Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy – część I

12 marca 2022 r. weszła w życie Ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dziennik Ustaw pozycja 583). Poniżej przedstawiamy najważniejsze założenia ustawy

Zanim zostaną przedstawione założenia Ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa należy przybliżyć zapisy Ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczpospolitej. Chodzi o rozdział 3 ustawy zatytułowany – Ochrona czasowa cudzoziemców.

W obecnej sytuacji kluczowe są zapisy art. 106 wskazującego, że cudzoziemcom masowo przybywającym do Rzeczypospolitej Polskiej, którzy opuścili swój kraj pochodzenia lub określony obszar geograficzny, z powodu obcej inwazji, wojny, wojny domowej, konfliktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka, można udzielić ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez względu na to, czy ich przybycie miało charakter spontaniczny, czy też było wynikiem pomocy udzielonej im przez Rzeczpospolitą Polską lub społeczność międzynarodową. Zgodnie z art. 107
ochrony czasowej udziela się na podstawie i w granicach określonych w decyzji Rady Unii Europejskiej, przez okres określony każdorazowo w tej decyzji.

4 marca Rada Unii Europejskiej przyjęła jednomyślnie decyzję wykonawczą wprowadzającą tymczasową ochronę w związku z masowym napływem osób uciekających z Ukrainy na skutek wojny. Po przyjęciu decyzji tymczasowa ochrona zostanie uruchomiona najpierw na okres jednego roku. Okres ten może być automatycznie przedłużany o okresy sześciomiesięczne maksymalnie do jednego roku. Komisja może zaproponować Radzie przedłużenie tej tymczasowej ochrony o kolejny rok. Może również zaproponować zakończenie tymczasowej ochrony, jeżeli sytuacja w Ukrainie pozwoli na bezpieczny i trwały powrót.

Obywatele Ukrainy, a także obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy korzystający z ochrony międzynarodowej na Ukrainie i członkowie ich rodzin będą objęci tymczasową ochroną, jeżeli zamieszkiwali w Ukrainie przed dniem 24 lutego 2022 r. włącznie. W odniesieniu do obywateli państw trzecich przebywających na Ukrainie przed dniem 24 lutego włącznie, którzy posiadają zezwolenie na pobyt stały i którzy nie mogą bezpiecznie powrócić do swoich krajów, państwa członkowskie mają stosować tymczasową ochronę lub odpowiednią ochronę na mocy przepisów krajowych.

Decyzję Rady można znaleźć tutaj.

Zgodnie z art. 116 ustawy cudzoziemiec korzystający z ochrony czasowej może wykonywać pracę bez zezwolenia na pracę lub wykonywać działalność gospodarczą na zasadach określonych w ustawiez dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 112 cudzoziemcowi korzystającemu z ochrony czasowej zapewnia się opiekę medyczną oraz przyznaje pomoc przez zakwaterowanie i wyżywienie. Cudzoziemcowi korzystającemu z ochrony czasowej, który wykonuje pracę lub wykonuje działalność gospodarczą, zapewnia się opiekę medyczną i pomoc, uwzględniając wysokość uzyskiwanego przez cudzoziemca dochodu.

Tak więc powyższe normy prawne stanowią bazę znajdującą swoje oparcie w już istniejącym prawie. Na to nakładają się szczególne regulacje dotyczące pewnej kategorii osób korzystających z ochrony czasowej. Są one zawarte w ustawie z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Jakich podstawowych zagadnień dotyczy wskazana ustawa:

POBYT I UPRAWNIENIA OBYWATELI UKRAINY, KTÓRZY PRZYBYLI DO POLSKI PO 24.02.2022 W ZWIĄZKU Z WOJNĄ

Rejestracja pobytu dotyczą wyłącznie obywateli Ukrainy (i ich małżonków niebędących obywatelami Ukrainy), którzy przybyli do Polski przekraczając bezpośrednio granicę polsko-ukraińską od 24.02.2022 r.

Rejestracja nie obejmuje obywateli Ukrainy posiadających już wcześniej uregulowany pobyt w Polsce (np. zezwolenie na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy). Ustawa nie dotyczy obywateli Ukrainy którzy posiadają status uchodźcy (a także ochronę uzupełniająca lub zgodę na pobyt tolerowany). Ustawa nie dotyczy także osób, które złożyły wnioski o nadanie statusu uchodźcy. Należy podkreślić, że wnioski złożone o nadanie statusu uchodźcy (wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej) mogą być po złożeniu przez zainteresowanych wycofane i wówczas ustawa znajdzie do nich zastosowania. Kwestie te uregulowane są w art. 2 Ustawy (wycofanie wniosków art. 2 ust. 5).

ZAREJESTROWANIE POBYTU

Rejestracja pobytu następuje na okres 18 miesięcy.

Aby zarejestrować pobyt obywatel Ukrainy (małżonek obywatela/ obywatelki Ukrainy) musi złożyć wniosek o rejestrację pobytu. Winien to uczynić

– w terminie 60 dni od dnia przekroczenia granicy,

– w gminie pobytu,

– na wzorze po polsku i ukraińsku – dostępnym w gminie i na BIP,

– wniosek składa się osobiście, a w imieniu dzieci składa rodzic albo opiekun (prawny, tymczasowy).

Co kluczowe (także w świetle potencjalnych uprawnień) – gmina nadaje takiej osobie numer PESEL. Co potrzeba do złożenia wniosku w gminie?

– fotografia – taka jak do dowodu osobistego,

– dokument tożsamości ze zdjęciem – np. paszport, dowód ukraiński, inne,

– dzieci bez dokumentu tożsamości – akt urodzenia (tłumaczenie przysięgłe aktu urodzenia)

– osoby bez dokumentów – składają oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności karnej o swoich danych – wzór oświadczenia po polsku i ukraińsku w gminie i na BIP,

Podczas składania wniosku nastąpi pobranie odcisków palców. Możliwe będzie od razu uzyskanie profilu zaufanego – potrzebne do tego będzie polski numer telefonu komórkowego oraz adres e-mail. Profil zaufany umożliwi następnie załatwianie spraw urzędowych (na wzór e-dowodu osobistego), np. elektroniczne składanie wniosków o 500+, zakładanie konta w banku, itp.

Obywatele Ukrainy będą mieli możliwość złożenia wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy na 3 lata. Wniosek składa się po 9 miesiącach od przybycia do Polski, ale najpóźniej do 24.08.2023 r. (18 miesięcy od 24.02.2022). Tą kwestie reguluje art. 38 Ustawy. Obywatel Ukrainy po otrzymaniu zezwolenia na pobyt czasowy o którym mowa powyżej jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

Warto w tym miejscu jeszcze raz wskazać na polskie regulacje dotyczące osób korzystających z ochrony czasowej.

Jak podkreśla dr Izbaela Florczak (Uniwersytet Łódzki) z wyjątkiem czynnego i biernego prawa wyborczego uciekinierzy korzystający z ochrony czasowej mają dokładnie takie same prawa jak obywatele polscy. W szczególności mają prawo do mieszkania w Polsce, podróżowania, podjęcia zatrudnienia i założenia firmy, prawo do edukacji, pomocy społecznej czy dostępu do publicznej służby zdrowia. Jeśli chodzi o rynek pracy, poza zasięgiem uciekinierów są tylko zawody, które wymagają posiadania polskiego obywatelstwa (np. sędzia czy prokurator) bądź są regulowane w odrębny sposób. W pozostałych przypadkach uciekinierzy nie potrzebują żadnego zezwolenia do podjęcia pracy. Takiego zezwolenia nie potrzebują także osoby, które otrzymały zgodę na pobyt ze względów humanitarnych czy tak zwany pobyt tolerowany.

bs