Narastający problem narażenia na substancje chemiczne rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy

Coraz więcej pracowników w Europie jest narażonych na niebezpieczne i szkodliwe substancje chemiczne w miejscu pracy. W Polsce problem ten najczęściej dotyczy pracowników zatrudnionych w przemyśle chemicznym, wydobywczym, paliwowo-energetycznym, metalurgicznym, drzewnym, górnictwie, budownictwie i transporcie. Jednak przybywa nowych branż.

Według danych Instytutu Medycyny Pracy w 2019 r. odnotowano 52 przypadki nowotworów pochodzenia zawodowego, co stanowiło 2,5% wszystkich chorób zgłoszonych do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych tego roku i jest to spadek o 25 przypadków w porównaniu do roku poprzedniego. Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój choroby nowotworowej okazał się być kontakt pracowników z substancjami chemicznymi o udowodnionym działaniu rakotwórczym takimi jak azbest (36 przypadków) i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (5 przypadków). Najczęściej diagnozowanymi nowotworami były międzybłoniaki opłucnej (23 przypadki) oraz nowotwory płuc (20 przypadków).

Chociaż liczby te nie wydają się wielkie, to jednak zachorowalność na nowotwory spowodowana narażeniem na kancerogeny lub mutageny w miejscu pracy może być problemem o szerszej skali –  wskazuje Paulina Barańska, Pełnomocnik ds. BHP KK NSZZ „Solidarność”.

Powodem takiego stanu rzeczy jest m.in. długi okres diagnozy choroby zawodowej, który wynosi średnio 10 lat, co utrudnia ustalenie jednoznacznego związku pomiędzy narażeniem chorego na substancje chemiczne o działaniu rakotwórczym w miejscu pracy, a rozwojem choroby nowotworowej. Jednocześnie od 2015 r. odnotowuje się systematyczny wzrost liczby osób zawodowo narażonych na rakotwórcze lub mutagenne substancje chemiczne – dodaje ekspertka.

Obszerny wykaz substancji chemicznych i ich mieszanin o działaniu rakotwórczym lub mutagennym został zawarty w rozporządzeniu CLP (w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania) (WE) 1272/2008. Wykazem zostały objęte 929 pojedyncze substancje chemiczne lub grupy substancji zaklasyfikowane jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1 (1A lub 1B) lub kategorii 2.

Do kategorii 1 zalicza się substancje, co do których wiadomo bądź uważa się, że są rakotwórcze dla człowieka lub wywołują dziedziczne mutacje w komórkach rozrodczych u ludzi. Kategoria 1A oznacza, że dowody potwierdzające kancerogenność lub mutagenność opierają się na danych dotyczących ludzi. Z kolei kategoria 1B dotyczy analogicznej kwestii, jednakże klasyfikacja opiera się na dowodach pochodzących z badań przeprowadzonych na ssakach in vivo. Natomiast do kategorii 2 są zaklasyfikowane substancje chemiczne lub mutagenne, co do których podejrzewa się, że są rakotwórcze lub mutagenne dla człowieka, jednak dane dotyczące ludzi lub ssaków nie są wystarczające, aby umieścić je w kategorii 1A lub 1B.

Ostatnie dane Instytutu Medycyny Pracy wskazują, że najczęściej występującymi w zakładach pracy kancerogenami lub mutagenami są formaldehyd, poszczególne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, benzen, azbest, związki chromu(VI), tlenek etylenu i benzo[a]piren. Podstawą ochrony zdrowia i życia osób, pracujących w warunkach narażenia na substancje kancerogenne lub mutagenne jest prawidłowe wypełnianie obowiązków pracodawcy, szczegółowo określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy takich jak: wykaz procesów technologicznych i prac, podczas których dochodzi do narażenia, rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach, podejmowanie działań ograniczających narażenie i przekazywanie informacji o czynnikach rakotwórczych lub mutagennych do właściwych organów inspekcji sanitarnej wraz z uzasadnieniem konieczności stosowania tych czynników.

Niedopuszczalne jest, aby dochodziło do lekceważenia pozostałych podstawowych obowiązków pracodawcy, takich jak informowanie pracowników o narażeniu, zapewnienie udziału pracowników w organizacji systemu bhp i kontroli społecznych inspektorów pracy przestrzegania wymagań rozporządzenia – podkreśla Paulina Barańska.

Wiele substancji chemicznych kancerogennych lub mutagennych kategorii 1 lub 2 jest stosowanych w ochronie zdrowia, branży farmaceutyczno-kosmetycznej, czy też usługach sprzątających. Zachodzi zatem konieczność ciągłych badań nad nowo pojawiającymi się w środowisku pracy substancjami chemicznymi oraz podejmowanie odpowiednich kroków legislacyjnych w celu ograniczenia narażenia pracowników na kancerogeny i mutageny- dodaje Barbara Surdykowska z Biura Eksperckiego KK NSZZ „Solidarność”.

pb