Choroby układu mięśniowo – szkieletowego związane z pracą

fot. pixabay.com

25-29 października 2021 r. jest obchodzony Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, poświęcony problemom mięśniowo-szkieletowym związanym z pracą. Jest to element kampanii informacyjnej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy na lata 2020 – 2022 pt. „Dźwigaj z głową” (ang. Lighten the Load), której celem jest podniesienie świadomości na temat zagrożeń układu mięśniowo-szkieletowego w miejscu pracy.

Według danych WHO z 2019 r. od 20 do 33% ludzi na świecie uskarża się na dolegliwości mięśniowo-szkieletowe, a na występowanie przynajmniej raz w życiu bólu odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa wskazywało od 75 do 84% respondentów. Z kolei wyniki ostatniej edycji europejskiego badania warunków pracy (EWCS) wskazują, że trzech na pięciu pracowników w Unii Europejskiej uskarża się na bóle mięśniowo-szkieletowe.  Dane dotyczące Polski wskazują, że wśród pracowników z problemami zdrowotnymi związanymi z pracą aż 70 % wymienia dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego jako swój najpoważniejszy problem zdrowotny. Zatem dolegliwości mięśniowo-szkieletowe stanowią również poważny problem w populacji osób pracujących. W Polsce, według danych ZUS, w 2019 roku były one drugą, najczęstszą przyczynę absencji chorobowej z tytułu choroby własnej (15,7%). W tym samym roku spowodowały ponad 37 589 tys. dni absencji chorobowej, a przeciętna długość trwania zwolnienia lekarskiego z ich przyczyny wynosiła prawie dwa tygodnie (13,59 dni). “Ogromna skala problemu wskazuje na pilną potrzebę szeroko zakrojonych działań ukierunkowanych na zwiększenie świadomości w zakresie przyczyn zaburzeń układu mięśniowo – szkieletowego oraz ich prewencji w miejscu pracy” – komentuje Paulina Barańska, Pełnomocnik ds. BHP KK NSZZ “Solidarność”. Co więcej, “zaburzeniom tym można skutecznie zapobiegać, jednak pozostają one najczęściej występującymi schorzeniami wśród pracowników od wielu lat” – dodaje Paulina Barańska.

Podłoże dolegliwości mięśniowo-szkieletowych jest wieloczynnikowe, jednak to czynniki zawodowe uważane są za jedną z istotniejszych, obok czynników indywidualnych, uwarunkowanych genetycznie i stylem życia, przyczyn ich powstawania.  Do zawodowych czynników rozwoju dolegliwości mięśniowo-szkieletowych zalicza się wiele czynników związanych z pracą, w tym, czynniki fizyczne, takie jak używanie znacznej siły, np. przy podnoszeniu, przenoszeniu, ciągnięciu lub pchaniu przedmiotów, powtarzalność ruchów, niewygodna, wymuszona pozycja podczas pracy, np. z rękami powyżej poziomu barków lub długotrwałe utrzymywanie pozycji stojącej bądź siedzącej, drgania mechaniczne, niska lub wysoka temperatura otoczenia. Niemniej istotne są również czynniki psychospołeczne wywołujące stres w miejscu pracy takiej jak: presja czasu, brak kontroli nad wykonywaną pracą, brak wsparcia od współpracowników i kadry zarządzającej oraz wysokie wymagania pracy.  Według badaczy niektóre cechy pracy, takie jak ograniczenie kontroli, czy brak wsparcia społecznego wywołują stres psychiczny, objawiający się m.in. wzmożonym napięciem mięśni. Długie utrzymywanie takiego napięcia może doprowadzić do trwałych dysfunkcji mięśniowych.

Praca zawodowa może zatem  być czynnikiem ryzyka rozwoju dolegliwości mięśniowo-szkieletowych zarówno wśród osób wykonujących ciężką pracę o charakterze fizycznym związaną z dużym obciążeniem organizmu, jak również dla pracowników biurowych. Niektóre zaburzenia układu mięśniowo – szkieletowego wywołane czynnikami fizycznymi występującymi w środowisku pracy zostały zaklasyfikowane do chorób zawodowych  (rozporządzenie z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych.) Są to schorzenia związane z przewlekłym zapaleniem ścięgien, kaletki maziowej wypełniającej torebkę stawową, przewlekłym uszkodzeniem łąkotki u osób wykonujących pracę w pozycji klęczącej lub kucznej, przewlekłym zapaleniem okołostawowym barku, nadkłykcia kości ramiennej oraz zmęczeniowym złamaniem kości. Jednocześnie, jak pokazują wyniki badań naukowych, praca wykonywana w pozycji siedzącej, pomimo że nie wymaga dużego wysiłku fizycznego może powodować szereg dolegliwości bólowych. Związane jest to z dużym obciążeniem statycznym spowodowanym utrzymywaniem przez dłuższy czas mięśni stabilizujących kręgosłup, mięśni karku utrzymujących głowę, mięśni ramion oraz rąk.

Bez wątpienia kluczowym elementem w zapobieganiu rozwoju dolegliwości mięśniowo – szkieletowych wśród pracowników jest właściwie przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego, wynikiem której jest rozpoznanie wszystkich czynników ryzyka obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. W przypadku występowania fizycznych czynników ryzyka specjaliści ds. BHP dysponują odpowiednio opracowanymi metodami,  służącymi tak ocenie obciążenia jak  i oszacowaniu ryzyka rozwoju dolegliwości mięśniowo-szkieletowych wśród pracowników. Na przestrzeni lat wypracowano również katalog dobrych praktyk dotyczących dbałości o układ mięśniowo-szkieletowy dla pracowników biurowych. Zaleca się regularne, krótkie przerwy w pracy siedzącej, podczas które pracownik powinien przeznaczyć na aktywność ruchową. Może to być energiczny spacer, bądź odpowiednie ćwiczenia rozciągające, które mogą być wykonane nawet przy biurku, w pozycji siedzącej. Szczegółowy opis ćwiczeń jest dostępny na  stronie CIOP. Informację na temat rodzaju ćwiczeń może również dostarczyć pracodawca.

“Niestety ryzyko chorób układu mięśniowo – szkieletowego związane z psychospołecznym środowiskiem pracy jest wciąż lekceważone” – zauważa Paulina Barańska. Zdaniem ekspertki zachodzi pilna potrzeba uznania warunków psychospołecznych za czynnik ryzyka rozwoju dolegliwości mięśniowo – szkieletowych wśród pracowników. W ocenie ryzyka powinny być ujęte te czynniki psychospołeczne, które przyczyniają się do zwiększonego poziomu stresu w danym miejscu pracy. Kluczowy jest udział pracowników w tym procesie tak na etapie przeprowadzania oceny ryzyka, jak i określeniu rozwiązań organizacyjnych, minimalizujących narażenie pracowników na niekorzystne czynniki psychospołeczne w środowisku pracy. Kształtowanie przyjaznej kultury pracy, umożliwiającej pracownikom współdecydowanie o warunkach pracy, przekłada się dodatnio na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, zmniejszając obciążenie systemu ubezpieczeń społecznych i koszty poniesione przez pracodawców związane z absencją chorobową pracowników.

pb