Nowelizacja kodeksu pracy – umowy o pracę i urlopy

fot. pixabay.com

Kolejna nowelizacja kodeksu pracy została opublikowana w Dzienniku Ustaw w dniu 4 kwietnia 2023 r. (poz. 641). Nowe przepisy zaczną obowiązywać od 26 kwietnia 2023 r. To już druga w tym roku obszerna nowelizacja kodeksu pracy. Chodzi o implementację dwóch dyrektyw – jednej z dnia 20 czerwca 2019 r. (2019/1152) w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej; drugiej – także z dnia 20 czerwca 2019 r. (2019/1158) w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, uchylająca dyrektywę 2010/18/UE.

Nowelizacja jest dosyć obszerna i wprowadza wiele istotnych zmian w kodeksie pracy. Na podstawie nowych przepisów pracownicy zyskają m.in. prawo do urlopu opiekuńczego oraz zwolnienia z powodu siły wyższej, a rodzice – dodatkowe dziewięć tygodni urlopu rodzicielskiego. Zmienią się również przepisy dotyczące umów o pracę czas określony i okres próbny.

Nowelizacja wprowadza do kodeksu nowy nieznany dotychczas kodeksowi pracy urlop opiekuńczy.  Pracownicy będą mogli wykorzystać w roku pięć dniu urlopu opiekuńczego. Urlop opiekuńczy będzie przysługiwał w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za członka rodziny uważać należy syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. Urlopu opiekuńczego pracodawca będzie udzielał na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Drugim wprowadzonym do kodeksu pracy nowym zwolnieniem od pracy będzie zwolnienie z powodu siły wyższej. Pracownikowi przysługiwać będzie w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia. Natomiast urlop opiekuńczy – w przeciwieństwie do zwolnienia z powodu siły wyższej – będzie bezpłatny. Brak odpłatności urlopu opiekuńczego Będzie zniechęcać pracowników do korzystania z tego uprawnienia. Pracownicy, aby nie stracić dochodu, będą w pierwszej kolejności korzystać ze zwolnienia lekarskiego i prawa do zasiłku opiekuńczego oraz urlopu wypoczynkowego. Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” zaproponowało, aby przyznać pracownikom korzystającym z urlopu opiekuńczego prawa do wynagrodzenia bądź prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Podobne wątpliwości dotyczą proponowanego prawa pracownika do zwolnienia od pracy w pilnych sprawach rodzinnych Propozycja, aby pracownik za czas tego zwolnienia otrzymywał połowę wynagrodzenia nie będzie stanowić zachęty do korzystania z tego uprawnienia. Można nawet zauważyć, że brak pełnej odpłatności w przypadku tych nowych instytucji prawa pracy podważać będzie cel określony w dyrektywie unijnej, którą te nowe przepisy implementowały do prawa polskiego – zauważa dr Anna Reda-Ciszewska, ekspert NSZZ Solidarność.

Pracownicy zyskają na podstawie nowych przepisów także dodatkowe przerwy. Obecnie zatrudnionym przysługuje jedna 15-minutowa przerwa, pod warunkiem że pracują w danej dobie co najmniej sześć godzin (pracujący na pełen etat w klasycznym systemie mają do przepracowania osiem godzin dziennie). Po zmianach zyskają drugą przerwę 15 minutową, jeśli w danym dniu przepracują więcej niż dziewięć godzin. Natomiast jeśli praca w dobie pracowniczej przekracza 16 godzin, to będą mieć prawo do trzech 15-minutowych przerw. Jest to jednak rozwiązanie, które wprowadzone zostanie na skutek porozumienia partnerów społecznych na rzecz aktywnego starzenia, którego sygnatariuszami są organizacje wchodzące w skład Rady Dialogu Społecznego, w tym NSZZ Solidarność. Partnerzy społeczni reprezentowani w Radzie Dialogu Społecznego uznali potrzebę wdrożenia rozwiązań na rzecz aktywnego starzenia się w Polsce, obejmującą m.in. działania na rzecz poprawy warunków zatrudnienia. W ramach tych działań partnerzy uznali potrzebę wprowadzenia w KP dodatkowej przerwy od pracy wliczanej do czasu pracy.

Zmiany zostaną wprowadzone także w odniesieniu do umów o pracę na czas określony oraz umów na okres próbny. Do kodeksu pracy zostanie wprowadzony obowiązek uzasadniania oraz konsultacji związkowej wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony, tak jak jest to przy umowie o pracę na czas nieokreślony. Zmiana ta jest podyktowana zastrzeżeniami Komisji Europejskiej dotyczącymi niezgodności przepisów Kodeksu pracy dotyczących wypowiadania umów na czas określony z przepisami Unii Europejskiej i w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE (w sprawie C–38/13 Nierodzik). W związku z tymi zastrzeżeniami ustawodawca postanowił dostosować prawo polskie do wymagań prawa Unii Europejskiej i zastrzeżeń Komisji Europejskiej – dodaje dr Anna Reda-Ciszewska, NSZZ Solidarność.

Do najistotniejszych zmian nowelizacji dotyczących urlopu rodzicielskiego należy jego wydłużenie. Nowe przepisy przewidują wydłużenie urlopu rodzicielskiego o dodatkowe dwa miesiące. Jego wymiar wzrośnie z obecnych 32 tygodni do 41 tygodni. Ten dodatkowy wymiar urlopu będzie przysługiwał ojcu, a jeżeli nie zostanie wykorzystany nie będzie możliwe jego przeniesienie na matkę dziecka. Prawo ojca do skorzystania z urlopu nie będzie zależeć od tego, czy ma do niego prawo matka dziecka.
 

Anna Reda-Ciszewska
Biuro Eksperckie KK NSZZ Solidarność