ws. udzielenia pełnomocnictwa do reprezentowania NSZZ „Solidarność” na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników Spółki Fundusz Wczasów Pracowniczych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie w dniu 4 lutego 2021 r.
(do użytku służbowego)
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” wskazuje następujących członków doraźnego zespołu problemowego ds. ochrony zdrowia Rady Dialogu Społecznego z ramienia NSZZ „Solidarność”:
– Maria Ochman – przewodnicząca Sekretariatu Ochrony Zdrowia NSZZ „Solidarność”,
– Bogdan Kubiak – zastępca przewodniczącego KK NSZZ „Solidarność”.
Prezydium Komisji KrajowejNSZZ „Solidarność” negatywnie ocenia Ustawę o służbie zagranicznej.
Uchybienie obowiązku konsultacji publicznych stanowiło nie tylko naruszenie prawa lecz także negatywnie wpłynęło na jakość stanowionego prawa, uniemożliwiając parlamentowi zasięgnięcie opinii podmiotów zewnętrznych, co ma tym poważniejsze skutki, że Ustawa o służbie zagranicznej dotyczy nie tylko organizacji funkcjonowania jednego z segmentów administracji publicznej, lecz odnosi się również do normowania praw człowieka i obywatela (w tym wolności związkowych) pracowników MSZ, a wszelkie regulacje ograniczając te prawa i wolności muszą odpowiadać szczególnym wymaganiom, ustanowionym zwłaszcza w art. 31 Konstytucji.
b) pracownicy krajowi zatrudnieni na podstawie powołania w celu wykonywania obowiązków służbowych w placówce zagranicznej jako członkowie personelu pomocniczego lub obsługi]65 lat” jest sprzeczna z art. 24 i art. 32.2 Konstytucji RP, prawem Unii Europejskiej, ustawodawstwem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej i ma charakter dyskryminacyjny.
Generalną konstytucyjną zasadę ochrony stosunku pracy, wynikającą z art. 24 Konstytucji RP („Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej”), uzupełnia Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Dyrektywa Rady 2000/78/WE stanowi w pkt 11.: „Dyskryminacja ze względu na […] wiek […] może być przeszkodą w realizacji celów traktatu [UE], w szczególności w zakresie wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej, podnoszenia poziomu i jakości życia, spójności gospodarczej i społecznej, solidarności i swobodnego przepływu osób”, podkreślając w pkt. 25, że „Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek jest podstawowym elementem na drodze do osiągnięcia celów określonych w wytycznych dotyczących zatrudnienia i popierania zróżnicowania zatrudnienia.”
W polskim prawie pracy bezpośredni zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, w tym także ze względu na wiek, ustanawia art. 183a § 1 Kodeksu pracy. („Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub
w niepełnym wymiarze czasu pracy.”)
W duchu uznania, że rozwiązanie stosunku pracy (w różnej formie: wypowiedzenie, wygaśnięcie) wyłącznie z powodu uzyskania przez pracownika wieku emerytalnego jest niedopuszczalne, podąża orzecznictwo. Sąd Najwyższy (Uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 21 stycznia 2009 r. II PZP 13/08) uznał, że takie działanie pracodawcy stanowi przejaw dyskryminacji ze względu na wiek
w odniesieniu do wszystkich pracowników.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 25 sierpnia 2020 r. (II GSK 560/20) uznał, że przepis Ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych przewidujący, że Minister Sprawiedliwości odwołuje komornika, jeżeli ukończył on 65. rok życia, stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej w rozumieniu art. 2 ust. 2 (a) wspomnianej wyżej Dyrektywy Rady 2000/78/WE. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z wezwaniem do uchylenia przepisu ustawy pozbawiającego komorników powyżej 65. roku życia możliwości dalszego wykonywania zawodu wyłącznie z powodu osiągnięcia określonego wieku.
Dyskryminacyjny charakter art. 4.1. Ustawy o służbie zagranicznejprzejawia się także w tym, że – według tego artykułu – dwie grupy urzędników służby zagranicznej: dyplomaci zawodowi oraz pracownicy krajowi są traktowani mniej korzystnie w porównaniu zinnymi osobami wykonującymi tę samą pracę, mianowicie z ambasadorami i pełnomocnymi przedstawicielami Rzeczypospolitej Polskiej w innym państwie lub przy organizacji międzynarodowej oraz z pracownikami zagranicznymi, zatrudnionymi na podstawie powołania w celu wykonywania obowiązków służbowych w placówce zagranicznej jako członkowie personelu dyplomatyczno-konsularnego. Obligatoryjne wygaśnięcie stosunku pracy po osiągnięciu wieku 65. lat dotyczy tylko dyplomatów zawodowych, nie dotyczy natomiast ambasadorów i pełnomocnych przedstawicieli RP w organizacjach międzynarodowych.
Budzi także wątpliwości prawne zgodność art. 4.1. z Ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa
o emeryturach i rentach określa wiek nabycia prawa do emerytury na 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Tymczasem autorzy projektu Ustawy o służbie zagranicznej określili obligatoryjne wygaśnięcie stosunku pracy na 65 lat, zarówno dla kobiet jak też mężczyzn.
Ograniczenia wykonywania zawodu z powodu osiągnięcia pułapu określonego wieku spotyka się wprawdzie w niektórych regulacjach, lecz dotyczą one tych zawodów (głównie służb mundurowych), które wymagają od pracownika szczególnej sprawności fizycznej. Elementarna znajomość pragmatyki funkcjonowania służby zagranicznej wskazuje, że ambasador lub przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej przy organizacji międzynarodowej z racji natężenia obowiązków i wykonywanej pracy musi wykazywać się znacznie lepszym zdrowiem i wytrzymałością fizyczną niż, przykładowo, urzędnik konsularny wydający wizy czy analityk, których praca ma przeważająco siedzący charakter.
4.Art. 16 ustęp 2 w podpunkcie 5 [zakaz pełnienia przez dyplomatę zawodowego funkcji w związkach zawodowych] Ustawy o służbie zagranicznej jest sprzeczny z artykułem 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i jest niezgodny z Konwencją nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącą ochrony prawa organizowania się i procedury określenia warunków zatrudnienia
w służbie publicznej, a także niezgodny z Europejską Kartą Społeczną sporządzoną w Turynie 18 października 1961 r.
Wolność tworzenia i swobodnego działania związków zawodowych jest uznana w art. 12 Konstytucji za jedną z fundamentalnych cech ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 59 Konstytucji gwarantuje każdemu pracownikowi prawo do zrzeszenia się w związkach zawodowych oraz nieskrępowanej w nich działalności. Ustęp 4. art. 59 Konstytucji dopuszcza wprawdzie ograniczenia ustawowe w zakresie wolności zrzeszania się i działalności w związkach zawodowych, lecz tylko takie ograniczenia, „jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe”.
Art. 5. Konwencji nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony prawa organizowania się i procedury określenia warunków zatrudnienia w służbie publicznej, którą to konwencję Polska ratyfikowała 12 lipca 1982 r., precyzuje, że ograniczenia krajowe mogą dotyczyć jedynie policji oraz członków sił zbrojnych. W Polsce przyjęto rozwiązania umożliwiające policjantom zrzeszanie się
w związkach zawodowych, ograniczając prawo do pełnienia funkcji związkowych jedynie policjantom zajmującym kierownicze stanowiska „dyrektora komórki organizacyjnej, zastępcy dyrektora komórki organizacyjnej albo naczelnika”
(art. 67.6 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji). Podobną regulację zawiera Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, której art. 78.6 stanowi, że „członek korpusu służby cywilnej zajmujący wyższe stanowisko w służbie cywilnej nie może pełnić funkcji w związkach zawodowych.”. Tymczasem projekt Ustawy o służbie zagranicznej obejmuje zakazem pełnienia funkcji związkowych na wszystkich, niezależnie od stopnia i stanowiska, członków korpusu dyplomatów zawodowych. Zatem zakres podmiotowy powyższego zakazu należy uznać za zbyt obszerny biorąc pod uwagę art. 1 ust. 2 Konwencji Nr 151, który stanowi,
że ustawodawstwo krajowe określi zakres stosowania gwarancji przewidzianych w niniejszej konwencji do pracowników na wysokich stanowiskach, których czynności uważa się z reguły za związane z tworzeniem polityki lub za funkcje kierownicze, albo do pracowników, których obowiązki mają w wysokim stopniu poufny charakter.
Nieuzasadnione będzie objęcie zakazem pełnienia funkcji związkowych wszystkich dyplomatów, co spowoduje, że dyplomaci zawodowi zostaną pozbawieni reprezentacji i ochrony związkowej, ponieważ ok. 75 procent członków związków zawodowych w MSZ stanowią dyplomaci. Wejście ustawy w życie będzie równoznaczne albo z rozwiązaniem zakładowej organizacji związkowej, albo z wyłonieniem Komisji Zakładowej, która nie będzie reprezentatywna, ponieważ będzie odzwierciedlać interesy i opinie niewielkiej grupy pracowników MSZ. Równorzędnym partnerem pracodawcy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych może być jedynie taka związkowa Komisja Zakładowa, w której składzie znajdą się dyplomaci dorównujący przedstawicielom pracodawcy wiedzą o specyfice służby zagranicznej, stopniem dyplomatycznym i doświadczeniem zawodowym.
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” ocenia negatywnie projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy (zwany dalej projektem) z uwagi na to, iż nie rozwiązuje on problemu systemowo i całościowo, a jest jedynie doraźną propozycją legislacyjną.
Projekt odnosi się do problematyki wpływu poprzednich aktywności zawodowych w ramach okresów prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych lub współpracy przy wykonywaniu tej działalności na uprawnieniaprzewidziane przepisami prawa pracy. O ile cel projektu należy ocenić pozytywnie, to kształt proponowanej regulacji prawnej oraz jej miejsce zasługują na krytykę.
Przede wszystkim należy postawić pytanie czy ustawodawca powinien uwzględnić fakt, że część osób wykonujących pracę zarobkową wykonuje pracę poza stosunkiem pracy, w innych formach niż służba i praca w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Należy zauważyć, że ustawodawca pozwala już na wliczanie do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze wykonywanie pracy w ramach stosunków służbowych oraz pracę w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Prezydium KK podkreśla, że obecnie praca wykonywana poza stosunkiem pracy, w ramach tzw. niepracowniczego zatrudnienia, jest wykonywana nie tylko w oparciu o prowadzenie działalności pozarolniczej, a także inne podstawy zatrudnienia m.in. umowy cywilnoprawne. Zatem opiniowany projekt odnosi się do problemu jedynie w niewielkim zakresie. Zdaniem Prezydium KK proponowana nowelizacja przyczyniłaby się do promocji tzw. samozatrudnienia pozwalającego obchodzić zatrudnienie pracownicze.
Dodatkowo miejsce, w którym miałoby znaleźć się proponowane rozwiązanie jest nie do zaakceptowania. W projekcie proponuje się wprowadzenie omawianego rozwiązaniaw rozdziale dotyczącym zasad prawa pracy, które nie jest miejscem odpowiednim.W literaturze wskazuje się inne rozwiązania tego problemu. Najprostszym wskazywanym mechanizmem, który mógłby zastosować ustawodawca byłoby rozciągnięcie art. 302 k.p. także na inne niż służba formy zatrudnienia lub wprowadzenie nowego przepisuo analogicznym znaczeniu,który byłby im poświęcony (zob. J. Szmit, Staż pracy czy staż zatrudnienia. Reakcja na zmiany na rynku pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2020/11).
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” zwraca uwagę, że poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 innych chorób zakaźnych oraz wywoływanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw nie zawiera skutków finansowych zaproponowanych rozwiązań (włącznie ze skutkami finansowymi dla Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych). Nie przekonuje argument, że rozmiar pomocy niezbędnej dla beneficjentów – na ten moment nie jest możliwy do ustalenia. Dzisiaj wydaje się to łatwiejsze mając na uwadze doświadczenia związane z pierwszą oraz drugą falą pandemii COVID-19. Analiza skutków finansowych jest niezbędna na tym etapie procedowania projektu, a przekonało się o tym liczne grono projektodawców zmuszonych do ponownego przedstawienia projektu, uzupełnionego chociażby o szacunkowe dane.
Ponadto, pomoc otwarta ujęta w projekcie tj. pomoc dla wszystkich bez względu na branże – będzie trudna do zrealizowania, z uwagi na ilość środków już skierowanych do pomocy oraz długi okres trwania stanu epidemii.
Prezydium KK pozytywnie opiniuje umożliwienie przedsiębiorcom zawieszenia do dnia 31 marca 2021 r. obowiązku spłaty rat kredytów zaciągniętych w związku z działalnością przedsiębiorstwa lub rat leasingu.
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” zwraca uwagę, że poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 innych chorób zakaźnych oraz wywoływanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw nie zawiera skutków finansowych zaproponowanych rozwiązań (włącznie ze skutkami finansowymi dla Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych). Nie przekonuje argument, że rozmiar pomocy niezbędnej dla beneficjentów – na ten moment nie jest możliwy do ustalenia. Dzisiaj wydaje się to łatwiejsze mając na uwadze doświadczenia związane z pierwszą oraz drugą falą pandemii COVID-19. Analiza skutków finansowych jest niezbędna na tym etapie procedowania projektu, a przekonało się o tym liczne grono projektodawców zmuszonych do ponownego przedstawienia projektu, uzupełnionego chociażby o szacunkowe dane.
Ponadto, pomoc otwarta ujęta w projekcie tj. pomoc dla wszystkich bez względu na branże – będzie trudna do zrealizowania, z uwagi na ilość środków już skierowanych do pomocy oraz długi okres trwania stanu epidemii.
Prezydium KK pozytywnie opiniuje umożliwienie przedsiębiorcom zawieszenia do dnia 31 marca 2021 r. obowiązku spłaty rat kredytów zaciągniętych w związku z działalnością przedsiębiorstwa lub rat leasingu.
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” zwraca uwagę, że poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 innych chorób zakaźnych oraz wywoływanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw nie zawiera skutków finansowych zaproponowanych rozwiązań (włącznie ze skutkami finansowymi dla Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych). Nie przekonuje argument, że rozmiar pomocy niezbędnej dla beneficjentów – na ten moment nie jest możliwy do ustalenia. Dzisiaj wydaje się to łatwiejsze mając na uwadze doświadczenia związane z pierwszą oraz drugą falą pandemii COVID-19. Analiza skutków finansowych jest niezbędna na tym etapie procedowania projektu, a przekonało się o tym liczne grono projektodawców zmuszonych do ponownego przedstawienia projektu, uzupełnionego chociażby o szacunkowe dane.
Ponadto, pomoc otwarta ujęta w projekcie tj. pomoc dla wszystkich bez względu na branże – będzie trudna do zrealizowania, z uwagi na ilość środków już skierowanych do pomocy oraz długi okres trwania stanu epidemii.
Prezydium KK pozytywnie opiniuje umożliwienie przedsiębiorcom zawieszenia do dnia 31 marca 2021 r. obowiązku spłaty rat kredytów zaciągniętych w związku z działalnością przedsiębiorstwa lub rat leasingu.
ws. Rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (projekt z dnia 4 stycznia 2021 r.)
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” ocenia negatywnie rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (projekt z dnia 4 stycznia 2021 r.).
Podstawowy zarzut wobec projektu dotyczy zakresu tematycznego nowelizacji. Przypomnieć należy o treści art. 87 z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz. U. 2015 poz. 1240 ze zm.; dalej ustawa o RDS), gdzie bardzo wyraźnie wskazany został zakres przyszłej nowelizacji, mianowicie miały to być zmiany „w zakresie zwiększenia samodzielności organizacyjnej Rady”. Przedstawiony projekt w żaden sposób nie odnosi się do tej fundamentalnej dla Rady kwestii. To tym bardziej rozczarowujące, że ten kierunek zmian wynika z uzgodnień partnerów dialogu społecznego podjętych już przy pracach nad utworzeniem Rady Dialogu Społecznego w 2015 roku jak i przy okazji nowelizacji ustawy o RDS z roku 2018. Ze względu na to, Rada pozostaje nadal gremium zależnym organizacyjne i finansowo od strony rządowej. Ponadto, posiada niewystarczające zasoby kadrowe do tego by potencjał Rady został w pełni wykorzystany, oraz by wiedza o pracach Rady była powszechna.
Odnosząc się do kwestii szczegółowych chcemy przede wszystkim zwrócić uwagę na dwa elementy, które ocenić należy negatywnie. Pierwszym jest propozycja wprowadzenia do ustawy mechanizmów rezygnacji organizacji z udziału w pracach Rady. W ocenie Prezydium KK NSZZ „Solidarność” jest to sprzeczne z ideą reprezentatywności organizacji na poziomie krajowym. Przymiot reprezentatywności nie może wyposażać organizacji jedynie w uprawnienia. W ślad za uzyskaniem reprezentatywności idą także obowiązki organizacji. Jednym z nich jest udział w pracach Rady Dialogu Społecznego. Przypomnieć przy tym należy opinię przedstawioną przez NSZZ „Solidarność” przy okazji wątpliwości związanych z rezygnacją członków Rady wskazanych przez Związek. Podniesiono w niej, że Rada jest forum o charakterze korporacyjnym, w skład którego wchodzą organizacje. Wynika to z posiadania przez nie przymiotu reprezentatywności. Dzieje się to niejako w sposób automatyczny. Ocena Związku została następnie potwierdzona w zleconej przez Biuro Rady opinii prawnej.
Drugi element oceniany przez NSZZ „Solidarność” negatywnie to propozycja zmiany mechanizmu finansowania działań na rzecz dialogu społecznego, które są realizowane przez organizacje w ramach umów zawieranych z Biurem Rady Dialogu Społecznego. Intencją projektodawcy jest racjonalizacja gospodarki finansowej Rady Dialogu Społecznego. Dotyczy to zwłaszcza problemu rosnących dynamicznie ryczałtów wypłacanych określonym w ustawie osobom, które pochłaniają coraz większą część ogólnego budżetu Rady. W związku z tym zaproponowano przeniesienie odpowiedzialności za wypłatę środków na rzecz osób zaangażowanych w prace Rady na poszczególne organizacje. Jednocześnie zaproponowano, by mechanizm ryczałtu zastąpić dietą związaną z udziałem w posiedzeniach plenarnych Rady, posiedzeniach Prezydium Rady oraz zespołów problemowych (uwaga techniczna: ust. 7 pkt 3 nie daje jasnej odpowiedzi na temat tego, czy dieta może zostać wypłacona członkowi zespołu, ponieważ osoby pełniące te funkcje nie pojawiają się w wykazie ujętym w lit. a-c). Propozycję ocenia się negatywnie. Należy przypomnieć, że intencją twórców ustawy o RDS było zapewnienie, że środki za pracę na rzecz Rady Dialogu Społecznego będą powiązane nie tylko z organizacją, ale także z osobami, które tę pracę wykonują. Miało to zapewnić, że będą one faktycznie wydatkowane na rzecz wykonywania zadań związanych z dialogiem społecznym. Mechanizm ten uderzałby również w zasadę równości członków Rady i zespołów. Wedle propozycji rządowej różne poziomy diet lub też ich brak oznaczałyby, że sytuacja poszczególnych członków Rady i zespołów była zróżnicowana. Dlatego też NSZZ „Solidarność”, mając na uwadze wskazany wyżej problem, proponuje zmianę mechanizmu waloryzacji wysokości ryczałtu bez zmiany zasad jego wypłacania tak, by utrzymywał on swoją wartość realną.
Zwraca uwagę brak zgłaszanych przez NSZZ „Solidarność” propozycji dotyczących konieczności zapewnienia równego podziału środków na działania związane z udziałem w pracach Rady pomiędzy strony Rady, a nie jak ma to miejsce obecnie – pomiędzy organizacje. W ocenie NSZZ „Solidarność” obecnie istniejący mechanizm jest niesprawiedliwy i nadmiernie preferuje stronę pracodawców Rady (w najbliższym czasie podział środków będzie wynosił 2:1 na rzecz strony pracodawców). Kolejnym zagadnieniem pominiętym przez projektodawców jest włączanie wojewódzkich rad dialogu społecznego w proces prawodawczy na poziomie wojewódzkim. Ponadto, NSZZ „Solidarność” niezmiennie postuluje konieczność zwiększenia samodzielności organizacyjnej i merytorycznej Rady Dialogu Społecznego. W tym celu postuluje powołanie instytucji Rzecznika Dialogu Społecznego, który zapewniłby odpowiednie warunki organizacyjne i merytoryczne dla funkcjonowania Rady Dialogu Społecznego i był w pełni niezależny od innych instytucji państwa.
Pozostałe propozycje strony rządowej Prezydium KK NSZZ „Solidarność” ocenia pozytywnie.
Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” przedstawia negatywną opinię do projektu ustawy o prawach konsumenta oraz ustawy – Kodeks cywilny (projekt z 16 września 2020 r.)
Zgodnie z uzasadnieniem do projektu Celem projektu jest implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (Dz. Urz. UE L 136
z 22.05.2019, str. 1 i Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019 str. 60; dalej: „DCD” lub „dyrektywa cyfrowa”) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE oraz uchylającej dyrektywę 1999/44/WE (Dz. Urz. UE L 136 z 22.05.2019, str. 28 i Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019 str. 63; dalej: „SGD”. Przedmiotowe dyrektywy opierają się na harmonizacji maksymalnej (art. 4), co oznacza, że państwa członkowskie nie mogą przyjmować, ani utrzymywać regulacji odmiennych od tych przyjętych w dyrektywach, w tym ustanawiać wyższego poziomu ochrony konsumentów. W zasadzie tej występują jednak wyjątki.
Prezydium Komisji Krajowej przedstawia następujące uwagi:
Zgodnie z zawartym w art. 1 pkt 5 ) projektu, dodawanym art. 43a Do umów zobowiązujących do przeniesienia na konsumenta własności towaru, w tym w szczególności umów sprzedaży, umów dostawy oraz umów o dzieło będące towarem, nie stosuje się przepisów działu III tytułu XI księgi trzeciej ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 i 1495, Dz. U. z 2020 r. poz. 875). W razie braku zgodności towaru z umową, konsumentowi przysługują uprawnienia określone w niniejszym rozdziale. Księga trzeciaTytuł XI, Dział III Kodeksu cywilnego zawiera przepisy dotyczące gwarancji przy sprzedaży. Zatem zgodnie z brzmieniem przytoczonego dodawanego przepisu, do wymienionych w nim umów nie będą miały zastosowania przepisu Kodeksu cywilnego dotyczące gwarancji (Dział III), zastosowanie natomiast znajdą przepisy dotyczące rękojmi (Dział II). Uzasadnienie do projektu – „Art. 43a jednoznacznie przesądza o odrębności nowo projektowanych regulacji względem ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie rękojmi i gwarancji.” (str. 6 uzasadnienia) – pozostaje w sprzeczności z treścią proponowanego przepisu. Natomiast na str. 3 uzasadnienia, w części zawierającej argumenty przemawiające za implementowaniem dyrektyw w drodze zmian wprowadzanych w ustawie o prawach konsumenta, a nie zmian do Kodeksu cywilnego, projektodawca wskazuje, iż zaimplementowanie dyrektyw do ustawyo prawach konsumenta stworzy spójną i w zasadzie zamkniętą regulację, co z kolei przełoży się na „ustabilizowanie” sytuacji prawnej przedsiębiorców i konsumentów. Wyeliminowana zostanie przy tym, do niezbędnego minimum, potrzeba odesłań do innych przepisów prawa,w tym z zakresu rękojmi i gwarancji. Ponownie o wyłączeniu stosowania przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących rękojmi względem konsumentów jest mowa na stronie 8 uzasadnienia, gdzie omawiane są zmiany w Kodeksie cywilnym. W kontekście treści uzasadnienia trudno ustalić, które przepisy k.c. nie znajdą zastosowania do umów, o których mowa w dodawanym art. 43a ust. 1: przepisy dotyczące rękojmi, gwarancji czy rękojmii gwarancji. W tym miejscu należy wskazać, iż przepis art. 17 SGD przewiduje stosowanie gwarancji handlowej natomiast art. 21 ust. 2 SGD dopuszcza aby sprzedawca mógł oferować konsumentowi warunki umowne wykraczające ponad zakres ochrony przewidziany
w dyrektywie. W tym kontekście, wyłączenie w art. 43a ust. 1 stosowania przepisów o gwarancji jest nieuzasadnione.
Zachowanie stosowania Kodeksowych przepisów o rękojmi jest o tyle istotne, iż zawiera ona narzędzia ochrony konsumenta w przypadku wystąpienia wady prawnej, wady, której, wbrew zapewnieniom twórców projektu, trudno dopatrzeć się w projekcie, jako podstawy odpowiedzialności sprzedającego. Natomiast zaproponowane zmiany w Kodeksie cywilnym nie tylko nie doprowadzą do uniknięcia potencjalnych wątpliwości – czy niezgodność z umową, o której mowa w przepisach implementujących SGD obejmuje również wady prawne – ale ze względu na przyjęte rozwiązania wręcz je pogłębią. Do pogłębienia wątpliwości interpretacyjnych z pewnością przyczyni się zaproponowana zmiana brzmienia definicji wady prawnej zawarta w art. 556 3 k.c. W obecnym brzmieniu przepis ten ma następujące brzmienie: „Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa (wada prawna)”. Zaproponowane brzmienie„art. 5563. K.c. Wada prawna wynika z praw osób trzecich lub z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w przypadku sprzedaży prawa wada prawna może również polegać na nieistnieniu prawa. Pozostałe wady stanowią wady fizyczne.” jest nieprecyzyjne i niejasne oraz będzie w przyszłości rodzić problemy interpretacyjne. Wbrew zapewnieniom uzasadnienia, zmiana kodeksowej definicji wady prawnej w żaden sposób nie przyczyni się do rozwiania wątpliwości czy niezgodność z umową, o której mowa w przepisach implementujących SGD obejmuje również wady prawne.
W opinii Prezydium KK, dla jasności i przejrzystości przepisów, których beneficjentami mają być konsumenci, kwestia braku wady prawnej powinna stanowić część definiującą zgodność towaru z umową (dodawany art. 43b ust. 2 pkt. 2) – cechy towaru.
W zaproponowanym brzmieniu projekt nie obejmuje wszystkich dostępnych narzędzi ochrony w przypadku, gdy towar obarczony jest wadą prawną. Narzędzia takie uregulowane są w art. 574 k.c.
Motyw 18 SGD stanowi, iżdyrektywa nie powinna mieć wpływu na przepisy krajowe, które nie dotyczą szczególnie umów konsumenckich, i które przewidują szczegółowe środki ochrony prawnej w przypadku niektórych wad, które nie były widoczne w momencie zawarcia umowy sprzedaży, a mianowicie na przepisy krajowe, które mogą określać szczegółowe zasady dotyczące odpowiedzialności sprzedawcy za wady ukryte. Takimi wadami ukrytymi są wady prawne, natomiast przepisami, które przewidują szczegółowe środki ochronne, których adresatami są nie tylko konsumenci, są przepisy o rękojmi zawarte w k.c.
Dlatego, w ocenie Związku, bardziej korzystnym sposobem implementacji dyrektyw będzie doprecyzowanie w ustawie o ochronie konsumentów kwestii braku wady prawnej jako elementu zgodności towaru z umową oraz odstąpienie od zmiany przepisów k.c., co pozwoli konsumentom korzystać z dodatkowych narzędzi ochrony, dostępnych nie tylko dla konsumentów.
Kwestię oczekiwania na naprawę porusza motyw 55 SGD. W celu ochrony konsumentów przed ryzykiem długiego oczekiwania, naprawy lub wymiany należy dokonać w rozsądnym terminie. Rozsądny termin dokonania naprawy lub wymiany powinien odpowiadać najkrótszemu możliwemu terminowi dokonania naprawy lub wymiany. Termin ten należy określić obiektywnie, biorąc pod uwagę specyfikę i złożoność towarów, charakter
i dotkliwość braku zgodności z umową, a także wysiłek niezbędny do dokonania naprawy lub wymiany. Wdrażając niniejszą dyrektywę, państwa członkowskie powinny mieć możliwość interpretowania pojęcia rozsądnego terminu na dokonanie naprawy lub wymiany towaru poprzez wprowadzenie stałych terminów naprawy lub wymiany, które można by ogólnie uznać za rozsądne, w szczególności w odniesieniu do konkretnych kategorii produktów.
Mimo, iż dyrektywa wprowadza możliwość precyzyjnego ustalenia terminu dokonania naprawy lub wymiany, w projekcie posłużono się niedookreślonym wyrażeniem „w rozsądnym czasie” co przerzuca na konsumenta ryzyko nieuzasadnienie długiego oczekiwania na doprowadzenie towaru do stanu zgodnego z umową. Jest to o tyle istotne, iż nie są przypadkami odosobnionymi sprawy, w których towar wymaga wielokrotnej naprawy. Ponadto, przedłużający się, ale „rozsądny” w świetle projektu ustawy termin naprawy przerzuca na konsumenta ryzyko, iż w przypadku wadliwego towaru, konsument nie będzie mógł przez dłuższy okres korzystać z zakupionego przez siebie towaru oraz w kontekście treści dodawanego art. 43c ust. 1 konsument nie będzie mógł skorzystać z ponownej naprawy lub z odstąpienia od umowy, w przypadku gdy upłynie okres 2 lat od dostarczenia nowego towaru.
Na negatywną ocenę zasługuje nieuwzględnienie w projekcie ustawy możliwości, o której mowa w motywie 44 SGD, a mianowicie przewidzenie zawieszenia lub przerwania okresu odpowiedzialności lub biegu przedawnienia, na przykład w przypadku naprawy, wymiany lub negocjacji między sprzedawcą a konsumentem z myślą o zawarciu ugody. Możliwość taką przewiduje art. 581 k.c. Te same uwagi dotyczą art. 43k ust.1.
Negatywna całościowa ocena projektu oparta jest na tym, iż ustawodawca proponując sposób implementacji dyrektyw, nie wykorzystał wszystkich możliwości utrzymania nie niższej niż obecnie ochrony konsumenta, jakie daje dyrektywa. Na szczególną dezaprobatę zasługuje ustalenie „rozsądnego” terminu naprawy. Opierając się na zasadzie harmonizacji maksymalnej, ustawodawca bez oporu proponuje rozwiązania mniej korzystne dla konsumentów od obecnych, nie szukając możliwości ich utrzymania. Zaproponowany system i relacja k.c. – ustawa o ochronie konsumentówjest niejasny nie tylko ze względu na sprzeczność treści przepisu z uzasadnieniem. W pkt. 5) art. 1 dodaje się rozdział Rękojmia
i gwarancja konsumencka, jednak w rozdziale tym tylko art. 43g jest poświęcony kwestii gwarancji, zaś zawarte w nim regulacje w sposób szczątkowy regulują kwestie gwarancji, co sprawia iż art. 17 dyrektywy jest nieimplementowany. W projekcie brak jest przepisu określającego zasady odnoszące się do wzajemnego stosunku uprawnień z tytułu rękojmi i gwarancji (art. 17 ust. 2 pkt a) SGD), jakim obecnie jest art. 579 § 2 k.c. W tym kontekście odejście od stosowania przepisów k.c. o gwarancji jest nieuzasadnione.