Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” negatywnie opiniuje projekt rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.
Przesłany do zaopiniowania projekt rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, zwany dalej „projektem rozporządzenia”, przewiduje zastąpienie obecnego statutu Zakładu ustalonego na mocy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 stycznia 2011 r. nowym statutem Zakładu.
W porównaniu do obecnego statutu Zakładu projekt rozporządzenia zakłada wprowadzenie następujących zmian: 1) rezygnację z określania w statucie komórek organizacyjnych Centrali Zakładu na rzecz ogólnego i jedynie przykładowego wskazania obszarów, które mają być realizowane przez komórki organizacyjne centrali oraz przeniesienie kompetencji do określenia komórek organizacyjnych Zakładu w regulaminie organizacyjnym Zakładu wydawanym przez Prezesa ZUS, 2) likwidację Biura Rady Nadzorczej Zakładu zapewniającego obsługę techniczno-organizacyjną prac Rady Nadzorczej 3) wprowadzenie centrów stanowiących nową kategorię terenowych jednostek organizacyjnych Zakładu.
Propozycje zawarte w projekcie rozporządzenia wpisują w trwający już od wielu lat proces stopniowego obniżania rangi aktu jakim jest statut Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z delegacją zawartą w art. 74 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w statucie Zakładu powinny zostać określone w szczególności struktura organizacyjna Zakładu, zakres rzeczowy działania centrali i terenowych jednostek organizacyjnych Zakładu, tryb funkcjonowania i kompetencje organów Zakładu. W wersji zaproponowanej w projekcie zdecydowana większość postanowień statutu Zakładu zawiera odesłania do norm ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych bądź powtórzenie jej przepisów. Realizacja delegacji ustawowej w proponowanej w projekcie rozporządzenia nowej wersji statutu Zakładu poza postanowieniami o charakterze wyłącznie informacyjnym sprowadza się w istocie rzeczy wyłącznie do ustanowienia podstawy dla Prezesa Zakładu do udzielenia pełnomocnictw dla pracowników Zakładu do reprezentowania Zakładu i wydawania w jego imieniu decyzji oraz określeniu kategorii terenowych jednostek organizacyjnych ZUS. Projekt rozporządzenia zakłada przeniesienie ciężaru określenia struktury organizacyjnej Zakładu na regulamin organizacyjny Zakładu wydawany jednoosobowo przez Prezesa Zakładu na podstawie nota bene upoważnienia zawartego w § 2 ust. 3 pkt 2 statutu Zakładu. Oznacza to znaczące ograniczenie kompetencji Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, który określał do tej pory przynajmniej niektóre elementy struktury organizacyjnej Zakładu w statucie Zakładu nadawanym w drodze rozporządzenia.
Duże kontrowersje wywołuje też druga z zaproponowanych w projekcie rozporządzenia zmian. Zgodnie z § 4 ust. 2 obecnie obowiązującego statutu Zakładu obsługę techniczno-organizacyjną prac Rady Nadzorczej Zakładu wykonuje Biuro Rady Nadzorczej. Jednocześnie Biuro Rady Nadzorczej zostało wymienione w § 5 pkt 31 aktualnego statutu wśród komórek organizacyjnych wchodzących w skład Centrali ZUS. W projekcie rozporządzenia proponuje się wykreślenie ze statutu Zakładu obu przepisów (co jest zgodne z przyjętym założeniem, że nowy statut nie będzie wyliczał komórek organizacyjnych centrali Zakładu), przy czym w § 4 projektu nowego statutu Rada Nadzorcza nie została wymieniona wśród organów Zakładu (czyli Prezesa i Zarządu), które realizować będą swoje zadania przy pomocy m.in. komórek organizacyjnych centrali. Zamiar likwidacji Biura Rady Nadzorczej znajduje zresztą odzwierciedlenie w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia, w którym trafnie zwraca się uwagę na negatywne konsekwencje wprowadzenia nowego statutu Zakładu, w tym sprzeczność propozycji likwidacji Biura Rady Nadzorczej z brzmieniem § 4 ust. 3 pkt 5 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie trybu zgłaszania kandydatów na członków Rady Nadzorczej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, regulaminu Rady Nadzorczej i zasad wynagradzania jej członków (Dz. U. Nr 164, poz. 1167), zgodnie z którym do zadań przewodniczącego Rady należy m.in. sprawowanie nadzoru merytorycznego nad działalnością Biura Rady. Za zachowaniem w strukturze organizacyjnej centrali Zakładu Biura Rady Nadzorczej, bądź co najmniej zagwarantowaniem w nowym statucie, że Rada Nadzorcza będzie realizować zadania za pomocą wyodrębnionej komórki organizacyjnej centrali Zakładu przemawiają zarówno zadania realizowane przez ten organ jak i jego charakter. Rada Nadzorcza jest organem o charakterze nadzorczo-kontrolnym Zakładu, do którego zadań, zgodnie z art. 75 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300, z późn. zm.) należy m.in.:1) uchwalanie regulaminu działania Zarządu Zakładu,2) ustalanie wynagrodzenia członków Zarządu, z wyłączeniem Prezesa Zakładu,3) okresowa ocena pracy Zarządu;4) zatwierdzanie projektu rocznego planu finansowego Zakładu i sprawozdania z jego wykonania, a także rocznego sprawozdania z działalności Zakładu,5) opiniowanie projektów planów finansowych FUS i FRD oraz sprawozdań z ich wykonania czy 6) wybór biegłego rewidenta wykonującego badanie rocznego sprawozdania finansowego Zakładu, FUS i FRD. Trudno wyobrazić sobie aby obsługa techniczno-organizacyjna zadań Rady Nadzorczej, które zawierają w sobie w mniejszej lub większej mierze ocenę pracy pozostałych organów Zakładu została powierzona osobom lub komórkom organizacyjnym Zakładu, które na co dzień zajmują się obsługą zadań realizowanych przez Prezesa i Zarząd Zakładu. Projekt rozporządzenia nie uwzględnia również specyfiki Rady Nadzorczej wynikającej ze sposobu ukształtowania jej składu. Rada Nadzorcza jest organem kolegialnym składającym się z osób reprezentujących cztery środowiska zaangażowane w funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych tj. przedstawicieli administracji rządowej, reprezentatywnych organizacji pracodawców, reprezentatywnych central związkowych oraz ogólnokrajowej organizacji emerytów i rencistów. W Radzie Nadzorczej Zakładu odbywa się nieustanny dialog społeczny dotyczący ubezpieczeń społecznych pomiędzy przedstawicielami tych czterech środowisk, który wymaga pozostawania w stałym kontakcie z członkami Rady również w okresie pomiędzy posiedzeniami tego organu.
Pozostałe zmiany w statucie Zakładu zaproponowane w projekcie rozporządzenia zmierzają do zwiększenia elastyczności struktury organizacyjnej Zakładu i mogą być odbierane jako mające na celu usprawnienie pracy Zakładu, poprawę jakości usług świadczonych przez Zakład, zwiększenie efektywności zadań realizowanych przez Zakład i przygotowanie Zakładu do nowych wyzwań. W tym kontekście warto pamiętać o tym, że gwarantem wysokiej jakości usług świadczonych przez ZUS a także realizacji nowych strategicznych projektów rządowych są także doświadczeni i legitymujący się wysokimi kwalifikacjami pracownicy tej zatrudniającej ponad 46 tysiące osób wielce zasłużonej instytucji. Pracownicy Zakładu wielokrotnie udowadniali, że sukcesy jakie odnosił Zakład we wdrażaniu licznych w ostatnich latach reform społecznych nie byłyby możliwe bez ich zaangażowania i ofiarności. W tym kontekście niepokoją wielokrotnie powtarzane w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia słowa o konieczności zwiększania przez ZUS efektywności realizacji zadań i o realizowaniu przez tę instytucję nowych wyzwań i strategicznych projektów przy jednoczesnym niezwiększaniu nakładów na działalność Zakładu a nawet konieczności redukcji kosztów jego funkcjonowania. Należy mieć nadzieję, że nie oznaczają one, że zmiany organizacyjne zaproponowane w projekcie rozporządzenia wywołają skutek w postaci redukcji zatrudnienia lub pogorszenia warunków pracy i wynagradzania pracowników Zakładu.