Zakaz konkurencji

Katarzyna Wronka

 

Przepisy Kodeksu pracy w art. 101 ¹ – 101 ⁴ k.p. stanowią o możliwości wprowadzenia zakazu prowadzenia przez pracowników działalności konkurencyjnej wobec swojego pracodawcy. Zakaz konkurencji może trwać w czasie pozostawania w zatrudnieniu, ale także przez pewnie okres po jego zakończeniu, ale należy pamiętać o tym, że z uwagi na niezbyt wyczerpujące regulacje prawne szczegółowe rozwiązania powinny zostać zawarte w odpowiedniej umowie. Umowy te wymagają pod rygorem nieważności formy pisemnej.

 

Art. 101 ¹ K.p. wyraźnie stanowi, iż pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.

Jeśli pracownik będzie prowadził działalność konkurencyjną, a pracodawca z tego tytułu poniesie szkodę, wówczas może on dochodzić od pracownika jej wyrównania na zasadach określonych w rozdziale I Działu V Kodeksu pracy – Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Zatem, granice odpowiedzialności pracownika za wyrządzenie szkody pracodawcy będzie wyznaczać rodzaj winy pracownika – w zależności, czy jest ona umyślna, czy nieumyślna. Jeśli do szkody doszło z winy nieumyślnej pracownika, wówczas odpowiedzialność będzie ograniczona do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia, a szkodę będzie stanowić rzeczywista strata, jaka wystąpi po stronie pracodawcy. Jeśli jednak, zlekceważenie zakazu konkurencji będzie wynikało z winy umyślnej pracownika, wówczas pracownik poniesie pełną odpowiedzialność i będzie zobowiązany pokryć nie tylko rzeczywistą stratę, ale także utracone korzyści.

Podjęcie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy uzasadnia zwolnienie pracownika z pracy i to zarówno wtedy, gdy pracownik prowadzi ją wbrew umowie o zakazie konkurencji, jak i w sytuacji, gdy takiej umowy nie podpisano. Już nawet sama odmowa ze strony pracownika podpisania umowy o zakazie konkurencji może stanowić dla pracodawcy przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę.

 

Należy pamiętać, że przepisy o zakazie konkurencji mogą dotyczyć nie tyko okresu pozostawania w zatrudnieniu, ale również pewnego okresu czasu po ustaniu stosunku pracy. Jak wynika z art. 101 ² k.p., zakaz konkurencji po ustaniu zatrudnienia dotyczy osób, które miały dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W takim wypadku, w zawieranej umowie pomiędzy stronami należy określić sferę działalności konkurencyjnej oraz czas obowiązywania zakazu, a także wysokość odszkodowania należnego pracownikowi z tytułu ograniczenia jego możliwości zatrudnienia lub prowadzenia działalności. Odszkodowanie to nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez czas odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Pracownik w zasadzie nie może rozwiązać umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia, chyba, że wystąpi jedna z poniższych okoliczności. Mianowicie: ustanie przyczyna uzasadniająca wprowadzenie zakazu albo pracodawca nie będzie wywiązywał się z obowiązku wypłaty odszkodowania należnego pracownikowi na podstawie umowy.

 

Ponieważ regulacje kodeksowe w zakresie klauzul konkurencyjnych są bardzo zwięzłe, Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się na temat ich formy i obowiązywania. Przestawiamy poniżej wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego:

 

Orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

 

ZAKAZ KONKURENCJI

 

1. Postanowienie umowy o zakazie konkurencji ze spółką niepubliczną, zawartej w sposób niezgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego, określające wysokość odszkodowania (art.. 101 ¹ k.p.) jest ważne (art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p.), a były pracownik ma prawo do odszkodowania, choćby sąd uważał je za wygórowane. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 11.05.2005r.  III PK 27/05 PiZS 2005/9/38

 

2. Warunkiem odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika z tytułu naruszenia zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy (art. 101 ¹ § 2 k.p.) jest zawinione wyrządzenie szkody pracodawcy stanowiącej normalne następstwo naruszenia zakazu konkurencji (art. 114 i 115 k.p.) Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 26.01.2005r.  II PK 191/04 OSNP 2005/20/313

 

3. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może być odpłatną. Przepis art. 101 ² § 3 nie ma zastosowania przy ustalaniu wysokości odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji obowiązującego w czasie trwania stosunku pracy (art. 101 1 k.p.). Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji w czasie trwania zatrudnienia nie może stanowić części wynagrodzenia zasadniczego pracownika. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 10.10.2002r.  I PKN 560/01 OSNP – wkł. 2003/3/8

 

4. Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej musi być odniesiony do przedmiotu działalności pracodawcy określonego w przepisach prawa lub w postanowieniach aktów założycielskich, statutów lub umów tworzących dany podmiot prawa, wobec czego umowa o zakazie konkurencji nie może zawierać postanowień, które zobowiązywałyby pracownika do niepodejmowania działalności niepokrywającej się z przedmiotem działalności pracodawcy. (…) Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 08. 05.2002r.  I PKN 221/01 OSNP 2004/6/98

 

5. Postanowienia umowy o pracę dotyczące wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą w zakładach sfery publicznej mogą być przez pryzmat zasad współżycia społecznego ocenione jako nieważne w części przekraczającej granice godziwości (art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Zapewnienie pracownikowi odszkodowania za powstrzymanie się od prowadzenia działalności konkurencyjnej w okresie trzech pierwszych miesięcy wypowiedzenia ustalonego umownie na sześć miesięcy, z równoczesnym zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 07.08.2001r.  I PKN 563/00 OSNP 2002/4/90

 

6. Krótki okres zatrudnienia i wypowiedzenie umowy o pracę przez pracownika, który uzgodnił z pracodawcą wzajemną klauzulę konkurencyjną nie stanowi przyczyny ustania obowiązywania zakazu konkurencji przed upływem umówionego terminu.  Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 7.07.2000r. I PKN731/99.

 

7. Po ujawnieniu dodatkowego zatrudnienia pracownika u innego pracodawcy, gdy nie zawarto umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy (art. 101 ¹ k.p.), nie ma z reguły podstaw do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 § 1 k.p.), jeżeli nie zostało wykazane, iż pracownik nie wywiązywał się z tego powodu ze swoich obowiązków pracowniczych, a kwestia jego dodatkowego zatrudnienia nie miała niekorzystnego wpływu dla interesów pracodawcy. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 25.08.1998r.  I PKN 265/98 OSNP 1999/18/574

 

8. Podjęcie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę na czas nie określony (art. 30 § 4 art. 45 k.p.) zarówno wtedy, gdy pracownik prowadzi ją wbrew umowie o zakazie konkurencji (art. 101 1 § 1 k.p.), jak również wtedy, gdy takiej umowy strony stosunku pracy nie zawarły. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 01.07.1998r.  I PKN 218/98 OSNP 1999/15/480

 

9. Odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej nie jest uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia umowy o pacę, jeżeli przedstawiony przez pracodawcę projekt tej umowy zawierał postanowienia niezgodne z przepisami kodeksu pracy. W takiej sytuacji, zgłoszone przez pracownika roszczenie o odszkodowanie (art. 45 § 1 k.p.) nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa z tego względu, że pracownik podjął działàlność gospodarczą. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 03.11.1997r.  I PKN 333/97 OSNP 1998/17/499