pieniędzy czy kosztowności, ale także narzędzi i instrumentów (lub podobnych przedmiotów), środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego, lub innego mienia powierzonego pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Jeśli rzeczywiście dojdzie z tego tytułu do powstania szkody, to na pracodawcy ciąży obowiązek jej wykazania. Jednakże nie ma znaczenia czy pracodawca przedstawi przy tym uchybienia, jakich dopuścił się pracownik albo czy rzeczywiście zaistniał związek przyczynowy pomiędzy działaniami pracownika a powstałą szkodą. Aby pracodawca mógł domagać się ukarania pracownika za niewłaściwe wyliczenie się z powierzonego mienia lub za jego niezwrócenie, najpierw musi mieć miejsce przekazanie mienia. Przekazanie nie jest tożsame z wręczeniem mienia. Warunek ten zostanie spełniony np., gdy pracownik podpisze odpowiednią deklarację o przyjęciu odpowiedzialności za powierzone mu mienie. Pracownik może uchylić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych – np., gdy pracodawca nie zapewnił odpowiednich warunków umożliwiających zabezpieczenie mienia. Dowodem wyliczenia się pracownika z powierzonego mienia może być potwierdzenie odbioru mienia przez samego pracodawcę, lub przez osobę trzecią. Przepisy nie stanowią o jakiejś podstawowej formie takiego wyliczenia. Oczywiście dla celów dowodowych najlepiej będzie, gdy zostanie zachowana forma pisemna.

 

Zdarza się, że pracownicy przyjmują wspólną odpowiedzialność za mienie powierzone. W takim wypadku powinna zostać zawarta na piśmie umowa o współodpowiedzialności pracowników. Jedną stroną tej umowy są pracownicy (wspólnie) a drugą pracodawca. O szczegółowych warunkach zawarcia takiej umowy i jej postanowień rozstrzyga rozporządzenie RM z 1974 roku w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie. Umowa o odpowiedzialności wspólnej musi zostać sporządzona na piśmie. Jeśli umowa nie zostanie sporządzona w formie pisemnej, pracownicy mogą uwolnić się od odpowiedzialności wspólnej, ale szkoda powstała w mieniu pracodawcy będzie i tak podlegać obowiązkowi jej naprawienia. Odbywa się to wówczas na zasadach określonych w art. 114 lub 122 Kodeksu pracy.

Po zawarciu umowy o odpowiedzialności wspólnej, pracownicy odpowiadają za naprawienie szkody w częściach określonych w umowie. Jeśli jednak szkoda zostanie spowodowana przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za właściwą jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.

 

O tym, którzy pracownicy ponoszą wspólną odpowiedzialność za powierzone mienie rozstrzygają przepisy rozporządzenia RM z 1975 roku w sprawie warunków wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w mieniu powierzonym. I tak odpowiedzialność materialną za szkody w powierzonym mieniu ponoszą na zasadach określonych w art. 114 – 116 i 118 K.p. pracownicy zatrudnieni w magazynach, w których wyodrębniono pomieszczenie do wydawania towarów (halę spedycyjną) oraz zorganizowano dozór ruchu mienia i osób – chyba, że przeładunek odbywa się systemem automatycznym, z urządzeniami pomiarowo-kontrolnymi; w sklepach o obsadzie co najmniej 6 osób i w stoiskach w domach towarowych, jeżeli przy sprzedaży towarów wystawia się dowody sprzedaży, inkaso gotówki jest dokonywane przez kasjerów w wydzielonych kasach, a wydawanie towarów jest dokonywane przez inną osobę niż sprzedawca; w sklepach samoobsługowych oraz w stoiskach samoobsługowych w domach towarowych, w których inkaso gotówki jest dokonywane w wydzielonych kasach przy użyciu kas rejestrujących. Objęcie tych pracowników odpowiedzialnością materialną następuje po uprzednim zawiadomieniu pracowników na piśmie o zaistnieniu warunków uzasadniających taką odpowiedzialność i po przeprowadzeniu inwentaryzacji, nie później niż w ciągu jednego miesiąca od zaistnienia tych warunków.

 

 

O roszczeniach pracodawcy z tytułu naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji (zarówno w trakcie trwania stosunku pracy lub po jego ustaniu) oraz z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia napiszemy w następnych numerach Tygodnika Solidarność Świętokrzyska.