Miesiąc: lipiec 2023

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, działając w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2232 z późn. zm.) oraz na wniosek Zarządu Regionu Ziemia Łódzka NSZZ „Solidarność” wnosi o wykreślenie ze składu Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego Województwa Łódzkiego Pana Zbigniewa Bogusławskiego oraz w to miejsce wskazuje do prac Pana Romana Stawickiego, Przewodniczącego Zarządu Regionu Piotrkowskiego NSZZ „Solidarność”.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” przedstawia następujące uwagi do projektu ustawy o układach zbiorowych pracy i innych porozumieniach zbiorowych z dnia 25 maja 2023 r. (dalej: projekt) przedstawionego w ramach prekonsultacji przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej.

Układy zbiorowe pracy są niezbędnym elementem nowoczesnej gospodarki, gwarantując równowagę między potrzebami konkurencyjności przedsiębiorstw, a bezpieczeństwem pracowników. Zalecenie przyjęte przez Radę UE wprost wskazuje, że rokowania zbiorowe są jednym z kluczowych narzędzi pomagających pracownikom i pracodawcom w dostosowywaniu się do zmieniającego się świata pracy. Jest to szczególnie istotne w kontekście obiektywnych wyzwań stojących przed polskim rynkiem pracy, takich jak zmiana technologiczna, demograficzna i klimatyczna oraz zagrożenia pułapką państwa średniego dochodu. Dlatego niepokoić powinna trwająca od dawna i niestety ciągle postępująca w Polsce zapaść praktyki negocjacji układowych, potwierdzona przez ekspertyzę przygotowaną przez zespół naukowców z inicjatywy NSZZ „Solidarność” na zamówienie Rady Dialogu Społecznego. Aby spowodować odwrócenie tego trendu konieczne są zasadnicze zmiany prawne. Równocześnie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2022/2041/WE nakłada na państwa członkowskie, w których odsetek pracowników objętych rokowaniami zbiorowymi jest niższy niż 80%, obowiązek stworzenia warunków sprzyjających zwiększeniu zasięgu rokowań zbiorowych i przygotowaniu planu działania na rzecz promowania rokowań zbiorowych i zwiększania zasięgu układów zbiorowych. Mając na względzie oba te czynniki pozytywnie oceniamy przygotowanie wyjściowej propozycji reformy legislacyjnej prawa układowego, uznając to jednak jedynie za pierwszy krok w kierunku przywrócenia układom zbiorowym pracy właściwej rangi w stosunkach pracy i relacjach między pracą a kapitałem.

Przedstawiony projekt zakłada uchylenie regulacji prawnej zawartej w przepisach działu jedenastego Kodeksu pracy i uregulowanie kwestii związanych z zawieraniem układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień zbiorowych pracy w odrębnej ustawie. Jest to zabieg trafny. Problematyka układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych jest zaliczana do tzw. zbiorowego prawa pracy, które poza dzisiejszą regulacją działu jedenastego Kodeksu pracy w całości jest uregulowane poza Kodeksem pracy. Propozycja uregulowania układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień zbiorowych poza Kodeksem pracy pozwoli zachować odrębność tzw. indywidualnego prawa pracy, które pozostanie skodyfikowane, od zbiorowego prawa pracy, które w całości będzie uregulowane w odrębnych ustawach. Propozycja ta nawiązuje do rozwiązań prawnych obowiązujących w Polsce w okresie przedkodeksowym, kiedy to zawieranie układów zbiorowych pracy było przedmiotem ustawy z 1937 r. o układach zbiorowych pracy. Jak piszą autorzy w uzasadnieniu projektu ustawy, zabieg ten pozwoli również stosować w zbiorowym prawie pracy jednolitą formułę pracodawcy odmienną od definicji zawartej w art. 3 KP.

W uzasadnieniu projektu podkreśla się, że jego celem jest realizacja najistotniejszych postulatów zgłaszanych od wielu lat przez partnerów społecznych, w szczególności dotyczących uproszczenia procedury zawierania oraz rejestrowania układów zbiorowych pracy oraz uwzględnienie wniosków wynikających z wymienionej powyżej ekspertyzy sporządzonej na zamówienie RDS.

W ocenie Prezydium KK projekt realizuje niektóre propozycje od lat postulowane przez NSZZ „Solidarność”, a także część kierunkowych propozycji reprezentatywnych central związkowych, przedstawionych w informacji z dnia 19 stycznia 2023 r. Następujące proponowane zapisy należy ocenić pozytywnie:

• wprowadzenie katalogu otwartego spraw, które mogą być przedmiotem regulacji układu zbiorowego pracy (w celu promocji układów zbiorowych postulujemy rozszerzenie przykładowego katalogu poprzez wskazanie w szczególności na: urlopy szkoleniowe, wsparcie pracowników podnoszących kwalifikacje zawodowe, prawo pracowników do odłączenia się czy zarządzanie wiekiem);
• uproszczenie procesu rejestrowania układów zbiorowych pracy oraz wprowadzenie wpisu do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy;
• wprowadzenie możliwości skorzystania z pomocy mediatora przez strony negocjujące układ zbiorowy pracy;
• uproszczenie procedury rozszerzenia (generalizacji) ponadzakładowego układu zbiorowego pracy;
• wyraźne wykluczenie możliwości częściowego wypowiedzenia układu oraz częściowego wystąpienia z układu;
• wprowadzenie możliwości zawarcia przez pracodawców układu ponadzakładowego dla grupy liczącej co najmniej 2 pracodawców.

Niewątpliwie częściowym krokiem we właściwą stronę jest wprowadzenie obowiązku pracodawcy zatrudniającego co najmniej 50 pracowników i nieobjętego układem, podjęcia raz na 2 lata rokowań w celu zawarcia układu zakładowego wraz z przedstawieniem przez niego propozycji zakresu przedmiotowego proponowanego układu. Jednakże, aby uniknąć powielania w takiej propozycji wyłącznie zapisów Kodeksu pracy, należy wskazać, że proponowany zakres powinien zawierać zapisy np. dotyczące co najmniej: zasad wynagradzania, efektywnej realizacji zasady równego traktowania w zatrudnieniu, przeciwdziałania zagrożeniom psychospołecznym oraz rozwoju zawodowego pracowników.

Natomiast Prezydium KK krytycznie ocenia następujące zapisy projektu:

• Ustawa nie powinna wykluczać możliwości zawarcia układu na czas nieokreślony. Zawarcie układu na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat, powinno następować w przypadku, gdy strony układu wyrażą taką wolę. Nie do przyjęcia jest propozycja, aby zasada terminowości układów zbiorowych pracy miała zastosowanie również do układów zbiorowych pracy zawartych na czas nieokreślony zarejestrowanych przed dniem wejścia w życie ustawy (art. 31 projektu). Mogłoby to zniweczyć i tak już nikły dotychczasowy dorobek układowy, w sytuacji, gdy na miejsce układów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy nie zostałyby zawarte nowe układy terminowe.
• W projekcie brak jest przepisów określających zdolność układową do zawarcia układu ponadzakładowego i zakładowego po stronie pracodawców. Art. 19 i art. 22 projektu regulują jedynie zdolność układową po stronie związkowej. Art. 5 projektu reguluje z kolei zasady (w tym zdolność do) prowadzenia rokowań nad układem zbiorowym pracy. W projekcie brak jest natomiast regulacji określającej zdolność do zawarcia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy po stronie pracodawców w sytuacji, gdy układ taki jest zawierany dla pracodawców, z których co najmniej jeden należy do organizacji pracodawców, a co najmniej jeden do żadnej z takich organizacji nie należy oraz w sytuacji, gdy pracodawcy, dla których zawiera się układ ponadzakładowy należą do więcej niż jednej organizacji pracodawców.
• Nie do przyjęcia jest wprowadzenie przewidzianej w art. 17 ust. 2 projektu propozycji wystąpienia podmiotu z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. Już dziś pracodawcy będący członkami organizacji pracodawców, która zawarła układ mogą uwolnić się od obowiązku stosowania układu rezygnując z członkostwa w takiej organizacji. Propozycja przewidziana w art. 17 ust. 2 projektu podważa obowiązek pracodawcy stosowania ponadzakładowego układu zbiorowego pracy ułatwiając pracodawcy w stopniu zdecydowanie większym niż w aktualnym stanie prawnym uwolnienie się, bez jakichkolwiek negatywnych konsekwencji, od tego obowiązku w drodze jego indywidualnej decyzji.
• Wątpliwości budzi również regulacja zdolności do zawarcia układu ponadzakładowego po stronie pracowników. Dotyczy to w szczególności przyznania zdolności do zawarcia układu ponadzakładowego ze strony pracowników wyłącznie międzyzakładowym organizacjom związkowym. Powstaje pytanie, dlaczego taka zdolność nie została przyznana organizacjom zakładowym w sytuacji, gdy pracownicy, dla których zawierany jest układ są objęci zakresem działania takiej organizacji oraz dlaczego taka zdolność układowa nie została przyznana ponadzakładowej organizacji związkowej w przypadkach, gdy zakładowa lub międzyzakładowa organizacja związkowa reprezentująca pracowników, dla których zawiera się taki układ wchodzi w skład odpowiedniej struktury ponadzakładowej. Za zbyt daleko idące należy uznać wyłączenie w art. 19 ust. 2 zd. 2 projektu stosowania wymogu zawarcia układu ponadzakładowego przez co najmniej jedną reprezentatywną międzyzakładową organizację związkową, co prowadzić będzie do osłabienia pozycji reprezentatywnych organizacji związkowych, stwarzając możliwości zawarcia takiego układu przez słabe, pozbawione autonomii układowej i zależne od pracodawcy organizacje związkowe.
• Za kontrowersyjny uznać należy mechanizm obowiązywania postanowień układu zbiorowego pracy dotyczących osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy przewidziany w art. 11 ust. 4 projektu ustawy. Przewiduje on, że postanowienia układu obejmujące inne niż pracownicy osoby wykonujące pracę zarobkową wprowadza się przez zmianę w akcie będącym podstawą wykonywania pracy zarobkowej. Zastosowanie tego mechanizmu oznacza nieegzekwowalność postanowień układu zbiorowego pracy dotyczących osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, bowiem zmiana warunków świadczenia pracy przewidziana w układzie będzie
  i tak w pełni uzależniona od woli stron umowy, na podstawie której świadczona jest praca. Podważa to normatywny charakter układu w stosunku do osób wykonujących pracę na innej podstawie aniżeli stosunek pracy. Wydaje się, że nie ma przeszkód prawnych, aby mechanizm obowiązywania norm układu zbiorowego pracy obejmujących osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, ukształtować na wzór mechanizmu przewidzianego w art. 8a ust. 1-4 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207), z zachowaniem specyfiki wynikającej z układowego a nie ustawowego charakteru regulacji prawnej.
• Zmiany wymaga proponowany art. 4 ust. 3 projektu. Stanowi on powtórzenie 239 § 3 k.p. Ten przepis jest nieaktualny, ponieważ nie ma już pracowników samorządowych zatrudnianych na podstawie mianowania, a ponadto nieuzasadnione jest tak obszerne wyłączenie w zakresie zawierania układów zbiorowych pracy w służbie cywilnej. Tutaj przywołujemy wypowiedzi Komitetu Wolności Związkowej, który podkreśla, że jedynie siły zbrojne, policja i pracownicy służby publicznej uczestniczący w zarządzaniu państwem, mogą być wyłączeni z objęcia rokowaniami zbiorowymi (Międzynarodowe Biuro Pracy, Wolność Związkowa. Przegląd podjętych decyzji i wprowadzonych zasad przez Komitet Wolności Związkowej Rady Administracyjnej MOP, 2018, pkt 1239).

Prezydium KK zwraca także uwagę na potrzebę uwzględnienia w pracach nad reformą prawa układowego następujących wspólnych propozycji central związkowych z dnia 19 stycznia 2023 r.:

• Kluczowe jest powiązanie instytucji układu zbiorowego z instytucją sporu zbiorowego, tak jak ma to miejsce w większości państw UE o wysokim zasięgu rokowań zbiorowych. Oznacza to zapewnienie możliwości prowadzenia sporu zbiorowego w kwestii realizacji lub przestrzegania układu zbiorowego pracy oraz uwzględnienie postulatu uznania porozumienia zawartego w sporze zbiorowym jako protokołu dodatkowego do układu zbiorowego pracy. Strony sporu zbiorowego będące tożsame ze stronami układu zbiorowego mogą postanowić, iż porozumienie zawierane w sporze zbiorowym staje się częścią układu zbiorowego bez konieczności uruchamiania oddzielnego trybu związanego ze zmianą układu zbiorowego.
• Rozszerzenie katalogu rodzajów układów zbiorowych pracy. Strona związkowa postulowała, aby w celu ułatwienia zawierania układów zbiorowych pracy wprowadzić nowy rodzaj układu zbiorowego pracy, taki jak branżowy układ zbiorowy pracy (ponadzakładowy układ zbiorowy pracy, który obejmuje co najmniej 50% pracowników zatrudnionych w danej branży).
• Możliwość zawarcia układu zbiorowego pracy u pracodawcy, u którego nie funkcjonuje zakładowa (międzyzakładowa) organizacja związkowa. W obecnym stanie prawnym stronami zakładowego układu zbiorowego pracy jest pracodawca oraz funkcjonujące u niego zakładowe i międzyzakładowe organizacje związkowe. Z uwagi na niski stopień uzwiązkowienia w Polsce, w wielu zakładach pracy nie jest możliwe podjęcie prac nad układem zbiorowym pracy. Proponuje się zatem, aby załoga w głosowaniu, w sposób pośredni lub bezpośredni, wybierała reprezentatywną centralę związkową, której przedstawiciel (delegat związkowy) będzie negocjował w jej imieniu układ zbiorowy pracy. W razie powstania u pracodawcy zakładowej (międzyzakładowej) organizacji związkowej mandat przedstawiciela (delegata) będzie wygasał.
• Promocja układów zbiorowych pracy poprzez stworzenie odpowiedniego systemu zachęt dla pracodawców. Wprowadzenie tego typu rozwiązań można postulować przede wszystkim w obszarze zamówień publicznych i korzystania przez pracodawców ze środków unijnych lub w przypadkach szczególnych – z krajowego budżetu (tego typu „zachęty” mogłyby być wprowadzane wyłącznie w branżowych układach zbiorowych pracy).
• Wyłączenie obowiązującej możliwości wprowadzenia rozwiązań mniej korzystnych dla pracowników w porównaniu do przepisów powszechnie obowiązujących poprzez regulaminy czy porozumienia z zakładowymi organizacjami związkowymi i wprowadzenie jej jedynie poprzez układy zbiorowe pracy (dotyczy to np. przedłużenia okresu rozliczeniowego czy też postanowienia o nietworzeniu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych).

Zarówno w Dyrektywie 2022/2041/WE jak i w Zaleceniu ws. wzmacniania dialogu społecznego w UE przyjętym przez Radę w dniu 12 czerwca br. mocno podkreślona jest potrzeba promowania rokowań zbiorowych przez państwa członkowskie. Kompleksowa naprawa systemu układów zbiorowych powinna obejmować rozwiązania ułatwiające prowadzenie negocjacji układowych i sprzyjające budzeniu świadomości o roli układów zbiorowych pracy. Zwracamy uwagę, że szerokie spektrum takich propozycji zostało sformułowane we wspólnym stanowisku strony związkowej, a mianowicie:

• Zagwarantowanie wolnego wstępu na teren zakładu pracy przedstawicieli związku zawodowego, którzy nie są zatrudnieni u danego zatrudniającego, lecz którego pracownicy lub inne osoby wykonujące pracę zarobkową są członkami tego związku;
• Możliwość prowadzenia przez związek zawodowy „nowoczesnej” polityki informacyjnej w zakładzie pracy np. dostęp do pracowników online, tablice elektroniczne, dostęp do adresów służbowych poczty elektronicznej pracowników;
• Nałożenie na pracodawcę obowiązku informowania kandydatów do pracy oraz nowo zatrudnionych pracowników o funkcjonujących w zakładzie pracy zakładowych (międzyzakładowych) organizacjach związkowych oraz uprawnieniach, zadaniach i roli związków zawodowych (w formie pisemnej łącznie z podaniem kontaktu do biur związków);
• Zapisanie wprost w odpowiednich przepisach prawa do udziału w rokowaniach zewnętrznych ekspertów związkowych;
• Utworzenie Centrum Rokowań Zbiorowych, które byłoby podmiotem świadczącym zaawansowaną i fachową pomoc dla stron w przedmiocie prowadzenia rokowań (negocjacji) zbiorowych. Centrum prowadziłoby również szkolenia dla stron zakładowego/ponadzakładowego dialogu społecznego. Wprowadzenie do szkół przedmiotu (w ostatnim roku nauczania w szkole średniej i branżowej) dotyczącego funkcjonowania na rynku pracy ze szczególnym uwzględnieniem roli związków zawodowych;
• Kampanie medialne promujące układy zbiorowe pracy i rokowania zbiorowe.

Podsumowując, Prezydium KK ocenia pozytywnie inicjatywę podjęcia działań na rzecz reformy i wzmocnienia prawa układowego. Wiele z rozwiązań zaproponowanych w projekcie zmierza w postulowanym przez partnerów społecznych oraz doktrynę kierunku. Jednakże są to propozycje niewystarczające, aby doprowadzić do przełomu w zbiorowych stosunkach pracy, a zwłaszcza, aby przyczynić się do wyraźnego postępu w zwiększeniu zasięgu układów zbiorowych pracy, czyli celów przewidzianych w art. 4 ust. 1 i 2 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2022/2041 w sprawie adekwatnych minimalnych wynagrodzeń w Unii Europejskiej. Mając to na względzie, po raz kolejny podkreślamy, że wysiłki legislatora powinny skoncentrować się na opracowaniu i wspieraniu środków pomocnych w promowaniu tworzenia, wzmocnienia i rozwijania branżowego poziomu rokowań zbiorowych.

(do użytku służbowego)

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” pozytywnie ocenia zmianę § 2 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia polegającą na podwyższeniu kwoty wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe kwoty określającej wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu oraz rozszerzenie przepisu o wartość otrzymanych przez pracowników kuponów, talonów, bonów żywieniowych i kart przedpłaconych. Wyłączenie oskładkowania wartości otrzymanych przez pracowników kuponów, talonów, bonów żywieniowych i kart przedpłaconych to ważna zmiana z uwagi na to, że dotychczas brakowało wyraźnej regulacji prawnej tej kwestii, jak również stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie było w tej kwestii jednoznaczne.

Jednocześnie Prezydium KK podziela wątpliwości wyrażone w Ocenie Skutków Regulacji wskazujące, iż w przypadku podniesienia kwoty do 450 zł należy liczyć się z szerszym wykorzystywaniem przez pracodawców tego instrumentu jako elementu optymalizacji składkowej, co oznacza zwiększenie dofinansowania do posiłków lub wprowadzenie takiego benefitu kosztem podwyżek wynagrodzenia pracowników.

Mając powyższe na uwadze, Prezydium KK wyraża obawę co do możliwych negatywnych konsekwencji takiego wyłączenia, poprzez podejmowanie przez pracodawców takich działań, które będą zmierzały do ograniczania lub zamrażania wynagrodzeń w zamian za podniesienie kwoty dofinansowania do posiłku.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, działając w oparciu o § 34 ust. 3 pkt 6) oraz § 42 Statutu NSZZ „Solidarność” na podstawie § 17 Statutu Fundacji Promocji Solidarności postanawia o wyrażeniu zgody na zmianę § 6 Statutu Fundacji Promocji Solidarności dokonaną Uchwałą Rady Fundacji nr 6/2023 z dnia 20 lipca 2023 roku poprzez dodanie pkt 6) o treści:
„6) dbałość o zachowanie materialnego dziedzictwa Związku m.in. poprzez finansowanie remontów, modernizację i konserwację, w szczególności obiektów budowlanych w tym zabytkowych.”

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” przedstawia opinię do przyjętych przez Radę Ministrów założeń projektu budżetu państwa na rok 2024, zwanych dalej Założeniami.

Scenariusz makroekonomiczny zaprezentowany w założeniach do budżetu państwa na rok 2024 różni się nieznacznie w stosunku do prognozy przedstawionej w kwietniu 2023 r. w Aktualizacji Programu Konwergencji. Zgodnie z Aktualizacją Programu Konwergencji scenariusz zakładał, że w 2023 r. tempo wzrostu gospodarczego w Polsce wyhamuje – realny PKB wzrośnie o 0,9%, a w roku 2024 wyniesie 2,8%. Natomiast w założeniach projektu budżetu państwa na rok 2024 założono zwiększenie PKB o 3,0%.

Eksperci NBP spodziewają się, że tempo wzrostu PKB w 2023 r. nie wyjdzie poza przedział między 0,3% a 1,6% (granice 50-procentowego przedziału prawdopodobieństwa). Zgodnie z ich scenariuszami w 2024 r. można się spodziewać wzrostu PKB między 1,5% a 3,8%.

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w czerwcu 2023 r. w porównaniu z analogicznym miesiącem ub. roku wzrosły o 11,5% (przy wzroście cen usług – o 11,7% i towarów – o 11,4%). Najnowsze typowe scenariusze średniorocznej inflacji CPI w 2023 r., uwzględniane przez ekspertów AM NBP, zawierają się między 11,6% a 13,3%, przy prognozie centralnej wynoszącej 12,4%. W kolejnych dwóch latach, zgodnie z oczekiwaniami ekspertów AM NBP, inflacja średnioroczna będzie się obniżała. W 2024 r., eksperci przewidują inflację w granicach między 5,4% a 8,9%, a prognoza rządowa wynosi 6,6%.

Prezydium KK podziela pogląd, że perspektywy gospodarki Polski są trudne do zdiagnozowania z uwagi na trwającą rosyjską agresję na Ukrainę, niestabilne ceny surowców oraz zaburzenia w globalnych sieciach produkcji.

Od kilku miesięcy wprawdzie obserwujemy tendencję spadkową wzrostu cen, to jednak nadal przewyższa on wzrost poziomu wynagrodzeń. Zgodnie z informacją GUS z czerwca 2023 r. średni wzrost wynagrodzeń w I kwartale 2023 r. jest na poziomie 14,3% r/r, a więc niższym od wzrostu inflacji, która w tym samym czasie była na poziomie 17%. Zgodnie z szacunkami GUS z 30 czerwca br. ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły o 15,6% w porównaniu do analogicznego miesiąca ubiegłego roku i pozostały na tym samym poziomie w stosunku do poprzedniego miesiąca.

Zwrócić należy uwagę, że w Założeniach nie wskazano skutków zniesienia tzw. zerowego VAT-u na artykuły spożywcze, który jak zauważają sami autorzy pozytywnie wpływa na dobry poziom konsumpcji gospodarstw domowych. Zatem należałoby wyjaśnić czy wskaźniki ekonomiczne uwzględniają konsekwencję powyższej ulgi w VAT w roku 2024. Za zbyt optymistyczne uznajemy stwierdzenie, że podwyższenie świadczenia 500 plus spowoduje podniesienie stopy oszczędności, jeśli weźmiemy pod uwagę osoby najmniej zarabiające.

Zastanawiający jest zakładany spadek inwestycji publicznych w roku 2024. O ile zgodnie z prognozami MF w 2023 r. inwestycje będą na poziomie 7,3% dzięki m.in. zwiększonym dostawom sprzętu militarnego, to w 2024 r. przewidywane jest spowolnienie do poziomu 4,5%. Warto też podkreślić, że warunkiem wzrostu inwestycji publicznych jest wdrożenie inwestycji zaplanowanych w Krajowym Programie Odbudowy.

Zgodzić należy się z tym, że na umiarkowaną dynamikę zatrudnienia będzie oddziaływać ograniczona podaż pracy wynikająca przede wszystkim z procesów demograficznych, o czym NSZZ „Solidarność” wspominał wielokrotnie. Oczekiwany w 2023 roku wzrost stopy bezrobocia rejestrowanego do 5,5% należy uznać za realny, podobnie jak jej spadek na koniec 2024 r. do 5,3%. Jednak nie jest to wynikiem sytuacji gospodarczej w kraju, a właśnie nieznacznej siły roboczej wchodzącej na rynek pracy.

W założeniach podkreślono, że polityka gospodarcza będzie nakierowana na łagodzenie gospodarczych skutków rosyjskiej agresji na Ukrainę przy uwzględnieniu wytycznych instytucji UE dotyczących polityk budżetowych oraz krajowych ram fiskalnych.

Stabilizująca reguła wydatkowa
Nie pierwszy raz rząd przyjął projekt ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych bez konsultacji z Radą Dialogu Społecznego. Projekt dostosowuje polskie prawo do unijnych przepisów dotyczących wymagań dla ram budżetowych państw członkowskich. W ustawie o finansach publicznych wprowadzona zostanie tzw. „klauzula obronna”, która ma pozwolić na szczególne traktowanie wydatków związanych ze zwiększaniem potencjału obronnego Polski. Nowy mechanizm korekty zastąpi dotychczasowy występujący w stabilizującej regule wydatkowej (SRW). Mechanizm będzie aktywowany, jeśli w roku n lub n-1 najbardziej aktualna prognoza Komisji Europejskiej wskazywać będzie na przekroczenie wartości referencyjnej dla wyniku sektora instytucji rządowych i samorządowych (-3 proc. PKB) lub długu publicznego według przepisów UE (60 proc. PKB).Urealniony zostanie punkt startowy w SRW. W związku z pandemią COVID-19 oraz wojną w Ukrainie była stosowana ogólna klauzula wyjścia od reguł unijnych w latach 2020-2023. Rozwiązanie to dawało zwiększoną swobodę w podejściu do reguł fiskalnych. Rok 2024 będzie pierwszym rokiem stosowania standardowych reguł fiskalnych w UE, dla których punktem odniesienia (startowym) będzie poziom wydatków w 2023 r. Prezydium KK oceniając Wieloletni Plan Finansowy wskazywało na dużą ostrożność w zakresie powrotu do stabilizującej reguły wydatkowej.

Wynagrodzenia w sferze finansów publicznych
Prezydium KK NSZZ „Solidarność” uznaje za konieczny znaczny wzrost wynagrodzeń w sferze finansów publicznych i podtrzymuje postulat przedstawiony podczas negocjacji w Radzie Dialogu Społecznego, zgodnie z którym wzrost wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej powinien wynosić nie mniej niż 20% w roku 2024. Propozycja rządu podwyższenia wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej o 6,6% jest nie do zaakceptowania.
Kolejny raz propozycja wzrostu wynagrodzeń jest ustalana na poziomie prognozowanej inflacji na rok następny. Ma to zapewnić utrzymanie realnego wynagrodzenia pracowników na tym samym poziomie. Niestety ostatnie kilka lat, na skutek epidemii COVID-19 oraz działań wojennych w Ukrainie, doprowadziły do wzrostu inflacji znacznie powyżej prognozowanych wartości. Zagwarantowane przez rząd podwyżki wynagrodzeń były poniżej inflacji, co prowadziło do spadku realnych wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej. W 2022 r. realna płaca spadła o 6,34% r/r. W roku 2023 prognozowana inflacja na poziomie 12% będzie prowadziła do dalszego spadku realnego wynagrodzenia, biorąc pod uwagę podwyżkę wynagrodzenia na poziomie 7,8% (spadek o kolejne 4,2 pp.). Taka sytuacja skutkuje zmniejszeniem zainteresowania pracą w sektorze publicznym, co w konsekwencji prowadzi do dużych deficytów kadrowych i pogarsza jakość usług publicznych. Pozostawienie poziomu wynagrodzeń bez znaczącego wzrostu będzie prowadziło do dalszej fluktuacji kadr, a pracownicy będą coraz częściej podejmować decyzje o odejściu na emeryturę lub do sektora prywatnego. Taka sytuacja prowadzi do obniżania się poziomu usług publicznych.
Prezydium KK postuluje, aby Ministerstwo Finansów uzgadniało w Radzie Dialogu Społecznego limity wydatków oraz skutki analizy ministerstwa finansów na temat stanowisk w sferze finansów publicznych szczególnie niedofinansowanych, które zapowiedział Minister Finansów podczas negocjacji w Radzie Dialogu Społecznego. Brak między innymi takiej informacji powoduje, że uzgodnienia na temat kształtu budżetu państwa w Radzie Dialogu Społecznego są mało efektywne, tym bardziej, że czas na jego opiniowanie jest bardzo krótki, a dostęp do materiałów źródłowych ma tylko jedna strona negocjacji. Prezydium KK NSZZ „Solidarność” domaga się negocjacji z poszczególnymi ministerstwami na temat wzrostu wynagrodzeń w roku 2023 w szczególności w związku ze zmianą wysokości wynagrodzenia minimalnego od 1 lipca br.

Minimalne wynagrodzenie za pracę
Zdaniem Prezydium KK NSZZ „Solidarność” w trakcie negocjacji wysokości minimalnego wynagrodzenia muszą być brane pod uwagę rzeczywiste wartości. Tak więc przy stwierdzaniu czy wysokość minimalnego wynagrodzenia będzie niższa od połowy wysokości przeciętnego wynagrodzenia należy opierać się na dostępnych, twardych danych: czyli wysokości minimalnego wynagrodzenia w pierwszej połowie 2023 roku oraz wysokości przeciętnego wynagrodzenia w pierwszym kwartale 2023 r. (GUS).
Naszym zdaniem w danej sytuacji interpretacja MRiPS, iż z uwagi na fakt, że przy obliczaniu minimum płacowego w 2024 r. brana pod uwagę wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę w drugiej połowie 2023 r. (3600 zł) jest wyższa niż połowa przeciętnego wynagrodzenia w I kwartale 2023 r., co skutkuje pominięciem w wyliczeniach 2/3 wzrostu PKB – jest nieuzasadniona. Dane wykorzystane w wyliczeniu propozycji pochodzą z różnych okresów, więc są nieadekwatne.
Osoby zarabiające minimalne wynagrodzenie są najbardziej narażone na wzrost cen, który jest szczególnie widoczny w ostatnim okresie. Prezydium KK zauważa, że z roku na rok przybywa osób zarabiających na poziomie minimalnego wynagrodzenia: o ile w szacunkach na 2021 rok przewidywano 1,7 mln osób, pobierających takie wynagrodzenie, to na 2024 rok MRiPS szacuje liczbę osób objętych regulacją na 3,6 mln osób.
Zwracamy uwagę na problem rozwarstwienia dochodowego. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny osób o najwyższych dochodach był w 2022 r. 6,6 razy wyższy od analogicznego dochodu osób najuboższych (odpowiednio w 2021 r. – 6,3, w 2020 r. – 5,6) Oznacza to wzrost dysproporcji pomiędzy osobami najbogatszymi i najbiedniejszymi w ostatnich latach.
Zwiększa się także poziom niedostatku wśród pierwszego kwintyla gospodarstw domowych badanych w 2022 r. Wydatki w tej grupie sięgają 159% przeciętnego dochodu rozporządzalnego. Zgodnie z informacją GUS ta grupa gospodarstw z roku na rok w coraz większym stopniu zmuszona jest korzystać ze swoich oszczędności lub pożyczek i kredytów.
Ponadto w 2022 r. drugi rok z rzędu przeciętne realne miesięczne wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych rosły szybciej niż poziom przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę (realny dochód spadł o 2,6%, natomiast wydatki wzrosły o 0,7%). Odpowiednio w 2021 r. nastąpił wzrost wydatków o 3,5% i przy wzroście realnego dochodu o 2,2% r/r. Oznacza to, że realne dochody gospodarstw domowych pracowników rosną wolniej niż ich wydatki. Zatem biorąc pod uwagę ujemną dynamikę wynagrodzeń realnych prognozowaną na 2023 r. i nadal wysoką inflację, zwłaszcza cen żywności i użytkowania mieszkania należy spodziewać się pogłębienia powyższych trendów.
Prezydium KK wskazuje na nasilające się zjawisko spłaszczania wynagrodzeń w sferze finansów publicznych.
Prezydium Komisji Krajowej podtrzymuje stanowisko dotyczące wzrostu płacy minimalnej na poziomie od 1 stycznia 2024 r. nie mniej niż 13,89% a od 1 lipca 2024 r. nie mniej niż 6,09% (docelowo w wysokości 4350 zł).

Świadczenia emerytalno-rentowe
Prezydium KK NSZZ „Solidarność” podtrzymuje oczekiwanie, że wskaźnik wzrostu emerytur i rent w 2024 roku będzie odpowiadał wysokości wskaźnika wzrostu cen towarów i usług w 2023 roku powiększonego o co najmniej 50% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za pracę w roku 2023.
Utrzymujący się wysoki poziom wzrostu cen towarów i usług, w tym przede wszystkim podstawowych, sprawia że nadal aktualny jest postulat przyjęcia rozwiązań systemowych w zakresie waloryzacji minimalnych świadczeń emerytalno-rentowych, które tracą siłę nabywczą najszybciej, opartego o dynamikę minimum egzystencji liczonego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Wprawdzie dochody świadczeniobiorców są dodatkowo zasilane kolejnym świadczeniem rocznym, jednak kwoty te nie wpływają na trwały wzrost świadczeń i nie mogą stać się alternatywą do utrzymania minimalnych emerytur i rent na adekwatnym do godnego życia poziomie.

Rodzina
Prezydium KK  zauważa potrzebę indeksacji wysokości świadczenia wychowawczego, które zaplanowano na 2024 rok. Szacowany koszt tego działania to ok. 24 mld złotych w przyszłym roku. Jednakże wobec tracącej siły nabywczej świadczeń rodzinnych, które kierowane są do najbardziej zagrożonych niedostatkiem rodzin, także tych, w których mieszkają pełnoletni uczący się członkowie, zwrócić należy uwagę na potrzebę wzrostu tych świadczeń, sygnalizowany już w roku 2022. Znaczący wzrost (60%) kwoty świadczenia wychowawczego nie poprawi sytuacji rodzin, w których wychowują się pełnoletni uczniowie i studenci. Należy pamiętać, że koszty zakwaterowania poza miejscem zamieszkania wzrosły nie tylko ze względu na wysoką inflację ale także z uwagi na zwiększony popyt na mieszkania/pokoje na wynajem w związku z dużą falą imigracyjną z Ukrainy. Należy pamiętać, że świadczenia rodzinne wspierają najwrażliwsze rodziny także w tej sferze. W opinii Prezydium KK NSZZ „Solidarność” celowe marginalizowanie systemu świadczeń rodzinnych prowadzi do pogłębiania niedostatku zagrożone ubóstwem rodziny.
Prezydium KK wskazuje na niepokojące wyniki badań minimum egzystencji w 2022 r przeprowadzone przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, z których wynika, że wartości minimum egzystencji z 2022 r. są nieznacznie niższe od przyjętych kryteriów dochodowych jedynie w gospodarstwach 1-osobowych (gospodarujących samotnie), w pozostałych typach gospodarstw minimum egzystencji przewyższa wartość kryteriów dochodowych. To oznacza, że odnotowane wyniki ubóstwa ustawowego są nieadekwatne do rzeczywistej sytuacji najuboższych gospodarstw domowych w Polsce, co za tym idzie wykluczone są one z systemu pomocy społecznej już od 2022 roku. Trend ten niepokoi, tym bardziej, że najbliższa weryfikacja progów dochodowych przewidziana jest dopiero na 2025 r.

Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
Prezydium KK NSZZ „Solidarność” ponownie domaga się całkowitego odmrożenia wysokości odpisów na zakładowy funduszu świadczeń socjalnych. Lata 2022 i 2023, charakteryzują się wysoką inflacją, co powoduje znaczący spadek realnej wartości wypłacanych z funduszu świadczeń. Nie godzimy się na dalsze mrożenie wysokości odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, biorąc pod uwagę fakt, że beneficjentami tego funduszu są pracownicy i ich rodziny oraz emeryci i renciści znajdujący się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej.
Podkreślenia wymaga fakt, iż na chwilę obecną dla pracowników uczelni publicznych odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dokonuje się w wysokości odpisu dokonanego w 2018 roku (w oparciu o planowane przez uczelnię roczne wynagrodzenia osobowe w 2013 r.) Uzasadnione jest odmrożenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla szkolnictwa wyższego wg podstawy na rok 2021 poprzez zmianę art. 262 ustawy wprowadzającej ustawę z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym.
Należy zauważyć, iż skutki odmrożenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych są dla budżetu pozytywne biorąc pod uwagę zwiększenie wpływów podatkowych z tytułu wzrostu konsumpcji.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” wnosi następujące uwagi do projektu rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2023 r. w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3.
Projekt rozporządzenia wynika z wyprowadzonych zmian w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U.2023.204), które zainicjowane zostały poprzez Zalecenia Rady UE ws. wysokiej jakości systemów wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem.
Projekt określa standardy opieki nad dziećmi do lat 3 sprawowanej w żłobku, klubie dziecięcym i przez dziennego opiekuna (tzw. instytucje opieki). Standardy te mają być realizowane w formie planu opiekuńczo-edukacyjnego przyjmowanego przez instytucje opieki.
Wątpliwości Prezydium KK budzi projektowane brzmienie §2, w którym projektodawca zakłada fakultatywność tworzenia ww. planów. Biorąc pod uwagę fakt, że już 75% instytucji opieki pracuje na podstawie planów opiekuńczo-edukacyjnych, niezrozumiałe jest pozostawienie możliwości nieprzyjmowania przez nie odpowiednich standardów. Umożliwienie niespełniania odpowiednich standardów instytucjom opieki nie przybliży do osiągnięcia kluczowego celu jakim jest stworzenie wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki nad małym dzieckiem, dlatego uzasadnionym jest postulat, aby wprowadzić rozwiązania bardziej mobilizujące instytucje opieki do podnoszenia jakości swoich usług i zrezygnować z dobrowolności tworzenia przez nie planów.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, działając w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 oraz art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2232 z późn. zm.) oraz na wniosek Zarządu Regionu Bydgoskiego NSZZ „Solidarność” działającego w uzgodnieniu z Zarządem Regionu Toruńsko-Włocławskiego NSZZ „Solidarność” w związku z rezygnacją Pana Leszka Walczaka z członkostwa w Kujawsko-Pomorskiej Wojewódzkiej Radzie Dialogu Społecznego, wnosi o wykreślenie ze składu Kujawsko-Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego Pana Leszka Walczaka oraz w to miejsce wskazuje do prac Pana Mariusza Kolasińskiego. Jednocześnie wskazujemy Pana Sebastiana Gawronka na funkcję Wiceprzewodniczącego Kujawsko-Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” zgłasza następujące uwagi do projektu rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2023 r. zmieniającego rozporządzenie w zakresie programów szkoleń dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym oraz dziennego opiekuna (dalej: opiekunów).

Opiniowany projekt rozporządzenia rozszerza bloki tematyczne programów szkoleń opiekunów o umiejętność pracy ze zróżnicowanymi grupami m.in. ze względu na sytuację materialną rodzin (rodziny o niskich dochodach). Zdaniem Prezydium KK takie odróżnienie jest nietrafne, gdyż opiekunowie nie mają narzędzi do rozpoznawania sytuacji materialnej rodzin. Takie rozpoznania leżą w kompetencjach Ośrodków Pomocy Społecznej poprzez przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, z którymi opiekunowie mogliby współpracować. Właśnie w kompetencje szerokiej współpracy z OPS opiekunowie powinni być zaopatrzeni.

Prezydium KK zwraca także uwagę, że pomimo, iż poszerza się zakres tematyczny szkoleń dla opiekunów o zagadnienia dotyczące: opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi i wymagającymi specjalnej opieki, umiejętność pracy ze zróżnicowanymi językowo i kulturowo dziećmi pochodzącymi z rodzin migracyjnych, umiejętność efektywnej komunikacji z rodzicami czy ochrony praw dziecka, nie przewidziano dodatkowych godzin na realizację poszerzonego programu szkoleń. Zatem realizacja programu może być utrudniona zwłaszcza wobec początkujących i niedoświadczonych opiekunów.

Jednocześnie Prezydium KK zwraca uwagę, że wiedza i umiejętności opiekunów powinny być aktualizowane zwłaszcza w zakresie podawania leków małym dzieciom, wyczulenia na oznaki przemocy domowej czy w zakresie wypalenia zawodowego.

Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” pozytywnie ocenia inicjatywę Prezydenta RP przedstawienia projektu ustawy o szczególnej opiece geriatrycznej .

Jednocześnie Prezydium KK zwraca uwagę, że projekt trafił do Sejmu RP w dniu 13 czerwca br., zanim zakończono konsultacje społeczne, co zasługuje na krytykę. Tak istotny, z punktu widzenia życia społecznego i opieki nad seniorami projekt ustawy, powinien być szeroko konsultowany społecznie.

Ponadto Prezydium KK zgłasza następujące uwagi szczegółowe:

1. Odnosząc się do tytułu ustawy Prezydium KK nie widzi powodu wskazywania w jego treści, że opieka geriatryczna jest szczególną. Zdaniem Prezydium KK powinna to być opieka i usługa ogólnie dostępna i na dobrym poziomie. Tego oczekują obywatele i pacjenci w każdym wieku. Projekt powinien nazywać się „ustawa o opiece geriatrycznej” lub „ustawa o centrum zdrowia 75+”,  jak to zaproponowano w treści ustawy.
2. Według gerontologów starość rozpoczyna się w wieku 60 lat. Okres 60-74 lat stanowi wczesną starość, a 75-90 późną starość. Zatem propozycja by wdrażać „szczególną opiekę” dla osób po 75 roku życia wydaje się spóźniona. Działania takie należy podejmować znacznie wcześniej, już w momencie zakończenia aktywności zawodowej. Propozycja granicy wieku 75 lat jest tym bardziej niezrozumiała, ponieważ w uzasadnieniu projektu mówi się, że samopoczucie, ale również i stan zdrowia polskich seniorów są gorsze niż w innych krajach. W tym czasie wiele chorób, postaw i zachowań jest na tyle utrwalonych i zaawansowanych, że niewiele już można zdziałać profilaktyką. Należy ją rozpocząć najpóźniej w 65 roku życia, co nie zmienia faktu, że ogólnie profilaktykę zdrowego życia i kształtowanie postaw, należy rozpocząć już w wieku szkolnym by w przyszłości społeczeństwo było zdrowe i nie obciążało systemu zdrowia i opieki.
3. Z uzasadnienia projektu nie wynika, czy pomysł tworzenia centrum opieki dla osób 75+ został poprzedzony analizą ilu aktualnie jest geriatrów i gerontologów, którzy taką opiekę będą mogli świadczyć. Nie można również zapominać o niedoborach kadrowych w służbach społecznych oraz opiece pielęgniarskiej.
4. Procedury medyczne różnią się od procedur administracyjnych, w ramach których funkcjonują służby społeczne. Reforma pomocy społecznej po roku 1990 odłączyła służbę zdrowia od pomocy społecznej. Projekt niniejszej ustawy podejmuje próbę ponownego łączenia lub bliższej współpracy, jednak Prezydium KK obawia się czy ten proces przebiegnie harmonijnie, bez uszczerbku dla pracowników oraz pacjentów. Procedury powinny zostać wypracowane przy uwzględnieniu specyfiki służb, tak by system mógł zadziałać. Kadrę należy w tym zakresie przeszkolić i przygotować koordynatorów.
5. Prezydium zgłasza obawę czy ze względu na koszty organizacyjne i kadrowe samorządy zdecydują się na tworzenie centrów zdrowia 75+ i będą nadal świadczyły opiekę na dotychczasowych zasadach. Przypominamy, że w 2019 r. weszła w życie ustawa o centrach usług społecznych, która nie była dobrze przyjęta przez środowisko służb społecznych. Nawet można powiedzieć, że została wprowadzona wbrew opiniom środowiska i przy jego sprzeciwie. Po kilku latach efekt jest taki, że samorządy niechętnie tworzą CUS-y (na ok. 2 500 OPS mamy 55 CUS).
6. Zaskakujący i niezrozumiały jest brak opinii Ministerstwa Zdrowia do projektu.
7. Prezydium KK negatywnie ocenia brak dokładnej oceny skutków regulacji i jej wpływu na finanse JST. W uzasadnieniu znajdują się jedynie szacunki tychże kosztów.