Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” przedstawia uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o kuratorach sądowych (UD249).
Projektowany art. 4 ust. 2 przewiduje rozwiązanie z kuratorem zawodowym „stosunku pracy z urzędu”.
Projekt wprowadza nieznany prawu pracy tryb rozwiązania stosunku pracy. Podstawą nawiązania stosunku pracy kuratora zawodowego jest mianowanie charakteryzujące się szczególną stabilizacją zatrudnienia w postaci wskazanych w ustawie przyczyn rozwiązania stosunku pracy. Natomiast w przepisach nie wyszczególniono sytuacji, w których prezes sądu okręgowego rozwiązuje stosunek pracy z kuratorem zawodowym. Poza tym niejasna jest relacja pomiędzy projektowanym art. 4 ust. 2 a innymi przepisami o rozwiązaniu stosunku pracy. Powyższą propozycję należy ocenić negatywnie z uwagi na to, iż po jej wejściu w życie może powodować wątpliwości.
Negatywnie należy również ocenić propozycję rozszerzenia art. 7 o pkt „4) starszy kurator specjalista.”.
Wprowadzenie kolejnego stopnia awansu nie zmienia procedury awansu zawodowego kuratora sądowego. Konieczne jest zweryfikowanie procedury awansów kuratorów sądowych i wprowadzenie przejrzystych zasad w tym zakresie (jako wzór posłużyć mogą zasady obowiązujące w przypadku sekretarzy sądowych). W praktyce kuratorzy w niektórych okręgach oczekują na kolejne stopnie awansu nawet po kilkanaście lat, a wprowadzenie kolejnego stopnia awansu, który może okazać się nieosiągalny, nie będzie motywującym dla tej grupy zawodowej. W zamian za rezygnację z propozycji kolejnego stopnia zawodowego w postaci starszego kuratora specjalisty proponujemy wprowadzenie dodatku do wynagrodzenia z tytułu posiadania stopnia naukowego. Kuratorowi zawodowemu posiadającemu stopień naukowy przysługiwałby dodatek stały do wynagrodzenia zasadniczego z tytułu posiadania stopnia naukowego doktora – 10% kwoty bazowej; doktora habilitowanego 20% kwoty bazowej; profesora 30% kwoty bazowej.
Odnosząc się do kolejnych zmian, należy zauważyć, że uzależnienie od kwoty bazowej wysokości wynagrodzenia zasadniczego kuratorów zawodowych nie jest rozwiązaniem dla tej grupy zawodowej odpowiednim, a tak właśnie ujęto tę kwestię w projekcie w art. 14 ust. 1, który przewiduje, że „Wynagrodzenie zasadnicze kuratorów zawodowych na równorzędnych stopniach służbowych jest równe i stanowi odpowiednio do rangi stopnia służbowego wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość określa ustawa budżetowa”. Wynagrodzenie kuratora zawodowego powinno być określone na godziwym poziomie i odpowiadać trudowi wykonywanych czynności. W związku z tym, proponujemy zmianę zapisu ust. 1 i przyjęcie w przypadku wynagrodzeń kuratorów sądowych mechanizmu określania wynagrodzeń zasadniczych tak jak w przypadku sędziów przyjętego w art. 91 ust. 1c prawa o ustroju sądów powszechnych, który stanowi, że „Podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego…”.
W art. 14 dodany został ust. 5a dotyczący ryczałtu na pokrycie zwiększonych kosztów dojazdów służbowych w przypadkach wymagających ponadprzeciętnego używania samochodu prywatnego do celów służbowych. Chociaż sam przepis należy uznać za zasadny, niepokojący jest brak określania wysokości ryczałtu. W związku z tym proponujemy, aby art. 14 ust. 5a brzmiał następująco: „Kuratorowi zawodowemu na uzasadniony wniosek kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej, Prezes Sądu Rejonowego przyznaje ryczałt w wysokości od 2% – 10% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego na pokrycie kosztów związanych z kosztami pracy w terenie”.
Projektowany art. 17a przewiduje, że pracodawca zapewnia kuratorowi zawodowemu, na jego wniosek lub za jego zgodą, pomoc psychologiczną. Nie należy zapominać, że kuratorom sądowym należałoby zapewnić również pomoc psychiatryczną. Praca kuratora sądowego jest znacznym obciążeniem dla jego psychiki. Często prowadzone sprawy są trudne i medialne, dlatego obok pomocy psychologicznej, kuratorom należałoby zapewnić dostęp do lekarza psychiatry. Oczekiwanie na dostęp do lekarza psychiatry jest obecnie długotrwałe, a kurator sądowy potrzebuje często pomocy natychmiastowej. Warto dodać, że z badań Centralnego Instytutu Ochrony Pracy wynika, że kuratorom należy zapewnić wsparcie psychologiczne oraz psychiatryczne, a także dostęp do systemu szkoleń, m.in. o radzeniu sobie ze stresem, mediacji, komunikacji (zob. https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/kurator-sadowy-a-warunki-jego-pracy-wyniki-badan,512082.html).
W art. 18 ust 2 ustawy należałoby wprowadzić obowiązek stworzenia przez Ministra Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, dodatkowego funduszu nagród dla kuratorów zawodowych, z przeznaczeniem na nagrody specjalne za osiągnięcia w pracy, w wysokości 6 % planowanych wynagrodzeń kuratorów zawodowych. Dotychczas przepis ten pozostaje „martwy” (zob. K. Stasiak [w:] Ustawa o kuratorach sądowych. Komentarz, Warszawa 2021, art. 18).
W art. 42 ust. 2 ustawy należałoby doprecyzować, iż sekretariat zespołu tworzy się spośród urzędników lub pracowników sądowych, a przy jego liczbowej obsadzie uwzględnia się potrzeby zespołu tzn. 1 sekretarz na 7 kuratorów.
Nie do zaakceptowania jest propozycja zmian w zakresie dodatku funkcyjnego z art. 14 ust. 2a projektu, który przewiduje, że kuratorowi zawodowemu pełniącemu obowiązki kierownika ośrodka kuratorskiego przysługuje dodatek funkcyjny w wysokości 110% kwoty bazowej, natomiast kuratorowi zawodowemu prowadzącemu zajęcia w ośrodku kuratorskim w wysokości 80% kwoty bazowej. Nie uzasadniona jest taka gradacja wysokości dodatków, ponieważ ośrodek kuratorski może mieć np. tylko 4 wychowanków, a np. kierownik odpowiada za ponad 10 kuratorów. Propozycja uregulowania dodatku funkcyjnego w ten sposób spowoduje, że zainteresowanie pełnieniem funkcji kierownika będzie niewielkie.
W odniesieniu do dodatku specjalnego, o którym mowa w projektowanym art. 14 ust 4 przepis powinien zostać sformułowany w sposób bardziej stanowczy tak, aby te dodatki były rzeczywiście przyzwane. Zamiast sformułowania kuratorowi zawodowemu „może być przyznany” należy zmienić na „przyznaje się na czas określony dodatek specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych…”.
W odniesieniu do art. 26 projektu, który przewiduje wygaśnięcie stosunku pracy kuratora zawodowego wydaje się, że zbyt rygorystycznie ustawodawca podchodzi do posiadania przez kuratora zawodowego „podwójnego” obywatelstwa. Zrozumiałe jest, że stosunek pracy kuratora wygasa w razie utraty obywatelstwa polskiego jednak w razie nabycia przez kuratora, obok obywatela polskiego, obywatelstwa obcego państwa wydaje się krokiem zbyt daleko idącym, nie przewidzianym nawet w ustawach urzędniczych np. w ustawie o służbie cywilnej.
W odniesieniu do dodatku zadaniowego przewidzianego w projektowanym art. 31 ust. 7 proponujemy podwyższenie jego wysokości oraz ujęcie „widełkowe” oraz następujące sformułowanie: „Kuratorowi, o którym mowa w ust. 1, ze względu na charakter pracy i zakres wykonywanych zadań, przyznawany jest przez Ministra Sprawiedliwości dodatek zadaniowy w wysokości 40% -80% wynagrodzenia zasadniczego”.
W art. 34a ust. 2 przewiduje się, że w razie zwolnienia stanowiska kuratora zawodowego, prezes sądu okręgowego, w którego okręgu stanowisko zostało zwolnione, w terminie 7 dni od dnia zwolnienia stanowiska zawiadamia o tym Ministra Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 1, przydziela stanowisko danemu albo innemu sądowi rejonowemu, przekształca je albo je znosi. Niestety przyjęcie w przepisie, iż Minister Sprawiedliwości przekształca stanowisko lub je znosi spowoduje, że niektóre jednostki utracą etaty.
Projektowany art. 40 odnosi się do powołania kierownika zespołu, a art. 40a przewiduje, że kierownika zespołu, w razie jego nieobecności, zastępuje wyznaczony przez niego kurator zawodowy, o czym kierownik zespołu informuje prezesa sądu rejonowego oraz kuratora okręgowego. Powyższe propozycje należy doprecyzować poprzez dodanie art. 40b, zgodnie z którym Prezes sądu okręgowego powołuje zastępcę kierownika zespołu. Brak zastępcy kierownika może negatywnie wpływać na organizację pracy całego zespołu.
Proponujemy następujące ujęcie art. 41b ust. 2: Kierownik zespołu wykonuje obowiązki kuratora w wymiarze nie mniejszym niż 35 % przeciętnego obciążenia przypadającego na członka zespołu, a w przypadku zespołu liczącego co najmniej 10 osób nie mniejszym niż 25% tego obciążenia.
W art. 46 proponujemy nie zmieniać punktu 1, w którym przewiduje się, że „Do zadań Krajowej Rady Kuratorów, w szczególności należy uchwalanie kodeksu etyki kuratora sądowego”. Dotychczasowy zapis uznajemy za odpowiedni, ponieważ prace nad kodeksem etyki to proces.
Za niepokojące należy uznać projektowane zmiany art. 52 i następnych w zakresie odpowiedzialności kuratorów zawodowych. Ustawodawca wprowadza w projekcie jedynie odpowiedzialność dyscyplinarną rezygnując z odpowiedzialności porządkowej. Należy wskazać, że odpowiedzialność dyscyplinarna powinna zostać powiązana z nieprzestrzeganiem obowiązków przez kuratora. Natomiast nie wydaje się uzasadnionym rozwiązaniem wprowadzanie odpowiedzialności dyscyplinarnej również za nieprzestrzeganie zasad etyki zawodowej.
Ustawodawca w projekcie całkowicie rezygnuje również z odpowiedzialności porządkowej za przewinienia mniejszej wagi. W naszej ocenie nie jest to odpowiedni kierunek zmian. Należy zauważyć, że nawet w przepisach prawa, które przewidują zaostrzoną odpowiedzialność dyscyplinarną ustawodawca pozostawia odpowiedzialność porządkową za przewinienia mniejszej wagi (np. w odniesieniu do urzędników służby cywilnej).
Projektowi należy również zarzucić zbytnie doprecyzowanie niektórych kwestii. Np. w projektowanym art. 52 ust. 6 przewiduje się: „Kara odwołania z pełnionej funkcji oznacza odwołanie z dotychczas pełnionej funkcji”. Takie kazuistyczne wyjaśnianie niektórych kwestii należy uznać za niepoważne.
Za zbędne należy uznać w projekcie art. 52b, 52c oraz 52a ust. 2 pkt. 6. Ponadto projektowany art. 52g ust. 4 określa zbyt długi 8 letni okres karalności przewinienia dyscyplinarnego. Tymczasem w innych przepisach dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej jest to zazwyczaj okres 3 lat. Także i w przypadku kuratorów 8 letni okres uznać należy zbyt długi.
W projekcie przewiduje się, że aplikacja kuratorska odbywać się będzie w Szkole Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości (projektowany art. 31a i art. 75). Proponujemy jednak, aby aplikacja kuratorska była realizowana przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratur, z uwagi na jej prestiż i doświadczenie.