Jak rozwijała się i dzisiaj działa pomoc społeczna w Polsce

W tym roku obchodziliśmy jubileusz 100-lecia systemu pomocy społecznej, której inicjatorem był ks. prał. Wacław Bliziński. 16 sierpnia 1923 r. Sejm RP uchwalił pierwszą w niepodległej Polsce ustawę regulującą prawnie w zakresie zagadnienia pomocy (wówczas – opieki) społecznej. Jak wynika z aktualnych badań CBOS 61% dorosłych zetknęła się z działalnością ośrodków pomocy społecznej. Wśród beneficjentów pomocy społecznej najczęściej wymieniani są ludzie biedni, rodziny wielodzietne oraz osoby z niepełnosprawnościami.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pojawiła się potrzeba ujęcia w ustawowe ramy kwestii opieki społecznej państwa. 4 marca 1921 r. grupa posłów pod przywództwem ks. prałata Wacława Blizińskiego wniosła projekt ustawy porządkującej zagadnienia opieki społecznej, w częściowo wzorowanej na rozwiązaniach znanych już Belgii i Francji oraz na pruskich regulacjach prawnych o opiece społecznej.
Ustawa sprzed 100 lat składała się z 26 artykułów i określała ogólne założenia tworzonej od podstaw opieki społecznej. Naczelnym założeniem, było „wszystkim potrzebującym państwo powinno udzielić pomocy”. Obowiązek realizacji ustawy spoczywał na poszczególnych gminach. Na szczeblu lokalnym powoływano opiekunów społecznych oraz gminne komisje opieki społecznej.
Od 1990 roku wiodącą rolę w systemie pomocy społecznej odgrywają ośrodki pomocy społecznej, a od 2020 roku istnieje możliwość tworzenia centrów usług społecznych – instytucji kierujących swoją działalność nie tylko do osób korzystających z systemu pomocy społecznej, ale do ogółu mieszkańców.

Kto korzysta z pomocy społecznej?

Jak wynika z badań CBOS większość dorosłych (61%) zetknęła się – przynajmniej pośrednio – z działalnością ośrodków pomocy społecznej.
Korzystanie z pomocy społecznej osobiście obecnie lub w przeszłości zadeklarowało 12% badanych.
Zbliżony odsetek respondentów (14%) stwierdził, że z takiej pomocy korzystał ktoś w ich rodzinie.
Część osób (7%) zwracała się wprawdzie o pomoc dla siebie lub swojej rodziny, ale jej nie uzyskała. Tyle samo badanych prosiło o pomoc dla kogoś spoza rodziny (7%).
Połowa dorosłych zna osoby, które korzystały lub korzystają z pomocy społecznej.

Korzystanie z pomocy społecznej różnicuje przede wszystkim status społeczno-ekonomiczny. Odbiorcy takiej pomocy są nieco gorzej niż przeciętnie wykształceni i sytuowani. Ponad połowa spośród deklarujących, że osobiście korzystają z pomocy społecznej, ma wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne (24%) lub zasadnicze zawodowe (28%).
Tylko 7% z nich zadeklarowało miesięczne dochody per capita w wysokości co najmniej 3000 zł. Największa część (35%) uzyskuje dochody na osobę w gospodarstwie domowym mniejsze niż 1500 zł.
Większość spośród korzystających z pomocy społecznej (62%) nie pracuje. W tej grupie nadreprezentowani są renciści (9%), osoby bezrobotne (4%), zajmujące się domem (13%) oraz określające się jako „niepracujący z innych powodów” (12%).
Wśród beneficjentów pomocy społecznej więcej niż przeciętnie jest osób w średnim wieku: mających od 35 do 44 lat (24%) i od 45 do 54 lat (23%). Stosunkowo niewielką część tej grupy (15%) stanowią osoby starsze – mające 65 lat lub więcej. Wśród korzystających z takiej pomocy nieco częściej niż przeciętnie znajdujemy osoby mające w gospodarstwie domowym dzieci do 18. roku życia (ogółem 43%) – 13% z nich ma w swoim gospodarstwie domowym co najmniej troje dzieci.

Rodzaj pomocy i wsparcia

W ocenie większości osób deklarujących, że oni osobiście lub ktoś z ich rodziny korzysta lub korzystał z pomocy społecznej, uzyskana pomoc jest lub była przynajmniej częściowo adekwatna do zgłoszonego problemu, przy czym 29% wskazało, że jest lub była ona całkowicie odpowiednia, a 48%, że po części jest lub była ona odpowiednia.

Osoby, które mają lub miały styczność z systemem pomocy społecznej, a przede wszystkim sami jej beneficjenci, z reguły dobrze oceniają pracowników socjalnych – ich stosunek do klientów, zaangażowanie i przygotowanie merytoryczne.

W ocenie badanych z pomocy społecznej korzystają na ogół osoby potrzebujące, choć spora grupa, w tym sami odbiorcy takiej pomocy, uważa, że dochodzi do nadużyć, w efekcie których pomoc trafia nie tylko do potrzebujących, ale także do tych, którzy poradziliby sobie bez niej.

kk

źródło: CBOS nr 148/2023/ISSN 2353-5822 / www.dzieje.pl