Dzień: 2024-02-06

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” zatwierdza zmianę nazwy Zakładowej Organizacji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” w Tauron Wydobycie S.A. na „Zakładowa Organizacja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Południowy Koncern Węglowy S.A.”.
Zakładowa Organizacja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Południowy Koncern Węglowy S.A. pozostaje zarejestrowana w Krajowym Rejestrze ZOK pod numerem 1.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” negatywnie opiniuje projekt ustawy Ministra Rozwoju i Technologii o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw z dnia 22 stycznia 2024 r.

W ocenie NSZZ „Solidarność” projekt wpisuje się w dominującą w Polsce, ale błędną narrację o kluczowej roli rozwoju drobnej przedsiębiorczości jako podstawy rozwoju gospodarczego i społecznego kraju.

Zdaniem Związku, system podatkowy i ubezpieczeniowy powinny przede wszystkim „promować” skalowanie firm rozumiane jako „promowanie” tych podmiotów, które zwiększają liczbę zatrudnionych pracowników zwiększając skalę ekspansji na rynku. Jest oczywistym, że produktywność skorelowana jest z wielkością firmy. Rozmiar przedsiębiorstwa przekłada się na zdolność do absorpcji technologii, skłonność do innowacji oraz zdolność do efektywnego zarządzania. Większe firmy częściej i więcej inwestują w innowacje, decydują się na unowocześnianie organizacji i procesów produkcyjnych. Małe firmy rzadziej inwestują w rozwój kompetencji swoich pracowników i nie wykorzystują w pełni potencjału technologii cyfrowych. Dominacja relatywnie małych firm na rynku zmniejsza tempo transformacji nakładów na badania i rozwój w Polsce.

Wychodząc z takich złożeń nie można pozytywnie ocenić projektu przekazanego do opiniowania. W ocenie Prezydium KK nie jest samoistną wartością prowadzenie działalności gospodarczej. W obecnej sytuacji na rynku pracy w wielu wypadkach kwalifikacje, potencjał i kompetencje ludzi byłyby o wiele lepiej wykorzystane, z większym pożytkiem dla rozwoju ekonomicznego i społecznego, ale także ich osobistego rozwoju, gdyby osoby te poszukiwały statusu pracownika. Wynika to z większych możliwości inwestowania w zasoby ludzkie (np. szkolenia) przez większych pracodawców. Wyższa skala samozatrudnienia (poprzez tworzenie kolejnych zachęt do jego podjęcia – jak w wypadku projektowanych „wakacji od ZUS”) jako taka nie jest pozytywna.

Przykładowo w opracowaniu „Pułapka małej skali. O produktywności polskich firm” Polskiego Instytutu Ekonomicznego proponuje się wdrożenie instrumentów podatkowych premiujących zwiększenie zatrudnienia w pierwszych pięciu latach funkcjonowania przedsiębiorstwa. W zależności od uzyskanego dofinansowania na nowych pracowników i wzrostu zatrudnienia możliwe byłoby np. dodatkowe zaliczanie kosztów składek społecznych opłacanych przez pracodawcę do kosztów uzyskania przychodów. W ocenie Prezydium KK NSZZ „Solidarność” tego typu założenie mogłoby stanowić podstawę do dalszych prac.

Ponadto zdaniem Prezydium KK warto spojrzeć na proponowane rozwiązania z perspektywy zagwarantowanego w art. 66 ust. 2 Konstytucji RP prawa do wypoczynku. Istotą proponowanego rozwiązania jest przyznanie osobom prowadzącym działalność gospodarczą prawa do zwolnienia z obowiązku finansowania składek na własne ubezpieczenia społeczne oraz składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy przez 1 miesiąc w roku kalendarzowym oraz przerzucenie tego ciężaru na budżet państwa. Wbrew temu co twierdzi się w przestrzeni publicznej („wakacje od ZUS”, „urlop dla przedsiębiorców”) skorzystanie z tego uprawnienia nie jest w żaden sposób uwarunkowane tym czy przedsiębiorca w trakcie tego miesiąca faktycznie zaprzestanie prowadzenia działalności. Z drugiej strony obowiązek opłacania składek nie stanowi dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą przeszkody w tym, aby w tym okresie korzystać z prawa do wypoczynku. Warto zauważyć, że projekt stawia w niekorzystnej (dyskryminującej) sytuacji osoby podlegające ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. Osoby te nie korzystają z prawa do wypoczynku bowiem nie przysługuje im prawo do urlopu wypoczynkowego. Współfinansują one jednak składki opłacane na ich ubezpieczenia społeczne. Wprowadzenie proponowanego rozwiązania może nasilić presję ze strony osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, aby objąć ich rozwiązaniami analogicznymi do pracowników (prawo do urlopu wypoczynkowego) lub do osób prowadzących działalność.

Jakakolwiek koncepcja wydatkowania środków publicznych (w tym wypadku środków, które zostaną przeznaczone na obniżenie zobowiązań samozatrudnionych wobec systemu ubezpieczeń społecznych) zawsze rodzi pytanie o możliwość innego ich przeznaczenia. Zdaniem Prezydium KK środki te powinny być przeznczone na wsparcie pracodawców i pracowników, w najbardziej innowacyjnych obszarach polskiej gospodarki – gdyż to właśnie jest kluczowe z punktu widzenia rozwoju.

Zaproponowane rozwiązanie w opinii  NSZZ „Solidarność” przyczyni się do:
– zwiększenia skali fałszywego samozatrudnienia;
– zwiększenia liczby osób decydujących się na samozatrudnienie jako sposób funkcjonowania na rynku pracy czego nie postrzegamy jako zjawiska pozytywnego, gdyż praca skooperowana jest bardziej efektywna i jej rozwój jest ważniejszym czynnikiem rozwoju ekonomicznego kraju niż rozwój samozatrudnienia.

Europejski Urząd ds. Pracy (ELA) został utworzony w 2019 roku, aby pomóc państwom członkowskim i Komisji Europejskiej (KE) w zapewnieniu, że przepisy UE dotyczące mobilności pracowników i koordynacji zabezpieczenia społecznego są egzekwowane w sprawiedliwy, prosty i skuteczny sposób. ELA ma również do odegrania ważną rolę w ułatwianiu i realizacji prawa do mobilności pracowników w Europie. Zakres działania ELA obejmuje szereg aktów prawa europejskiego, które regulują sprawy związane z mobilnością pracowników w ramach UE. Kluczowe znaczenie mają kwestie dotyczące transportu drogowego i delegowania pracowników w ramach UE.

W swojej Deklaracji Programowej z 2023 NSZZ „Solidarność” wskazał, iż Związek będzie realizował zadania dotyczące mobilności w UE poprzez udział przedstawicieli NSZZ „Solidarność” w pracach Europejskiego Urzędu ds. Pracy w Bratysławie. Poparcie dla wzmacniania społecznego wymiaru integracji w Unii Europejskiej, w tym dla zasad Europejskiego Filaru Praw Socjalnych, oraz powyższe wskazanie na udział Związku w pracach ELA, zobowiązuje do tego, by NSZZ “Solidarność” przedstawił własne stanowisko dotyczące przyszłego kierunku reformy ELA, tak by mogła ona chronić pracowników w UE przed nadużyciami, oraz by dochodziło do harmonizacji warunków pracy we wspólnocie.

NSZZ „Solidarność” w wielu swoich wystąpieniach wskazywał na problemy związane z brakiem wystarczającej ochrony pracowników, tak na krajowym jak i europejskim rynku pracy. Odnotowuje się takie problemy jak praca nierejestrowana, nieuczciwe podwykonawstwo, czy tworzenie tzw. firm przykrywek. Problemy te wynikają nie tylko z faktu, iż pewne obszary pozostają niewystarczająco uregulowane, ale także z tego, że istniejące przepisy nie są należycie wdrażane. Jest to związane m.in. z niewystarczającym potencjałem organów kontroli do tego, by skutecznie egzekwować prawo. W takich warunkach, gdzie prawdopodobieństwo działań kontrolnych jest niskie, nieuczciwi pracodawcy czują się bezkarni. Związek wielokrotnie opowiadał się za tym, by wyposażać organy kontroli w odpowiednie narzędzia, tak natury organizacyjnej jak i kompetencyjnej do tego, by zakończyć konkurowanie coraz niższymi standardami socjalnymi, w tym poprzez praktyki omijania prawa przez nieuczciwych pracodawców.

Tym samym Związek opowiada się za propozycjami wzmocnienia ELA, jako unijnego organu kontroli przestrzegania prawa pracy w Unii Europejskiej. Dotychczas ELA nie stała się w pełni operacyjna i nadal obserwuje się deficyty w aktywności tej Agencji. Jednocześnie, wyrażane są opinie o tym, że ELA nie spełnia pokładanych w niej nadziei związanych z kontrolą wykonywania pracy w warunkach transgranicznych, zwłaszcza w odniesieniu do delegowania kierowców w transporcie drogowym.

Podstawową kwestią jest potrzeba rozszerzenia zakresu działania ELA o kolejne obszary, które są regulowane prawem UE. Powinny to być m.in. kwestie regulowane dyrektywami: o pracy sezonowej (2014/36), w sprawie sankcji wobec pracodawców (2009/52), czy też ws. zapobiegania handlowi ludźmi i jego zwalczaniu (2011/36). Ponadto, podkreśla się konieczność wzmocnienia współpracy ELA z innymi agencjami UE takimi jak Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA), Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (EUROPOL), Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych (EUROJUST) i Prokuratura Europejska (EPPO).

ELA musi mieć również uprawnienia do żądania informacji, badania spraw i inicjowania wspólnych i uzgodnionych inspekcji z udziałem państw członkowskich oraz ich organów kontroli, we współpracy z partnerami społecznymi, z poszanowaniem roli i prerogatyw krajowych związków zawodowych. Prezydium KK dostrzega przy tym potrzebę, by na szczeblu krajowym tworzone były struktury koordynacyjne do spraw kontaktów i współpracy z ELA. Konieczne jest  jednak, by w sposób nie  budzący wątpliwości określone zostały zasady współpracy ELA z poszczególnymi organami krajowymi, jak również jednoznaczny zakres odpowiedzialności za prowadzenie kontroli, nakładanie ewentualnych kar i odpowiedzialności  organów sądowych. Należy również określić gdzie kierowane będą środki pozyskane w drodze nałożenia kary. Przypadki odmowy współpracy krajowych organów kontroli winny być raportowane do KE jak również do organów nadzorujących pracę poszczególnych podmiotów kontrolnych.

Prezydium KK dostrzega, iż konieczne jest wypracowanie wiążących, minimalnych standardów dotyczących inspekcji pracy, zgodnych z konwencjami Międzynarodowej Organizacji Pracy. Ponadto, zaleca się by w przypadku przedsiębiorstw uporczywie łamiących prawo realizować regularne kontrole bez wcześniejszych wniosków o charakterze sprawdzającym i zapobiegawczym. Jednakże, w tym wypadku należałoby utworzyć odpowiednią bazę danych na temat przedsiębiorstw, w przypadku których stwierdzono występowanie naruszeń, zwłaszcza tych, które dopuściły się ich wielokrotnie. Taka baza powinna obejmować całą UE. Związek opowiada się również za tym by zbliżać standardy karania nieuczciwych pracodawców. Niestety, sankcje wobec pracodawców łamiących prawo pracy w Polsce są skandalicznie niskie, skłaniają do podejmowania przez nich ryzyka naruszeń. Niezwykle istotną rolę ELA może odgrywać jeśli chodzi o zapewnienie jednolitej interpretacji przepisów dotyczących pracy transgranicznej w całej UE. W związku z tym KE oraz ELA winny tworzyć warunki i inicjować współpracę w tym zakresie. Do udziału w niej powinni być również włączeni partnerzy społeczni.

Postuluje się również, by ELA stanowiła swoisty węzeł informacyjny jeśli chodzi o wykonywanie pracy w warunkach transgranicznych. Dlatego Związek opowiada się za tym, by państwa członkowskie udostępniały ELA wszelkie informacje, które mogą być konieczne dla monitorowania stosowania prawa, wychwytywania nieprawidłowości, a także planowania kontroli. Zaleca się przy tym, by gromadzenie i wymiana informacji odbywały się w jak największym zakresie w sposób elektroniczny oraz by automatyzować proces wykrywania nieprawidłowości.

Prezydium KK pragnie podkreślić szczególnie trudne położenie pracowników z krajów trzecich, którzy wykonują pracę w warunkach transgranicznych na terenie UE. Bez wątpienia te osoby są najbardziej narażone na wystąpienie wszelkiego rodzaju nadużyć. Wynika to z braku znajomości europejskiego prawa i prawa państw członkowskich. Barierą może być również brak znajomości języka państwa przyjmującego. Dlatego też to na ELA winna spoczywać szczególna odpowiedzialność za zapewnienie rzetelnych informacji na temat warunków pracy w UE i sposobów ochrony praw pracowników. Dążeniem ELA powinna również być pełna baza informacji na temat warunków pracy w poszczególnych krajach UE, która umożliwiałaby prowadzenie kalkulacji dotyczących wynagrodzeń i należnych składek ubezpieczeniowych na rzecz pracownika.

Ponadto, ELA powinna posiadać potencjał do realizowania niezależnych prac analitycznych. Dotyczy to z jednej strony posiadanego personelu, a z drugiej dostępu do istniejących już systemów wymiany informacji jak System Wymiany Informacji na Rynku Wewnętrznym (IMI), System Elektronicznej Wymiany Informacji dotyczących Zabezpieczenia Społecznego (EESSI), Krajowy Rejestr Elektroniczny Przedsiębiorców Transportu Drogowego (ERRU) oraz do danych z tachografów.

NSZZ „Solidarność” odnotowuje, że Komitet Ekspertów ds. Delegowania Pracowników, ustanowiony decyzją Komisji z dnia 19 grudnia 2008 r., został zlikwidowany. Komitet posiadał szeroki zakres istotnych zadań. Zakładano, że zostaną one przekazane Europejskiemu Urzędowi ds. Pracy (ELA), ale jak dotąd nie miało to miejsca. Wzywa się zatem do utworzenia w ramach kompetencji ELA komitetu ekspertów, którego cele i kompetencje byłyby takie same jak komitetu wcześniej utworzonego przez Komisję i podkreśla znaczenie współpracy z partnerami społecznymi.

Prezydium KK NSZZ „Solidarność” jest głęboko przekonane, że skutkiem wprowadzonych zmian będzie nie tylko poprawa ochrony pracowników przed nadużyciami, ale także zapewnienie na europejskim rynku pracy uczciwej konkurencji, gdzie przewagi konkurencyjne nie są poszukiwanie w kosztach pracy, ale przede wszystkim w jakości świadczonych usług.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” przedstawia opinię na temat oczekiwanych zmian prawnych dotyczących staży i praktyk na otwartym rynku pracy w Polsce, w związku z trwającymi pracami w tym zakresie na szczeblu Unii Europejskiej.

NSZZ „Solidarność” od wielu lat prowadził działania nakierowane na zmianę zasad organizacji w Polsce praktyk i staży na otwartym rynku pracy, tzn. poza systemem staży oferowanych przez publiczne służby zatrudnienia, czy też praktyk wynikających z programów nauczania w szkołach ponadpodstawowych i uczelniach wyższych. Już w 2017 roku, za sprawą działań NSZZ „Solidarność’ osiągnięto dwustronne porozumienie strony pracowników i strony pracodawców Rady Dialogu Społecznego wskazujące kryteria, które winny być brane pod uwagę przy organizacji staży i praktyk na otwartym rynku pracy. Było to jednak niewystarczające, przede wszystkim ze względu na brak wiążących wymogów wobec pracodawców. Dlatego w 2018 roku Prezydium Komisji Krajowej przyjęło tzw. „Pakiet na rzecz młodych”, który zawierał m.in. wskazania dotyczące tego jak należy uregulować praktyki i staże, by chronić osoby wchodzące na rynek pracy przed nadużyciami. Znalazło to odzwierciedlenie w Uchwałach Programowych Związku z 2019 i 2023 roku. Związek włączał  się również  w europejską kampanię dotyczącą staży i praktyk prowadzoną przez Europejską Konfederację Związków  Zawodowych pt. „Zakazać bezpłatnych staży” („Ban Unpaid Internship”). Kampania doprowadziła do zainicjowania dyskusji na forum europejskim. Ponadto, Związek realizuje projekt europejski „Czas na Wysokiej Jakości Miejsca Pracy” („Time4QualityJobs”), którego istotnym komponentem jest wypracowanie rekomendacji i prowadzenie kampanii na rzecz poprawy sytuacji na rynku praktyk i staży.

Prezydium KK wyraża aprobatę dla działań legislacyjnych na szczeblu UE, które doprowadzą do wiążących ram prawnych dla organizacji staży i praktyk. W przypadku Polski za kluczowe należy uznać zmianę ustawy o praktykach absolwenckich (Dz.U. 2009 nr 127 poz. 1052 ze zm.), która jest regulacją niezwykle słabą, pełną luk i nie gwarantuje, że praktyka będzie zapewniała jakość i bezpieczeństwo socjalne. Paradoks tej ustawy polega na tym, iż nie wymaga wypłaty jakiegokolwiek wynagrodzenia praktykantowi, a jednocześnie ustanawia maksymalny pułap wynagrodzenia na poziomie dwukrotności płacy minimalnej.
To tylko jeden z przykładów, który pokazuje konieczność zmian w systemie. Zasadnicze jest, by przyszła regulacja dotyczyła wszystkich osób, które odbywają praktyki na otwartym rynku pracy w dowolnym momencie. Dziś, wiele osób nie może być objęta jakąkolwiek regulacją, co może wpychać praktykantów do szarej strefy.

Prezydium KK stoi na stanowisku, że staż i praktyka, które odbywają się na otwartym rynku pracy musi być uregulowana stosowną umową. Ponadto, zdecydowanie podkreślamy, że praktyki i staże muszą mieć charakter odpłatny, a stawka wynagrodzenia nie powinna być niższa niż płaca minimalna. Konieczne jest zapewnienie, że praktykant lub stażysta posiada dostęp do systemu ubezpieczeń społecznych, obejmują go powszechne regulacje dotyczące czasu pracy i zapewnione jest bezpieczeństwo i higiena w wykonywaniu obowiązków służbowych. Należy również wspierać mentoring i doceniać rolę mentorów, dla których oznacza to dodatkowe obowiązki, za które należne jest stosowne  wynagrodzenie. Nie mamy również wątpliwości, że należy zapewnić maksymalne pułapy liczby stażystów lub praktykantów w stosunku do ogółu zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie i wprowadzić zakaz organizacji nadmiernie długich praktyk (co do zasady nie więcej niż 6 miesięcy) i zakaz powtórnego odbywania praktyki u tego samego pracodawcy co poprzednio. Nie można przy tym zapominać o znaczeniu wartości edukacyjnych staży i praktyk, które muszą gwarantować, że osoba je odbywająca nabywa umiejętności przydatne w dalszej pracy zawodowej.

Powyższe uwagi koncentrują się na systemie stażów i praktyk na otwartym rynku pracy. Niemniej, szereg zaleceń znajduje zastosowanie również do innych systemów, tj. staży oferowanych przez urzędy pracy oraz praktyk odbywanych w ramach programu nauczania. Nie może być miejsca dla jakichkolwiek nadużyć, a celem przewodnim takich praktyk i staży nie może być wola obniżania kosztów działania danego przedsiębiorstwa.

Przedstawione uwagi wskazują na wybrane elementy prawidłowo skonstruowanego systemu. Prezydium KK podkreśla, że wszelkie wymogi wobec organizujących praktyki i staże określane na poziomie kraju, branż, regionów i poszczególnych zakładów pracy muszą być ustalane we współpracy ze związkami zawodowymi. Ponadto, potrzeba holistycznego spojrzenia na cały rynek praktyk i staży, tak by uniknąć w nim luk.

NSZZ „Solidarność” jest przekonana, że należy rozpocząć pogłębioną debatę i prace nad przedstawionymi problemami i kierunkami rozwiązań, tak na szczeblu europejskim jak i Polskim. Jako organizacja wspierająca młode osoby, które dopiero wchodzą na rynek pracy, wyrażamy pełne gotowość do udziału w takiej dyskusji.