Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” wyraża zaniepokojenie sposobem procedowania nad projektem ustawy o zmianieustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi orazustawy o odpadach(dotyczącym systemu kaucyjnego) co zostało już wcześniej wskazane w Decyzji Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” nr 119/2021 z dnia 31 sierpnia 2021 r., przekazanej do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska p. Jacka Ozdoby w dniu 2 września 2021 r. w zakresie procedowania nad innym projektem nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi(dotyczącym systemu rozszerzonej odpowiedzialności producentów – ROP).
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” stanowczo sprzeciwia się stwierdzeniu zawartemu na str. 6 Oceny skutków regulacji (OSR) ustawy stanowiącemu że „Ze względu na zakres projekt nie wymaga opiniowania przez reprezentatywne organizacje związkowe”. Stanowi to rażące naruszenie art. 19 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.NSZZ „Solidarność” w sposób odpowiedzialny oraz konsekwentny będzie zabierać głos i aktywnie uczestniczyć w pracach nad projektami ww. ustaw, w celu uniknięcia niedopracowanych przepisów, które będą negatywnie oddziaływać na gospodarstwa domowe, pracowników branży handlowej i ich rodziny, a także pracowników branży opakowaniowej i pracowników podmiotów realizujących gospodarkę komunalną w zakresie gospodarowania odpadami. Mającna uwadze uwagi przedstawione w niniejszej decyzji Prezydium Komisji Krajowej NSZZ Solidarność negatywnie opiniuje przedmiotowy projekt ustawy.
- W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że projekt ustawy wprowadza niejasne przepisy w zakresie dowolności w określaniu wysokości kaucji przez prywatne podmioty, co może spowodować niekontrolowany wzrost cen produktów, a takżedoprowadzić do nieuczciwej konkurencji i naruszenia praw konsumentów. Co więcej przepisy te zakładają pozostawienie możliwości utworzenia kilku systemów kaucyjnych, niepowiązanych ze sobą oraz zarządzanych dowolnie przez prywatne podmioty
W ocenie Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” powinien powstać jeden system kaucyjny, znajdujący się pod kontrolą instytucji państwowych, w którym zostaną określone identyczne prawa i obowiązki dla wszystkich podmiotów uczestniczących w systemie.
Postulujemy również obligatoryjne wprowadzenie systemu kaucyjnego na puszki aluminiowe, a nie tylko na butelki szklane wielorazowego użytku oraz butelki z tworzyw sztucznych. Wysokość stawki kaucji na ww. opakowania/butelki powinna być ustalona w ustawie
w podziale na rodzaje ww. opakowań i być jednolita dla wszystkich mieszkańców naszego kraju. Tylko takie działanie będzie zachętą do zwrotu opakowań oraz nie doprowadzi do wzrostu cen produktów.
- Niezrozumiały jest brak kontroli systemu zbiórki opakowań i ich przekazywania do recyklingu ze sferą finansową związaną z nieodebranymi kaucjami.W ocenie Prezydium Komisji Krajowej projekt ustawy nie gwarantuje prawidłowego rozliczenia kaucji oraz zapewnienia pokrywania sklepom kosztów związanych z systemem. Istnieje bowiem poważne ryzyko, że prywatny podmiot reprezentujący może działać przede wszystkim w interesie i na rzecz podmiotów wprowadzających napoje w opakowaniach, a nie na rzecz sklepów i konsumentów.
W naszej ocenie należy rozdzielić te funkcje, aby środki z kaucji pozostawały pod kontrolą instytucji państwowych, zamiast powiększać zysk podmiotów wprowadzających produkty w opakowaniach. Byłoby to tym bardziej potrzebne w sytuacji, w której sklepy będą sprzedawać napoje w ilości opakowań/butelek mniejszej niż opakowania/butelki, które będą musiały obligatoryjnie przyjmować zgodnie z ustawą i tym samym wypłacać kaucje wyższe niż wpłacane przez kupujących. Tego rodzaju negatywne obciążenia finansowe dotyczyć mogą kilkudziesięciu tysięcy jednostek handlowych, które już obecnie odczuwają skutki inflacji oraz generalny wzrost opłat i kosztów, co może zmniejszyć ich szanse przetrwania na rynku i grozić utratą wielu miejsc pracy.
- Bez szczegółowych wyliczeń i danych dotyczących sklepów, trudno zrozumieć ustanowione w projekcie znaczące obowiązki i obciążenia finansowe dla sklepów o powierzchni handlowej powyżej 100 m2, które obligatoryjnie będą zmuszone do pobierania i zwracania kaucji oraz do odbierania pustych opakowań/butelek. Powstaje pytanie, jakimi kryteriami kierowano się przy ustalaniu akurat takiej wielkości powierzchni? Projekt ustawy nie określa, jak ma wyglądać infrastruktura związana z systemem kaucyjnym oraz w jaki sposób mają być przechowywane i czy będą bezpłatnie odbierane opakowania zwrotne. Należy to uregulować w ustawie, aby uniknąć problemów dla zwykłych sklepów objętych systemem kaucyjnym (a nie hipermarketów, które zawsze będą w stanie sobie poradzić dysponując dużymi środkami finansowymi oraz powierzchniami). Prezydium Komisji Krajowej NSZZ Solidarność zwraca uwagę, że w wyniku wprowadzenia zmian w obecnym ich kształcie zobowiązania organizacyjne i finansowe wynikające z proponowanych regulacji obciążą szczególnie małe i średnie sklepy, w tym przedsiębiorstwa rodzinne. Dodatkowo należy zaznaczyć, że wyłączenie z obowiązku przyjmowania opakowań i zwrotu kaucji sklepów o powierzchni handlowej poniżej 100 m2 poza wskazanymi wyżej problemami interpretacyjnymi może mieć charakter pozorny, gdyż małe placówki handlowe chcąc zachować swoją pozycję konkurencyjną będą zmuszone „dobrowolnie” włączyć się w wiele systemów kaucyjnych będąc jednocześnie słabszą stroną relacji z wprowadzającymi podmiotami ich reprezentującymi. Tym samym proponowane rozwiązania w sposób szczególny obciążą małe, często rodzinne jednostki handlowe powodując faktyczną preferencję dla dysponujących większym potencjałem finansowym i organizacyjnym podmiotów sieciowych z dominującym obcym kapitałem.
- Wątpliwości budzi brak wykorzystania istniejących od wielu lat sposobów oznakowania opakowań przy pomocy kodu kreskowego oraz brak zintegrowania z elektronicznymi systemami informatycznymi, w których mają być ewidencjonowane opakowania/butelki oraz kaucje. Zaproponowane przepisy spowodują zatem konieczność prowadzenia ręcznej ewidencji oraz przygotowania pracochłonnych i skomplikowanych sprawozdań, za które odpowiedzialne będą sklepy oraz konkretni pracownicy. Zagrożenie karami wskazanymi w ustawie doprowadzić może do ogromnego utrudnienia działalności sklepów i pogorszenia nastrojów społecznych.
Naszym zdaniem, cały proces powinien być nowoczesny i zautomatyzowany, podobnie jak to ma miejsce w wielu krajach, które wprowadziły tego rodzaju rozwiązania. Potrzebna jest również czytelna kampania edukacyjna, przedstawiająca w sposób obiektywny wszystkie prawa i obowiązki, a także korzyści związane z systemem kaucyjnym.
- Treść OSR została przygotowana ogólnikowo, a także bez opisania rozwiązań funkcjonujących już nie w 10 krajach Europy, jak wskazano w projekcie, ale w 25 krajach, które wdrożyły bądź planują wprowadzić system kaucyjny. Dlatego należałoby przedstawić sposób funkcjonowania systemów kaucyjnych w wielu krajach, zamiast ograniczać się tylko do trzech tj. Chorwacji, Finlandii i Niemiec. Niezbędne byłoby również przedstawienie zalet i wad, a także kosztów systemów kaucyjnych – w celu wypracowania optymalnych rozwiązań. Nadto w OSR nie ma żadnych wyliczeń wpływu projektu ustawy na funkcjonowanie przedsiębiorców oraz na rodzinę, obywateli i gospodarstwa domowe. Na str. 6 i 7 OSR nie przedstawiono żadnych kwot. Jednocześnie z opisu wynika, że proponowane rozwiązania będą wywierać wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorców i gospodarstwa domowe. Dlatego informacja na str. 7, iż rozwiązania będą wywierać wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorców i gospodarstwa domowe, zawarta w pozycji „W ujęciu niepieniężnym”, powinna być ujęta w formie szczegółowych wyliczeń (prognoz) w pozycji „W ujęciu pieniężnym”.
Nie sposób się również zgodzić z zamieszczeniem w OSR informacji, że projektowana ustawa nie wpływa na rynek pracy. Oczywiste jest, że stworzenie od podstaw całego systemu kaucyjnego funkcjonującego w całym kraju, powinno wpłynąć na wzrost zatrudnienia pracowników m.in. obsługujących ten system; w szczególności w przypadku utworzenia sieci zbierania opakowań/butelek, jak również w branży przedsiębiorców zajmujących się recyklingiem, na których będzie wpływać ta ustawa. Brakuje równieżokreślenia wpływu projektu ustawy na sektor publiczny, zwłaszcza na gminy, którym w sposób istotny zmniejszą się ilości odpadów komunalnych, gdzie trafiała dotychczas większość butelek szklanych i z tworzyw sztucznych.
Nieoszacowanym skutkiem regulacji jest wzrost obciążeń mieszkańców z tytułu gospodarowania odpadami komunalnymi oraz pogorszenie wyników tak prywatnych jak i samorządowych instalacji komunalnych, co może w dalszej kolejności być przyczyną ograniczenia zatrudnienia w tym sektorze. W związku z powyższym należy opisać, czy oraz w jaki sposób projekt wpłynie na wzrost cen produktów opakowaniowych i czy przyczyni się on do zmniejszenia opłat za śmieci ponoszonych przez mieszkańców. Stoimy na stanowisku, że partnerzy społeczni oraz wszyscy obywatele mają pełne prawo wiedzieć, jakie będą rzeczywiste skutki wprowadzenia w życie przepisów przygotowanego projektu ustawy.
Podsumowując, Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” stanowczo podkreśla, że tak znaczący i systemowy projekt ustawy musi zostać dogłębnie przeanalizowany i powinny zostać wprowadzone w nim niezbędne zmiany, przy aktywnym udziale partnerów społecznych. Projekt ustawy powinien zakładać zdecydowanie dłuższe vacatio legis i wejść w życie później niż 1 stycznia 2023 r. Jest to zdecydowanie zbyt krótki termin na rzetelne przygotowanie się do wdrożenia przepisów.